جاذبه های ایران زمین تنها به تخت جمشید، بیستون، چهل ستون، عالی قاپو، حافظیه و... ختم نمی شود بلکه در سراسر این مرز پر گهر مکان هایی وجود دارد که هر کدام دارای زیبایی های خاص خود می باشد. ایران کاروانسراهای تاریخی بسیاری دارد که در مسیر رفت و آمد های پرتردد قرار گرفته و مردم به عنوان محل اقامت و استراحت از آن استفاده می کنند.
استان سمنان از جمله شهر هایی است که از این آثار تاریخی کم ندارد و از جمله ی این آثار فاخر کاروانسرای قصر بهرام می باشد. در اوایل سال 1337 بود که در روزنامه ها عنوان کشف قصر بهرام گور در نزدیکی دریاچه ی نمک کویر مرکزی منتشر شد. این کاروانسرا با اسم های کاروانسرای شاه عباسی و رباط سیاه کوه شناخته شده و معروف است. این اثر ملی در 13 اردیبهشت سال 1354 با شماره 1054 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
آشنائی با کاروانسرای قصر بهرام در گرمسار
سمنان از دیرباز جزو شهر های مهم بین راهی بوده است که کاروان ها برای رفتن به اصفهان و کاشان در آن استراحت می کردند. این موضوع علتی برای آن است که کاروانسراهای زیادی در این شهر وجود داشته باشد.
قصر بهرام در استان سمنان واقع در جنوب شهر گرمسار و در حال حاضر در محدوده ی پارک ملی کویر واقع شده است. این پارک، بزرگترین پارک ملی ایران می باشد و زیستگاه گونه های متعدد جانوری از جمله یوزپلنگ آسیایی است.
این بنای زیبا توسط بهرام پنجم یا همان بهرام گور پانزدهمین پادشاه ساسانی احداث گردید. در عصر صفویه توسط شاه عباس صفوی بازسازی گشت و تبدیل به کاروانسرا شد. این که در دوره صفوی این کاروانسرا احیا شده از دو کتاب تاریخ عالم آرای عباسی نوشته ی اسکندر بیگ ترکمان و دیگری قدیمی ترین یادگاری ای که در این بنا به نوشتار در آمده است.
در کتاب تاریخ عالم آرای عباسی نوشته شده که شاه عباس بزرگ با صرف هزینه ی ده هزار تومان رباط سیاه کوه و راه های اطرافش را ساخت که رباط سیاه کوه همان قصر بهرام گور است. از جمله دیگر نکاتی که درباره ی این کاروانسرا سبب شده که در آغاز کار به عنوان قصر یا ساختمان شکاری فرض کنیم فاصله ی بسیار کم آن با چشمه ی آب شیرین می باشد. چشمه ی آب شیرینی که با نام چشمه ی شاهی نامور مشهور شده و در فاصله ی 7 کیلومتری این بنا می باشد. کاروانسرای قصر بهرام در دامنه ی کوه سیاه کوه و در وسط دشت کویر که بزرگترین کویر ایران می باشد قرار گرفته است. این کاروانسرا در حال حاضر به عنوان مهمان سرای پاسگاه شکاربانی مورد استفاده قرار می گیرد.
معماری کاروانسرای قصر بهرام
این کاروانسرای تاریخی و جذاب دارای معماری بسیار شکوهمند و شگفت انگیزی می باشد که آن را در بین باقی کاروانسراهای شهر متمایز نموده است. بنا از نوع متقارن و مربع مستطیل به ابعاد 74در 65 می باشد. در ساز وکار این بنا از خشت استفاده نشده و تمامی آن را از سنگ بهره برده اند. در ساخت این بنا سنگ های سفید روشن به کار رفته است و تصور اینکه این کاروانسرا در میان فضایی که سنگ کوه هایش سیاه می باشد چقدر زیبا و جذاب بوده بسیار حیرت انگیز است.
کاروانسرای قصر بهرام از چهار برج نیم دایره و 24 اتاق رو به فضای استخر مستطیلی شکل یافته است. از شگفتی های دیگر این اثر سیستم آب مربوط به آن می باشد که از چشمه سیاه جاری می شود. آب از طریق راه آبی که از سنگ های سفید شکل گرفته و تراشیده شده به سمت حیاط مرکزی منتقل می گردد.
روی لایه ی گچی اتاق ها چیزهایی نوشته شده است که قدیمی ترین آن مربوط به سال 1001 قمری می باشد. اما مسئله ی جالب این است که بر روی سنگ های تراش نما و تخته سنگ های کانال سنگی، حروفی مانند Q,O,D,P,E,,W,M,S حک شده که گویا علائمی از افرادی است که این سنگ ها را تراشیده اند.
معرفی بخش های مختلف کاروانسرای قصر بهرام
این کاروانسرای زیبا از بخش های متعددی تشکیل شده و قسمت های متفاوتی را دارا است. دو در را در قسمت های جنوبی و شمالی شامل می شود، دو سکو و دو اتاق هم در دو طرف دروازه ی ورودی قرار دارد. در قسمت غربی حیاط این کاروانسرا یک تالار با شاه نشین و طاقچه هایی در اطراف و ایوانی در قسمت جلویی ساخته شده و در زیر همین تالار نیز زیر زمین بسیار بزرگی قرار گرفته است.
اگر به پشت ساختمان های موجود در کاروانسرای قصر بهرام سری بزنید آن جا هم طویله های بزرگی با آخورهای بسیار واقع می باشد. در کنار هر آخور، سکویی درست کرده اند که برای استراحت چهارپاداران است و همچنین اجاقی برای طبخ غذا قرار داده اند که بتوانند غذا یا چای درست کنند. در چهار گوشه و میان ضلع های سمت شرق و غرب 6 برج دفاعی که دارای تیرکش می باشند، تعبیه گشته است.
مسیر دسترسی به کاروانسرای قصر بهرام
این کاروانسرا که در جنوب گرمسار، پارک ملی کویر، شمال شرقی دریاچه نمک قرار گرفته است در 65 کیلومتری گرمسار می باشد و برای رسیدن به آن راه های متعددی وجود دارد و از جمله زیباترین آن ها راهی است که به جاده سنگفرش می رسد و در زمان صفویان بسیار با دقت ساخته شده و در حال حاضر نیز خود از جاذبه های بسیار خوب کویر است. این راه های مختلف که به کاروانسرای قصر بهرام می رسد در زیر به آن ها اشاره خواهد شد.
مسیر ورامین: از کمربندی بیهقی وارد جاده چرم شهر شده و در اخر جاده، به جاده فرعی علی خان می رسید که باید ادامه راه را از این طریق طی کنید. وارد محیط بانی و سپس شکر آباد می شوید. از این جاده به جاده مبارکیه باید وارد گردید و بعد از مبارکیه به پاسگاه پارک ملی خواهید رسید.
مسیر گرمسار: باید از گرمسار وارد کهک شده که جاده معروف سنگ فرش در ادامه مسیر روبروی شما قرار خواهد گرفت و سپس از طریق این جاده به پارک ملی کویر می رسید.
مسیر پیشوا: این مسیر را تور لیدرها بهترین راه می دانند و بیشتر برای کسانی که از تهران عازم این کاروانسرا می شوند، توصیه می گردد. برای رسیدن به قصر بهرام از این مسیر باید از قلعه بلند و مبارکیه عبور کرد.
مسیر کاشان: اگر از این سمت حرکت می کنید باید وارد آران و بیدگل گردید و بعد از رد شدن مرنجاب و سفید کوه به کاروانسرای قصر بهرام برسید.
