کردستان

کردستان استانی سرسبز و خرم با وسعتی معادل 28 هزار و 203 کیلومتر مربع در غرب ایران و در مجاورت بخش شرقی کشور عراق قرار دارد.

استان کردستان که در دامنه ‌ها و دشت ‌های پراکنده سلسله جبال زاگرس میانی قرار گرفته است، از شمال به استان‌ های آذربایجان غربی و زنجان، از شرق به همدان و زنجان، از جنوب به استان کرمانشاه و از غرب به کشور عراق محدود است.

استان کردستان براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال 1375 دارای 8 شهرستان، 12 شهر، 21 بخش، 78 دهستان و 1765 آبادی دارای سکنه بوده است.

شهرستان ‌های استان کردستان عبارتند از : بانه،‌ بیجار، دیواندره، سقز،‌ سنندج،‌ قروه، کامیاران و مریوان. در حال حاضر استان کردستان با مجموعه شهرها،‌ روستاها و عشایری که در اقصی نقاط آن پراکنده شده و استقرار یافته ‌اند، به یکی از نواحی در حال توسعه غرب کشور تبدیل شده و از پتانسیل ‌های توریستی و تفرجگاه های بسیار خوبی برخوردار میباشد.



جغرافیای طبیعی و اقلیم استان کردستان :

استان کردستان منطقه ‌ای کاملا‌ کوهستانی است که از مریوان تا دره قزل ‌اوزن و کوه های زنجان جنوبی در مشرق گسترده شده است. ناهمواری ‌های استان کردستان که تحت ‌عنوان ناحیه کوهستانی کردستان مرکزی بررسی میشود، مشتمل ‌بر دو بخش غربی و شرقی است.

این دو قسمت از نظر شکل پستی و بلندی و جنس زمین متفاوتند. قسمت وسیعی از سنندج، مریوان و سرزمین‌ های اطراف آنها تا جنوب کردستان بخش کوهستانی غربی را تشکیل میدهد.

در این ناحیه، یکنواختی و سستی جنس زمین اشکال مشابهی را به وجود آورده که از ویژگی ‌های آن کوه ‌های گنبدی شکل با شیب یکنواخت و ملایم همراه با دره‌ های باز است. این یکنواختی را طبقات آهکی سخت و سنگ ‌های درونی که بین لایه ‌های سست ظاهر میشوند،‌ در هم ریخته و آن را به صورت صخره‌ های عریان درآورده است.

نوع مشخص این ناهمواری ‌ها، ناحیه کوهستانی چهل چشمه در بین مریوان و سقز است که دنباله پستی بلندی‌ های این ناحیه را در جنوب و مشرق، تشکیل داده‌ اند و دامنه غربی آن تا داخل کشور عراق کشیده شده است.

در این ناحیه شعبه‌ های رود قزل ‌اوزن در شرق و شمال شرقی و رود سیروان در حنوب چهره زمین را به‌ طور کامل تغییر داده ‌اند. بخش کوهستانی شرقی، قسمت ‌های شرقی سنندج را در بر میگیرد و درحد فاصل ناحیه غربی و شرقی،‌ یک رشته از ارتفاعات آتشفشانی شمالی - جنوبی را بوجود می ‌آورد.

در شرق این رشته کوه،‌ شهرستان‌های قروه و بیجار قرار گرفته‌اند که شکل زمین در آنها با پستی و بلندی‌های ناحیه غربی به کلی متفاوت است. از ویژگی ‌های این ناحیه، وجود یک حصار کوهستانی متشکل از سنگ ‌های دگرگونی و رسوبی است که دشت ‌های مرتفع هموار و تپه ماهوری را احاطه کرده است.

در این ناحیه به استثنای کوه ‌های بیجار، دشت‌ های نسبتا وسیعی نیز وجود دارد. این دشت‌ ها به ‌وسیله شعبه‌ های رود قزل ‌اوزن قطع شده و به صورت تپه ماهور درآمده ‌اند. مرتفع ‌ترین دشت این ناحیه " هوه‌ تو " خوانده میشود که با 2.200 متر ارتفاع در شمال سنندج واقع شده است.

بلندترین کوه ‌‌های این ناحیه،‌ شاه ‌نشین در شمال بیجار،‌ شیدا در مرکز و پنجه علی بین قروه و سقز است. استان کردستان به ‌طور کلی تحت تاثیر دو جریان عمده هوای گرم و سرد قرار دارد و اقلیم‌ های گوناگونی را بوجود می ‌آورد.

بیشترین میزان بارش جوی در ناحیه غربی استان ( شهرهای بانه و مریوان ) و کمترین میزان بارندگی آن در ناحیه شرقی است. تمام قلمرو استان در بهار و تابستان آب و هوایی خنک و معتدل دارد.

در پهنه استان کردستان اقلیم‌ های گوناگونی وجود دارد که در زیر به انواع و نواحی مشخص آن اشاره میشود :

دره میرآوا ( امیرآباد ) که زمستان ‌های سرد و تابستان ‌های معتدل دارد.
مسیر سنندج به سمت سقز ( دشت اوباتو ) که زمستان ‌های معتدل دارد.
مسیر مریوان به دربنددزلی که زمستان ‌های سرد با یخبندان ‌های طولانی دارد و در فصل تابستان روزهای آن گرم و شبهای آن خنک است.
ناحیه اورامانات که آب و هوای آن مرطوب و معتدل است.
مسیر سنندج به مریوان که اقلیمی نیمه خشک و نیمه مرطوب دارد.
نفوذ توده‌ های مرطوب زمستانی و بهاری در مریوان و دریاچه زریوار تاثیر فراوانی در مرطوب و معتدل شدن هوای این ناحیه دارد. میزان رطوبت و بارش مناسب باعث ایجاد جنگل ‌های انبوه بلوط و گونه ‌های مختلف درختان جنگلی شده است. پوشش گیاهی این ناحیه مناظری شگفت ‌انگیز و باشکوه دارند.

از آنجا که تنوع اقلیمی همراه با سایر شرایط مناسب، از جاذبه‌ های مهم در صنعت جهانگردی به‌ شمار میرود و جهانگردان خواهان دمای مطلوب و مطبوعی (22 الی 25 درجه سانتی‌گراد) هستند،‌ استان کردستان بویژه در فصول بهار و تابستان از این نظر بسیار مناسب و دارای توانایی های جهانگردی قابل توجهی میباشد.

جغرافیای تاریخی استان کردستان :

مردمان کرد آریایی نژاد هستند که چندین هزار سال قبل از میلاد به این منطقه مهاجرت کرده ‌اند. تاریخ اقوام کرد تا قبل از اسلام چندان روشن نیست. در اسناد سومری و بابلی و اکدی و آشوری نام اقوامی دیده میشود که شباهت به کلمه کرد دارد ولی از همه نزدیکتر چه از لحاظ زبان‌ شناسی و چه از نظر جغرافیایی و چه از نظر توصیفی، نام قومی است به نام کردوخوی که در کتاب سفر جنگی گزنفون ذکر شده است.

این قوم در کوه‌ ها و دره ‌های میان عراق و ارمنستان و مخصوصا در محلی که امروزه " زخو " نامیده میشود و در شصت کیلومتری شمال غربی موصل در عراق قرار دارد، ساکن بوده ‌اند.

گزنفون، آنان را تا هنگامی که به جلگه ‌های شمال رسیدند، تعقیب کردند و صدماتی نیز بر آنها وارد آوردند. پولیبیوس نیز از اقوامی که در قسمت ‌هایی از آذربایجان کنونی زندگی میکردند و به‌ نام " کورتییوی " یا کورتی ‌ای خوانده میشدند، یاد میکند.

در دوره صفویه دولت ایران به قسمت وسیعی از کردستان آن روز تسلط داشت که دامنه‌ های شرقی کوه ‌های زاگرس را در بر میگرفت. با تشکیل سلسله زندیه، برای نخستین بار در تاریخ ایران سلسله ‌ای کرد نژاد به سلطنت رسید.

در اواخر سلسله زندیه نیز طایفه دنبلی که یکی از طوایف بزرگ کرد بود، قسمتی از آذربایجان غربی را در تصرف داشتند و مرکز حکومت و قدرت آنها شهر خوی بود. در قرن نوزدهم میلادی بارها کردها در خاک عثمانی میل باطنی خود را برای رسیدن به استقلال و تشکیل دولتی کرد زبان ظاهر کردند.

در سال هزار و هشتصد و هفتاد و هشت میلادی شیخ عبیدالله نقشبندی به فکر تاسیس کردستان مستقل تحت حمایت دولت عثمانی افتاد. در سال هزار و هشتصد و هشتاد میلادی طرفداران وی، اطراف ارومیه، ساوجبلاغ، مراغه و میاندوآب را به تصرف خود درآوردند و سپاهیان ایران به زحمت توانستند تجاوز آنان را دفع کنند.

در سال هزار و نهصد و چهل و شش میلادی قاضی محمد همزمان با حضور قوای متفقین در ایران و حمایت دولت روسیه شوروی از او، جمهوری خلق کردستان را که مرکز آن مهاباد بود، تشکیل داد. پس از تخلیه کامل ایران از قوای متفقین و اعزام ارتش دولت مرکزی به نواحی آذربایجان و کردستان،‌ این شورش و جمهوری ناشی از آن نیز از هم متلاشی گردید.

شهر سنندج :

گفته میشود قلعه سنه دژ ( سنندج ) را سلیمان‌ خان اردلان والی کردستان در زمان شاه ‌صفی آباد ساخت و کلمه غم‌ ها را که به حساب ابجد هزار و چهل و شش میشود ماده تاریخ آن قرار داد. هیچ یک از جغرافی ‌نویسان اسلامی، این شهر را به این اسم در آثار خود ذکر نکرده‌ اند.

در گذشته به جای شهر سنندج فعلی شهری به نام سیر وجود داشت که این کلمه در فارسی به معنای سی ‌سر است. مجاور سی‌ سر، محلی بود به نام صد خانیه (صدخانه) که احتمالا به مرور زمان این نام به سنه تغییر یافته است. سنندج مدت چهار قرن تحت حکومت حکام موروثی خاندان اردلان بود که نسبت خود را به ساسانیان میرسانیدند.



در سال هزار و دویست و هشتاد و چهار هجری قمری دولت مرکزی، حاج ‌میرزا معتمد‌الدوله عموی ناصرالدین شاه را به حکومت کردستان منصوب کرد که تا سال هزار و دویست و نود ویک در آنجا حکمرانی میکرد. در حال حاضر سنندج مرکز استان است و یکی از شهرهای زیبای استان کردستان و غرب کشور به حساب می آید.

مراکز دیدنی و تاریخی شهر سنندج :

امامزاده پیر عمر، امامزاده پیر محمد، امامزاده عبدالله، مسجد هاجره خاتون، دریاچه پشت سد قشلاق، دشت دهگلان، جنگل ‌های سنندج، روستای نگل، روستای صلوات آباد، کوه کوچسار، کوه شیخ معروف، کوه مسجد میرزا، کوه ملا کاووف کوه هوار برزه، کوه چرخ لان، کوه سراج الدین، پل قشلاق، پل شیخ، قلعه پلنگان، قلعه حسن آباد، عمارت سالار سعید، عمارت مشیر، خانه آصف وزیری، عمارت وکیل الملک، عمارت امجد الاشراف.

شهر بانه :

پیش از اسلام طایفه ‌ای زرتشتی به نام قه ‌قو بر بانه حاکم بودند که در حمله اعراب و بعد از آن، اختیار دینی ‌ها حکومت آن را به دست گرفتند. تا اواسط سده سیزدهم هجری نام اصلی شهر بانه به ‌روژه ( آفتابگیر ) بود و قباله هایی نیز وجود دارد که در همه آنها مرکز بانه قصبه به ‌روژه نامیده شده است.

این شهر یک بار در قبل از جنگ جهانی اول و بار دیگر در جنگ جهانی دوم دچار آتش‌ سوزی شدیدی شد. اکنون گورستان شمال شرقی شهر را بانه کهنه یا کهنه بانه می نامند.

علت تغییر نام و جابجا شدن محل شهر به واسطه شیوع بیماری ‌های وبا و طاعون بود که هر چند سال یک بار شایع میشد و چون بازماندگان، محل اولیه را آلوده می ‌پنداشتند، مجددا در جای دیگری به ایجاد شهر و ده میپرداختند. آتش ‌سوزی و جنگ ‌های قبیله‌ ای یکی دیگر از عوامل جابجا شدن محل شهر بود.



در بانه، آبادی ‌هایی به نام‌ های نیزه دو کهنه، به روژه کهنه، سیاومه کهنه، آرمرده کهنه، توده کهنه و غیره هم شنیده میشود، ولی آبادی‌ هایی نیز با همان نامها بدون کلمه کهنه وجود دارد. نام بانه را از کلمه کردی Bon به معنی پشت بام و متاثر از ارتفاعات و نحوه استقرار و موقعیت شهر بانه میدانند.

ارتفاع 1525 متری شهر از سطح دریا و چشم‌ انداز ارتفاعات اطراف آن موجب شده مردم برای رسیدن به شهر مسیر زیادی را به طرف سربالایی طی کنند. نام بانه را به معنی خانه (منظور اقامتگاه و آبادی و مسکن است) و اردو (منظور اردوگاه سربازان است) و پادگان (شهر دو قلعه بزرگ داشته) نیز تفسیر کرده‌ اند.

مراکز دیدنی و تاریخی شهر بانه :

زیارتگاه سلیمان بیک، دشت‌ های بانه، جنگل ‌های بانه، غار شووی، زرینه رود، رود بانه، سد باستانی شو، شهر تاریخی آرمرده

شهر بیجار :

شهرستان بیجار در سال 1220 هجری قمری توسط محمد خان گروسی حاکم گروس رونق یافته است. بازار شهر بیجار از آثار دوره صفویه است و در دوران قاجار مرمت شد.

شهر بیجار با ارتفاع 1870 متر از سطح دریا به بام ایران ملقب شده و مردم منطقه اکثرا کشاورز هستند. سالیانه حدود یکصد هزار تن گندم در این منطقه تولید میشود و به همین جهت بیجار را انبار غله غرب نامیده اند.



منطقه گروس دارای تمدنی کهن است و کتیبه هایی که در بعضی از نقاط آن کشف شده و به خط هیراتیک میباشد ثابت میکند که قبل از پیدایش دولت آشور (3000 سال قبل ) در این منطقه تمدن‌ هایی وجود داشته است.

مراکز دیدنی و تاریخی شهر بیجار :

دشت بیجار، رود سیروان، چشمه آب تلخ، قلعه قمچقای، برج آجری اوشقون بابا

شهر دیوان دره :

دیوان دره یکی از شهرستان های بسیار زیبا و دیدنی استان کردستان است که در فاصله 95 کیلومتری شمال سنندج واقع شده است. دیوان دره امروزی یکی از کانونهای درحال توسعه روستایی بود که یک دهه قبل به شهر تبدیل شده است. این شهرستان آب و هوایی معتدل و مطبوعی را دارا میباشد.



مراکز دیدنی و تاریخی شهر دیوان دره :

غار کرفتو، رود قزل اوزن، شهر صلوات آباد

شهر سقز :

می‌ گویند که این شهر با نام ایزیرتا در نخستین اتحاد ماد، پایتخت مادها بود. سرکردگان ماد در اطراف شهر استحکاماتی برای خود ساختند که از آن جمله زیویه و قپلانتوی کنونی (آدامائیت) را میتوان نام برد. در این زمان سارگن دوم پادشاه آشور به سرزمین ماد تاخت، مادها شکست خوردند و ایزیرتا، زیویه و آدامائیت را ویران کرد.

شهر فعلی ابتدا در اطراف بازار بوجود آمد و قدیمی ‌ترین محله، همان محله بازار شهر است که بعدا در اثر ارتباط تبریز، سنندج و بانه طرفین جاده‌ های آن آباد شد. در حال حاضر‌ موقعیت طبیعی و نحوه استقرار شهر در دامنه ارتفاعات و رودخانه‌ ای که از کنار آن جاری است، شهر سقز را به یکی از زیباترین و دیدنی ‌ترین شهرهای کردستان مبدل ساخته است.

مراکز دیدنی و تاریخی شهر سقز :

قلعه زیویه، تپه زیویه، دشت‌ های سقز، جنگل ‌های سقز، سیمینه رود

شهر قروه :

در مورد شهر قروه میگویند که این شهر در دشت وسیعی در 93 کیلومتری شرق سنندج و شمال غربی همدان قرار دارد و از آغاز در طول جاده سنندج به طرف همدان توسعه یافته است. مرکز حکومت این شهر در گذشته روستای قصلان بود که توسط امان ‌اله خان بزرگ، والی معروف کردستان در محوطه آن بناهایی از قبیل : قلعه، عمارت، مسجد، حمام، ‌باغ و بیشه بزرگی احداث شده است.

در حال حاضر قروه به دلیل شرایط خاص زمین ساختی و چشمه‌ های آب گرم و معدنی مورد توجه مسافرین و گردشگرانی است که به همین دلیل اقدام به مسافرت به این شهر می نمایند.

مراکز دیدنی و تاریخی شهر قروه :

امامزاده گورگور، مسجد دارالاحسان، دشت قروه، کوه پنجه علی، کوه حسین بک، حمام قصلان، تپه بابا گورگور، عمارت خسرو آباد

شهر کامیاران :

یکی دیگر از شهرستان های زیبا و سرسبز استان کردستان شهرستان کامیاران است. کامیاران یکی از شهرستان ‌های تازه تاسیس استان کردستان میباشد که در فاصله 65 کیلومتری جنوب سنندج واقع شده است.



ویژگی‌ های عمومی، فرهنگی و مردم ‌شناختی مردم این شهرستان نیز همانند سایر نواحی استان کردستان میباشد. این شهرستان در بهار و پاییز آب و هوای دلپذیری دارد و میتواند پذیرای دوستداران طبیعت باشد.

مراکز دیدنی و تاریخی شهر کامیاران :

دشت کامیاران، دشت امیرآباد، چشمه آب معدنی گواز

شهر مریوان :

شهر مریوان بیش از یکصد سال سابقه تاریخی دارد. یکی از شاهزادگان قاجار به نام فرهاد میرزا که کمی پیش از مشروطیت در این محل حکومت میکرد، در مریوان قلعه‌ ای بنا کرد که جریان بنای آن را در کتیبه ‌ای که به دیوار مسجد دارالاحسان (مسجد جامع سنندج) نصب کرده، شرح داده است.

این شهر مرزی در همسایگی دولت عثمانی قرار داشت و به دستور ناصر‌الدین ‌شاه قاجار در سال هزار و دویست و هشتاد و دو هجری قمری قلعه‌ ای مستحکم در آنجا احداث شد.



در سال هزارو دویست و هشتادو شش حاج فرهاد معتمد‌الدوله بر استحکام قلعه افزود و آن را شاه ‌آباد نامید. در کنار همین قلعه نظامی، روستایی به ‌وجود آمد که به نام قلعه (مریوان) نامگذاری شد.

وجود دریاچه زریوار در غرب شهر مریوان زیبایی خاصی به این شهر بخشیده و آن را به یک منطقه تفریحی و سیاحتی مبدل کرده است.

مراکز دیدنی و تاریخی شهر مریوان :

دریاچه زریوار، جنگل‌ های مریوان، اورامانات تخت، روستای درکی، کوه کانی چرمه، کوه سنا سره، کوه میانه، کوه پیازه، کوه تخت، سنگ نبشته اورامانات، قلعه ایمام