در زمان های قدیم، به دلیل عدم وجود وسایلی مانند یخچال های امروزی، افراد مجبور بودند تا جایی برای نگه داشتن مواد غذایی خود داشته باشند؛ یکی از این مکان ها که در گذشته در شهر های نواحی گرم و خشک ایران نیز به تعدد وجود داشت و هنوز هم آثاری از آن ها باقی است، یخدان های طبیعی هستند. از یخدان ها به منظور محلی برای نگهداری یخ استفاده می شده و به نوعی این مکان، آب مردم در فصول گرم را تامین می کرده است. هر یخدان معماری و مهندسی خاصی داشته است تا کارکرد درستی داشته باشد.
شهر سیرجان که از توابع استان کرمان نیز هست، در گذشته به دلیل داشتن آب و هوای گرم، یخدان های زیادی داشته است که هنوز هم آثاری از آن ها بر جای مانده است؛ در دوره ی ساسانیان این شهر سیرگان نامیده می شد و وجه تسمیه آن نیز این بود که افراد ساکن این ناحیه، به دلیل وجود قنات های زیاد، همیشه سیراب هستند. بارندگی کم در فصل تابستان در این شهر و البته هوای گرم این منطقه، باعث شده است تا برخی معماران و مهندسین کرمانی، در گذشته اقدام به ساخت مکانی برای نگهداری یخ کنند تا بتوانند در فصول گرم سال از آن بهره ببرند.
یخدان ها بنا های مخروطی شکلی هستند که با چند پله می توانند افراد را به چند طبقه زیر زمین ببرند. چندین متر زیر زمین هوای بسیار خنک تری وجود دارد و افراد می توانسته اند از آن جا، به عنوان یک یخچال طبیعی استفاده کنند؛ در این مطلب قصد داریم به بررسی یخدان های دوقلوی شهر سیرجان کرمان بپردازیم و آن را با هم بررسی کنیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
آشنایی با یخچال های منحصر به فرد سیرجان
این یخدان های دوقلوی شهر سیرجان که به یخدان های حاج رشید هم معروف هستند، یکی از مهم ترین مکان های تاثیر گذار بر زندگی مردم گذشته ی این شهر بوده است و هم اکنون نیز از دیدنی ترین مکان های گردشگری استان کرمان به شمار می رود.
یخچال های دوقلوی سیرجان در سال 1385 هجری شمسی، درون فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. ساخت این بنا به دوره ی قاجاریه بر می گردد. باستان شناسان و محققان ایرانی می گویند که ساخت این یخدان های طبیعی به سال 1275 هجری شمسی مربوط است و افراد خیّر، استارت اصلی ساخت آن را به منظور تامین یخ مصرفی مردم شهر سیرجان زده اند.
در گذشته ساکنان شهر سیرجان، چاله های این یخدان را در فصل زمستان پر از یخ می کرده اند و بعد در ها و روزنه های یخدان را می بسته اند؛ فصل تابستان زمانی بوده است که در های یخدان ها باز می شده تا افراد بتوانند از یخ موجود در این انبار استفاده کنند. دلیل ساخته شدن این یخدان از خشت و ملات گل رس این است که این دو ماده می توانند به عنوان عایق عمل کنند و در فصل تابستان، گرما و نور حاصل از تابش خورشید را از بیرون به درون انتقال ندهند.
هر یخدانی شامل یک چاله می شود که قرار است درون آن یخ قرار گیرد؛ بر روی این چاله ها نیز گنبد عظیمی از جنس خشت وجود دارد تا مانع ورود گرما از سقف به محدوده ی پایینی شود. برای بیشتر خنک نگه داشتن محدوده ی درونی که فضای اصلی یخدان را تشکیل می دهد نیز یک حصار بلند و طولانی در میان دو یخدان کشیده شده است.
همان طور که گفته شد، سقف این یخدان ها را گنبد های مخروطی شکل می دهند. وجود نمای خارجی پلکانی برای این گنبد های مخروطی باعث می شده تا افراد بتوانند دسترسی بهتری به راس گنبد داشته باشند. به طور کلی به این نمای پلکانی که بر روی مخروط ها وجود دارد، "رک" گفته می شود. هر رک حدود 12.5 متر ارتفاع دارد. استفاده از خشت و ملات بسیار ضخیم برای این یخدان ها، به منزله ی ایجاد فضایی سرد و خنک برای یخ ها است که با عدم اجازه دادن به ورود هوای گرم و خروج هوای سرد، دمای لازم برای نگهداری یخ ها را فراهم کند.
کاربرد یخدان های دوقلوی سیرجان
همان طور که در ابتدای مطلب نیز گفته شد، از این یخدان ها (یخچال ها)، به عنوان محلی برای نگهداری یخ استفاده می شده تا بتوان در چاله یا مخزن های آن ها یخ انبار کرد و به مصرف رساند. مردم استان های جنوبی مانند استان های یزد و کرمان که به دلیل داشتن آب و هوای گرم خشک، تابستان های گرمی را سپری می کنند، در گذشته از این یخدان ها استفاده می کردند تا بتوانند یخ مورد نیاز را برای خودشان تامین کنند.
وجود یخدان های دوقلوی سیرجان نیز به همین منظور بوده است؛ سالیان پیش در شهر سیرجان، مردم از این یخدان ها به عنوان محلی برای موجود بودن یخ طبیعی استفاده می کردند. معماران کرمانی برای ساختن مکانی که بتواند سرمای لازم برای تولید یخ را داشته باشد، حوضی بزرگ و گرد به قطر بیست تا سی متر و به ارتفاع شش الی هفت متر ساخته اند؛ بر روی این حوض نیز گنبد مخروطی بسیار بزرگی قرار داده شده تا بتواند از ورود گرمای بیرون، به درون این مخزن جلوگیری کند.
آدرس یخدان های دوقلوی سیرجان
اگر قصد بازدید از این بنای شگفت انگیز تاریخی را دارید، می توانید به کرمان سفر کرده و از آن بازدید کنید؛ آدرس این یخدان ها را در شهر کرمان، در ادامه برای شما قرار داده ایم:
استان کرمان، شهر سیرجان، غرب محله ی باغ بمید، خیابان شیخ فضل الله نوری، یخدان های دوقلوی شهر سیرجان.
