گلاب گیری کاشان

کاشان شهری دیدنی و تاریخی که قدمتی چندین هزار ساله دارد، در ذهن اکثر ما با نام‌ گلاب گره خورده است. گلاب از اصلی ترین سوغات ها و مراسم گلاب گیری یکی از مهم ترین مراسم‌ ها برای این شهر زیبا محسوب می‌شود. مراسم گلاب گیری در صنعت گردشگری کاشان نقش بسزایی دارند زیرا گردشگران زیادی برای تماشای این مراسم به کاشان سفر می‌کنند. البته لازم به ذکر است که علاوه بر گلاب گیری، در کاشان جشنواره های متعدد دیگری از جمله مراسم قالی شورون که توسط علویان فین کاشان در مشهد اردهال نیز برگزار می‌شود؛ اما هیچ کدام مثل مراسم گلاب گیری در بیش‌تر روستاهای شهر انجام نمی‌شود و مختص روستای خاصی می‌باشند. این مراسم به عنوان میراثی معنوی در فهرست آثار ملی و معنوی ایران به ثبت رسیده و ایران پیشنهاد ثبت آن را به عنوان میراث معنوی در فهرست آثار ناملموس یونسکو داده است و این پیشنهاد در حال بررسی و تکمیل می‌باشد. جالب است بدانید که از گلاب هایی که در کاشان طی این مراسم گرفته ‌می‌شود برای تطهیر کعبه، مدینه منوره، نجف و زیارتگاه های ائمه استفاده می‌کنند. با ما همراه باشید تا در ادامه بیش‌تر با این مراسم جالب آشنا شوید.

تاریخچه گلاب گیری کاشان

گل محمدی یکی از مهم‌ترین محصولات کشاورزی ایران به شمار می‌رود، که کاشت بذر آن در ایران قدمتی هفت هزار ساله دارد و در دوره صفویان برای اولین بار این بذر را به کشورهای همسایه صادر کردند. طریقه گلاب گیری به روش تقطیر نیز برای اولین بار به دست ایرانیان انجام شد، دانشمندان ایرانی برای تهیه اسانس گیاهان داروئی از روش تقطیر استفاده می‌کردند و این گونه این روش برای تهیه گلاب نیز تعمیم داده شد. برخی اعتقاد دارند که مراسم گلاب گیری اولین بار در استان فارس، شهر تاریخی گور در بخش میمند برگزار شده است؛ اما امروزه این مراسم در فقط کاشان و روستا های اطراف آن برگزار می‌شود.
 به دلیل آب و هوای خشک و کویری شهر ‌کاشان مردم این شهر پرورش این گل در این شهر را نوعی رحمت الهی می‌دانند و مراسم گلاب گیری را همراه با آدابی خاص و شکرگزاری جهت رویش شگفت انگیز این‌ گل در این‌ منطقه انجام می‌دهند. به همین دلیل در گذشته این مراسم دارای آداب خاصی همراه با جشن و پایکوبی بوده است؛ ولیکن امروزه این رسوم کمی رنگ باخته اند، ولی هنوز هم این مراسم با جشن و پایکوبی همراه است.

طریقه گلاب گیری

در سال های گرم از اواخر فروردین و در حالت طبیعی از اواسط اردیبهشت مردم به چیدن گل های محمدی مشغول می‌شوند. در روش سنتی که تقطیر نام دارد، گل های چیده شده به کارگاه های گلاب گیری در کاشان منتقل شده و درون دیگ هایی مسی که مخصوص گلاب گیری هستند ریخته خواهند شد. در هر دیگ حدود یک لیتر آب و بین ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم گل محمدی می‌ریزند، این دیگ ها به لوله هایی متصل هستند که با جوش آمدن مواد داخل دیگ، بخار حاصل آن از طریق لوله ها خارج می‌شود، به محفظه ای برای سرد شدن می‌رسد و به گلاب تبدیل خواهد شد. برای‌ جلوگیری از اتلاف بخار حاصل از جوش آمدن دیگ، درپوشی مسی روی دیگ می‌گذارند و فضای بین دیگ و درپوش مسی را با تفاله های گل و آرد نان پر می‌‌کنند، همچنین با استفاده از ابزاری مخصوص در کار گاه‌های گلاب گیری فشارهای داخل دیگ را کنترل خواهند کرد.
با اینکه امروزه کارخانه هایی جهت تهیه گلاب تاسیس شده اند و این کار را راحت تر انجام می‌دهند، اما هنوز هم مراسم گلاب گیری با جشن و پایکوبی خاص خودش و به روش سنتی در روستا ها و خود شهر کاشان برگزار می‌شود.

انواع گلاب کاشان و روش های تشخیص گلاب خالص

گلاب ها با توجه به میزان نسبت گل به آب دارای کیفیت متفاوتی هستند، هر چه میزان نسبت گل به آب بیشتر باشد، گلاب دارای کیفیت بالاتری می‌باشد. برای فهمیدن میزان کیفیت یک گلاب، تلخی آن را بسنجید؛ البته تلخی گلاب نباید در دهان ماندگار باشد، در غیر این صورت نشان دهنده وجود اسانس غیر طبیعی در گلاب است. 

گلاب های کاشان با توجه مصرف شان انواع مختلفی دارند که معروف ترینشان عبارتند از:

گلاب سنگین:

گلاب داروئی، گلابی سنگین است که غلظت و کیفیت بسیار بالایی دارد و به عنوان گلاب ممتاز شناخته می شود. این گلاب مناسب ترین گلاب برای مصارف خانگی و دارویی است. برای تهیه 40 لیتر گلاب سنگین از 80 لیتر آب و 30 تا 35 کیلو گل سرخ استفاده می کنند. 

گلاب سبک:

گلاب سبک که برای مصارف خانگی استفاده می‌شود که از غلظت بسیار کم  و عطر کمتری برخوردار می‌باشد. برای تهیه 40 لیتر گلاب سبک، از 80 لیتر آب و 10 تا 20 کیلو گلاب سبک استفاده می کنند.

گلاب دوآتشه:

این گلاب از تکرار فرآیند تقطیر به دست می‌آید به عبارتی در دیگ گل محمدی و به جای آب گلاب می‌ریزند. به دلیل اینکه در تهیه ی این نوع گلاب فرایند تقطیر دوبار انجام می شود، این نوع گلاب خالص و بسیار غلیظ است و طعم تلخ و گسی دارد.

گلاب سه آتشه:

با تکرار دوباره فرایند تقطیر برای گلاب دو آتیشه، گلاب سه آتیشه حاصل می‌شود که تولید آن بسیار کم می‌باشد و برای مصارف خاص تهیه می شود. در واقع در تهیه این نوع گلاب سه بار فرایند تقطیر انجام می شود.

گلاب پس آب:

گلاب گیری از تفاله های باقی‌مانده از گل‌ها گلابی رقیق به نام گلاب پس‌آب تولید می‌کند که بیش‌تر برای صرفه اقتصادی و به میزان بسیار کمی تولید می‌شود.

اما جالب است بدانید که علاوه بر انواع گلاب این مراسم فراورده های دیگری از جمله عنبر گل سرخ، اسانس گل محمدی، گلبرگ خشک، مایع گلاب، روغن و شربت گل دارد، که هر کدام برای فواید داروئی دارند.

فصل گلاب گیری در کاشان

مراسم گلاب گیری در کاشان در فصل بهار برگزار می‌شود، همان طور که پیش‌تر اشاره کردیم در سال های گرم چیدن گل ها از اواخر فروردین شروع می‌شود و تا اواخر اردیبهشت ادامه دارد؛ ولیکن به صورت معمول چیدن گل ها از اواسط شهریور شروع و این مراسم تا اواخر خرداد ادامه پیدا می‌کند. با توجه به آب و هوای کاشان و زمان این مراسم فصل اردیبهشت، زمان بسیار مناسبی برای سفر به شهر کاشان می‌باشد، در این فصل گردشگران زیادی این شهر را برای بازدید انتخاب می‌کنند. 
علاوه بر همه این ها مراسم گلاب گیری در فصل بهار موجب اشتغال زائی بسیار زیادی در این فصل می‌شود، با توجه به کارخانه هایی که برای تهیه گلاب در این منطقه فعالیت می‌کنند، افراد زیادی در این فصل به کار در آن ها مشغول می‌شوند. همچنین برخی از مردم به کار در کارگاه های گلاب گیری مشغول خواهند شد. برخی هم در مزرعه های خودشان مشغول به گلاب گیری می‌شوند و از این طریق درآمد زایی می‌کنند.
به طور کلی شروع مراسم گلاب گیری از اردیبهشت ماه که گل های محمدی می‌شکفند، آغاز می‌شود؛ اما در هر روستا زمان چیدن این گل ها متفاوت است. برای مثال خود شهر کاشان به دلیل آب و هوای گرم گل ها زودتر می‌شکفند و در اوایل اردیبهشت اماده چیدن هستند؛ مراسم گلاب گیری از مرکز این شهر آغاز خواهد شد، در قمصر و نیاسر گل ها کمی دیرتر این اتفاق می افتد و اواسط اردیبهشت گل ها چیده می‌شوند، در روستای برزک چیدن گل بعد از پانزدهم اردیبهشت اتفاق می افتد و این مراسم تا اواخر خرداد ادامه خواهد داشت، آخرین روستاهایی که که اواخر خرداد مراسم را اجرا می‌کنند؛ روستای جوشقان و روستای کامو هستند.

جشنواره گلاب گیری در شهرهای مختلف ایران

همه ی ما گلاب و گلاب گیری را با نام کاشان می شناسیم و معتقدیم کاشان مرغوب ترین گلاب را دارد؛ اما بدنیست بدانید که ایران بزرگترین تولیدکننده گلاب در جهان است. علاوه بر اصفهان در شهرهای دیگر ایران هم گلاب با کیفیت و مرغوب یافت می شود. البته که جشنواره های گلاب گیری به صورت رسمی، اغلب در کاشان برگزار می شود. در ادامه به معرفی تعدادی از معروف ترین شهرهای ایران که در آن ها گلاب گیری انجام می شود، می پردازیم.

قمصر کاشان: قمصر در جنوب کاشان واقع شده است عده ای از آن به عنوان "شهر گلاب" یاد می کنند. در قمصر موزه ی گلاب به عنوان اولین و تنها ترین موزه گلاب کشور وجود دارد.
نیاسر کاشان: نیاسر کاشان که در جنوب غربی کاشان واقع شده را اغلب با آبشار زیبایش می شناسند. در فصل گلاب گیری این شهر هم مثل قمصر مملو از گردشگر می شود.
جوشقان قالی کاشان: از دیگر مراکز گلاب گیری اطراف کاشان می توان به این شهر اشاره کرد. جوشقان کارخانجات گلاب وسیع و باغستان های زیادی دارد.
برزک کاشان: این شهر با تولید بیش از 28000 تن، بزرگترین تولید کننده ی گلاب کشور است.
کامو و چوگان کاشان: این دو منطقه از توابع کاشان بوده و از دیگر تولید کنندگان گلاب است.
میمند فارس: این شهر به دلیل آب و هوا و خاکی که دارد از نقاط اصلی گلاب گیری ایران به حساب می آید. بدنیست بدانید که 40 درصد گلاب تولیدی این منطقه به کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می شود.
داراب فارس: در روستای لایزنگان، هرساله و در زمان برداشت گل، جشنواره گل و گلاب برگزار می شود. داراب دارای بزرگترین دشت گل دیم در جهان است که گلاب های ارگانیک و بسیار مرغوبی از آن ها تولید می کند.
لاله‌زار کرمان: دومین قطب تولید گل و گلاب، لاله زار کرمان است. این منطقه آب و هوای سرد و خشکش در کیفیت و غلظت گلاب ها تاثیر مثبت گذاشته است. بد نیست بدانید که جشنواره های گلاب گیری در این منطقه ثبت ملی شده است.
گره‌بان کرمانشاه: این شهر از دیگر شهر های معروف ایران به عنوان تولید کننده ی گلاب است. غیر گلاب شما می توانید انواع مختلف عرقیجات مرغوب و باکیفیت را در این منطقه تهیه کنید.
 

در کدام‌ مناطق کاشان مراسم گلاب گیری انجام می‌شود؟ 

گل محمدی در کاشان و روستاهای اطراف آن پرورش می‌یابد؛ ولیکن گل های به دست آمده از کوهپایه های اطراف کاشان از کیفیت بالاتری نسبت به گل های مناطق خشک و نزدیک به کوه دارند، به همین دلیل گلاب به دست آمده از آن ها نیز کیفیت بالاتر و همچنین قیمت بالاتری دارد. در ادامه به چند روستای مهم که مراسم گلاب گیری در آن ها انجام می‌شود اشاره خواهیم کرد. 

• قمصر: روستای گلاب گیری کاشان، روستای قمصر است، این روستا معروف‌ ترین روستا در برگزاری مراسم گلاب گیری می‌باشد. قمصر در ۴۰ کیلومتری جنوب کاشان قرار دارد و گردشگران زیادی را در زمان مراسم گلاب گیری به خود جذب می‌کند. شروع گلاب گیری در این روستا از ۷ اردیبهشت است.
• نیاسر: نیاسر که در ذهن اکثریت ما اسمش یادآور آبشار شگفت انگیزش می‌باشد، در ۳۵ کیلومتری غرب کاشان قرار گرفته است. نیاسر سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند، این روستای زیبا مزارع زیادی از گل محمدی را در خود جای داده و یکی از مهم ترین برگزار کننده های مراسم گلاب گیری می‌باشد. شروع گلاب گیری در این روستا نیز از ۷ اردیبهشت است.
• مشهد اردهال: مشهد اردهال روستایی مذهبی که در آن آرامگاه سلطان علی بن محمد باقر قرار دارد، در ۴۰ کیلومتری شمال غربی کاشان قرار گرفته است. در این روستا نیز هر ساله مراسم گلاب گیری انجام می‌شود. 
• ون و وادقان: روستاهای ون و وادقان در ۵۰ کیلومتری شمال غربی قرار گرفته اند، این دو روستا از با کیفیت ترین گل برخوردارند و گلاب حاصل از گل های این دو روستا بسیار مرغوب است. 
• برزک: روستای برزک در ۵۴ کیلومتری کاشان در دامنه کوه‌های کرکس قرار دارد، این روستا نیز از مهم ترین روستا برای گلاب گیری محسوب می‌شود. شروع گلاب گیری در این روستا از ۱۵ اردیبهشت است.

از دیگر روستاهای برگزار کننده مراسم گلاب گیری می‌توان به سار، سده، خاوه، قالهر، مرق، ویدوج، کامو، آذران و جوشقان قالی اشاره کرد. این روستا ها نیز به دلیل آب و هوای بسیار عالی و مناطق سرسبز سالانه تعداد زیادی از گردشگران عاشق طبیعت گردی را به خود جذب می‌کنند.
در زمان مراسم گلاب گیری در جاده افرادی هستند که راهنمای آدرس گلاب گیری در کاشان را پخش می‌کنند، برای تماشای مراسم می‌توانید از برگه های راهنمایی که شامل ادرس  کارگاه های گلاب گیری در ‌کاشان است، استفاده کرده و سفری شگفت انگیز را تجربه کنید.
در این دو سال اخیر با وجود کرونا، این مراسم بدون وجود گردشگران، تقسیم بندی شده و با رعایت پروتکل های بهداشتی اجرا می‌شود.