تعزیه در معنای عمومی به نمایشی می گویند كه در آن واقعه یا رویدادی مهم اجرا می شود. از تعزیه‌های رایج، تعزیه راجع به واقعه كربلا می باشد كه به دست بازیگرانی كه هر یک نقش یكی از شخصیت های اصلی را به عهده دارد، اجرا می شود. این نمایش نوعی اجرای مذهبی و سنتی ایرانی - شیعی بوده است و اصلی ترین داستان آن درباره شهید شدن حسین ابن علی و مصائب بی شمار ایشان و همچنین اهل بیت شان می باشد. یكی از پرطرفدار‌ترین نوع تئاتر در ایران، تعزیه خوانی است. این اجرای مذهبی علاوه بر جنبه هنری، یادآور رشادت‌ها، شهادت‌ها، فداكاری ها و مصائب بسیار ائمه اطهار در دوران زندگی خود، در راه اسلام می باشد. این هنر جذاب و پرطرفدار در لیست میراث فرهنگی ناملموس یونسكو ثبت شده است.
آشنایی با مراسم تعزیه خوانی
تعریفی كه در اذهان عمومی به عنوان تعزیه مشهور است، نمایشی مذهبی همراه با دیالوگ‌های منظوم بوده كه نقش آفرینان، برخی از رویداد‌های كربلا را برای تماشاچیان باز آفرینی می كنند. مهم‌ترین ركن تعزیه خوانی، ارائه بسیار عالی اشعار به همراه رساندن حس غم و القای جو حاكم در آن زمان به تماشاچیان می باشد. بر اساس نظریه زمخشری، «اصل تشبه» («ابو القاسم محمود بن عمر زمخشری (متولد ۴۶۷ - متوفی ۵۳۸) که یکی از آخرین علمای معروف علم کلام و ایرانی بود و در تهذیب اخلاق نیز کتابی به نام «اطواق الذهب فی المواعظ والخطب» دارد، بیان کرد که بنا بر روایت‌های مذهبی هرکس بر حسین بگرید بهشت او را واجب شود و افزود هرکس خود را گریان نماید و دیگران را بگریاند به حکم «من تشبه بقوم فهو منهم» از زمره نیکان است و همان ثواب بر او حاصل گردد. او زمینه نظری تشبه را هموار کرد و برای گریانیدن به هر واسطه‌ای اهمیت و ارزش بخشید) نام این هنر در اصل شبیه خوانی است، بنابراین چون در آن هم عزا داری وجود دارد و هم با اجرای نمایش، سعی در عرض تسلیت و سوگواری خود نسبت به آن واقعه داریم. پس این نام درست‌تری نسبت به تعزیه خوانی می‌باشد و فقط یک غلط رایج در میان مردم می باشد.
تاریخ پیدایش دقیق این هنر مشخص نیست اما برخی از افراد باور دارند كه این هنر پیشینه ای ایرانی دارد و ریشه در سوگ سیاوش، پهلوان ایرانی داستان های ملی و حماسه ای، در ۳ هزار سال پیش و قبل از ورود اسلام به ایران داشته است. برخی پژوهشگران نیز پیشینه آن را به آیین‌هایی چون مصائب میترا و یادگار زریران بازمی گردانند و برخی پیدایش آن را متأثر از عناصر اساطیری میان رودان، آناطولی در مصر، و برخی نیز منصوب به مصائب حضرت مسیح و دیگر افسانه‌های تاریخی در فرهنگ های هند و اروپایی را در پیدایش آن دخیل دانسته اند؛ ولی به گمان بسیار، تعزیه شکلی تکامل یافته تر و پیچیده تر سوگواری‌های ساده شیعیان سده‌های نخستین اسلام، برای کشته شدگان کربلا است.
اگر تعزیه را به معنای عزاداری و سوگواری در نظر بگیریم، نخستین سوگواری بعد از واقعه عاشورا از سوی شاهدان عینی آن واقعه بوده است كه در سنین پایین به اسارت درآمدند.
در واقع برخی معتقدند كه پیش زمینه تعزیه توسط دستور یزید، در هنگام جابه جایی اسرای كربلا در شهر‌ها برگزار می شد و واقعه كربلا و پیشامد‌های آن را برای مردم به نمایش در می آمد. اما شكل رسمی اجرای این آیین به نقل از ابن كثیر، در زمان حكمرانی خاندان آل بویه صورت گرفت. در زمان حكومت قاجاریان، تعزیه‌ها به صورت گسترده‌ای رواج یافتند و بسیاری معتقدند كه این زمان عصر طلایی تعزیه بوده است.
لباس تعزیه خوانی
یكی از اصل های نزدیكی این آیین نمایشی با واقعه كربلا، همخوانی لباس‌ها در این نمایش‌ها می‌باشند. در همه تعزیه‌ها، هر نقش لباس مخصوص آن نقش را كه با رنگ‌هایی معین مشخص شده اند، می پوشد. برای مثال، اهل بیت رنگ معینی از سبز را می پوشند. اقراد دشمن اهل بیت مانند یزید و معاویه، رنگ قرمز را برای خود استفاده می كنند. سفید به نشانه كفن بوده و هرگاه یكی از یاران امام حسین به مبارزه می رفت، روی لباس سبز خود، جامه‌ای سفید می پوشد و نشان از این است كه او به زودی به شهادت خواهد رسید. رنگ آبی نشانه شادی است به همین علت رنگ لباس قاسم و وهب آبی می باشد. رنگ قهوه‌ای اغلب برای نقش‌های ریش سفیدان مانند شریح، عبدالله جعفر و... استفاده می شود. برای حر و فرزندش از رنگ زرد كه به نشانه دو دلی است، استفاده می‌رنمایند. زیرا ایشان تا زمان عاشورا دو دل بود كه با امام حسین (ع) جنگ كند یا نه. مشکی رنگی است بسیار خاص، اگر تمام پوشش نقشی مشکی باشد، بسته به نقشش معنای مختلفی دارد، چون هم عزرائیل مشکی پوش است، هم شهربانو یا رباب، از طرفی اگر شخصی مشکی بپوشد و یک رشته یا نواری باریک از قرمز بر پیشانی و یا کمر ببندد، نشانه شقاوت می شود که معمولاً ابن ملجم، منقذ یا حکیم ابن طفیل اینگونه می پوشند، در صورتی كه پارچه مشکی با سبز تلفیق شود، نشانه عصمت و عفت و معصومیت است، که شبیه حضرت زهرا (س) و یا شبیه حضرت زینب و از این قبیل می باشد.
