آذربایجان غربی

استان آذربایجان غربی با احتساب دریاچه ارومیه حدود 43.660 کیلومتر مربع مساحت دارد. این استان که در شمال غرب ایران واقع شده 2.65 درصد از مساحت کل کشور را تشکیل میدهد. استان آذربایجان غربی از طرف شمال و شمال شرق با جمهوری آذربایجان و ارمنستان، از غرب با کشورهای ترکیه و عراق، از جنوب با استان کردستان و از شرق با استان آذربایجان شرقی و زنجان همسایه است. بر اساس آخرین آمار تقسیمات کشوری این استان دارای 12 شهرستان، 28 بخش، 14 شهر، 103 دهستان و 3227 آبادی دارای سکنه میباشد و مرکز آن شهر تاریخی ارومیه است. استان آذربایجان غربی یکی از مناطق کوهستانی کشور است و توپوگرافی متنوع و گسترده‌ ای دارد. بر اساس ساختار طبیعی استان، اکوسیستم‌ های ویژه ‌ای از ترکیب گیاهان در سطوح مختلف پوشش گیاهی در اشکورهای مختلف توپوگرافی بوجود آمده است که اهم آنها به شکل جنگلها و مراتع خودنمایی میکنند.

آشنایی با آذربایجان غربی

این استان عمدتا تحت تاثیر جریان هوای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه است، ولی در برخی از ماه‌های زمستان، توده هوای سردی از اطراف شمال، هوای مدیترانه ‌ای آن را متاثر کرده و موجب کاهش قابل توجه دما میشود. از نظر تاریخی، تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد در آمیخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران آرام آرام قسمتهای غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف کردند. مقارن این ایام دولت ‌هایی در اطراف ‎آذربایجان وجود داشت که از آن جمله میتوان به دولت آشور در شمال بین النهرین، دولت هیق در آسیای صغیر، دولت اورارتو در نواحی شمال و شمال غرب، اقوام کادوسی در شرق و کاسی ‌ها در حوالی کوههای زاگرس اشاره کرد. بعد از تاسیس دولت ماد، آذربایجان به ماد کوچک معروف شد و مشتمل بر شهرهای قدیمی همدان، ری، اصفهان و کرمانشاه بود. بعد از غلبه اسکندر مقدونی به ایران، سرداری به نام آتورپات در آذربایجان ظهور کرد و از اشغال آن توسط یونانیان ممانعت بعمل آورد.
از آن به بعد این سرزمین به نام آتورپاتگان معروف شد. آتورپات به پادشاهی رسید و آن ناحیه را مستقل اعلام کرد. حکومت جانشینان آتورپات در آذربایجان در زمان اشکانیان نیز ادامه یافت و این منطقه توانست کماکان استقلال خود را حفظ کند. سر انجام اردشیر بابکان موسس سلسله ساسانی بر حکمرانان آذربایجان استیلا یافت.

سفر به زیباترین شهرهای داخلی با لحظه آخر

تور کیشتور مشهدتور قشمتور چابهار

شهر ارومیه

شهر ارومیه در جلگه ‌ای‌ به طول 70 کیلومتری و عرض 30 کیلومتر در کنار دریاچه ارومیه گسترده است. پیشینه تاریخی و استقرار این شهر در مسیر قفقاز، ارمنستان، آسیای صغیر و بین النهرین و نیز زمینهای بارور‌‌‌‌‌‌ و آب و هوای مساعد، اهمیت بسیار ویژه ای را به آن بخشیده است. انتساب چند زرتشتی که در هنگام تولد عیسی (ع) به بیت اللهم رفته بودند و در ارومیه مدفونند حاکی از آن است که این شهر یکی از بزرگترین کانونهای مذهبی و اجتماعی گذشته های دور بوده است و سرداران ‌و امپراطوران روم جهت دستیابی به پایتخت ساسانیان (گزنا) - تخت سلیمان - بارها از آن عبور کرده اند.  نام باستانی این شهر و دریاچه آن چی چست و چی چتا است. سریانیان آن را اورمیا و ارمنی‌ ها اورمی و اعراب آنرا ارمیه و ایرانیان ارومی یا ارومیه نوشته ‌اند. بعد از اسلام نیز ارومیه دومین شهر مهم آذر‌بایجان،‌ پس از مراغه به شمار میرفت.
از قرن 15 میلادی که ترکان جایگزین امپراطور روم شرق شدند، بازار ارومیه به عنوان شهر سرحدی اهمیت فوق العاده ‌ای پیدا کرد و از برج و باروی مهمی برخوردار شدند. شهر ارومیه نقطه طلاقی اقوام و ادیان پیرامون خود از قبیل آشوری ‌ها، ارمنی ‌ها، یهودی ‌ها و بالاخره مسلمانان بود و به تبع آن حائز ویژگی ‌هایی شد. در حال حاضر شهر ارومیه دارای یازده بخش و 789 آبادی است. از مجموع دهات ارومیه بالغ بر 37 قریه مسیحی نشین وجود دارد و در 59 قریه دیگر با مسلمانان مخلوط هستند. مسیحیان آرامی نژاد ارومیه، خود را آشوری یا آسوری میخوانند.

بنا و یادمان‌های تاریخی ارومیه

عمارت چهار برج ارومیه

ساختمان بزرگی است که به دستور رضا قلی خان بیگلر‌بیگی (فرزند موسی خان) بنا شده است.

سه گنبد ارومیه

این بنای تاریخی در جنوب شرقی ارومیه قرار دارد، برخی از مورخین عقیده دارند که این بنا به جای آتشکده ‌ای از دوره ساسانی احداث شده است، ولی هیچ گونه سند معتبری مبنی بر صحت ادعای خود ندارند.

یخچال دو قوز پله ارومیه

این بنا از آثار باقیمانده دوره قاجاریه است که تا قبل از گسترش شهر ارومیه اهالی نه تنها از یخ آن استفاده میکردند، بلکه جهت انجام مراسم چهارشنبه ‌سوری نیز به کنار نهر می ‌آمدند.

خانه انصاری ارومیه

این بنا مربوط به سیف اله خان انصاری بوده است و قدمت آن با توجه به کتیبه موجود به سالهای 1334 - 1330 هجری قمری میرسد.

ساختمان شهربانی و ستاد لشکر ارومیه

این دو ساختمان در ضلع شرقی میدان انقلاب ارومیه قرار دارند.

قلعه اسماعیل آقا

برفراز کوهی در 18 کیلومتری غرب ارومیه و حاشیه رودخانه ناز‌لوچای قرار گرفته است. این قلعه در نیمه دوم قرن 19 میلادی ساخته شده و بخشی از دیوارها و محل دیده‌ بانی آن هنوز هم پا بر جاست‌.

ساختمان شهرداری ارومیه

این بنا در حدود سال 1310 هجری شمسی توسط ملا اوستا که چیره دست ترین معمار زمان خود در شهر بوده ساخته شده است.

قلعه روستای بردوک

قلعه مستحکمی از سنگ با تامین کلیه شرایط دیده‌ بانی که در 6 کیلومتری روستای بردوک بنا شده است.

بخشی قلعه

این قلعه برفراز کوه مخروطی شکل ناقصی استوار است که در 2 کیلومتری سمت جنوب غربی و نزدیک ساحل دریاچه ارومیه، مشرف به جلگه‌ ای سبز و خرم واقع شده است.

قلعه کاظم داشی

قلعه کاظم داشی در دهستان انزل شهرستان ارومیه و در کنار روستای کورچین قلعه واقع شده است. بنا به نوشته مورخین اسلامی، هلاکو خان مغول اموال قیمتی و خزائن نفیس خود را در این قلعه پنهان نموده بود. این قلعه در جنگ جهانی اول به مدت 9 سال پناهگاه کاظم نامی از اهالی قوشچی و یاران وی بوده است.

تپه باستانی کردلو

تپه باستانی کرد‌لو به استناد کاوش ‌های باستان‌ شناسی، محل زندگی انسان‌ هایی بود که در هزاره چهارم تا اوایل قبل از میلاد در این نقطه می ‌زیستند. این تپه در 25 کیلومتری شرق ارومیه و در مجاورت روستای کرد‌لو واقع شده ‌است.

آتشکده تمر

آتشکده تمر مربوط به دوره سلاطین هخامنشی میباشد و احتمالا در فاصله سالهای 530 تا 550 قبل از میلاد ساخته شده است. این آتشکده در حال حاضر به صورت مخروبه ‌ای بالای تپه‌ ای به جا مانده است و به علت عدم ثبت و رسیدگی، روی به انهدام قطعی میرود.

قلعه دم دم

این قلعه در سال 1018 هجری قمری بر فراز کوهی به همین نام در 18 کیلومتری جنوب غربی ارومیه ساخته شده است.

جاذبه‌های طبیعی ارومیه

چشمه معدنی هفتابه

چشمه معدنی هفتابه، در حدود 50 کیلومتری جنوب غربی ارومیه در دهستان مرکور و یک کیلومتری شرق دهکده هفتابه قرار دارذ.

چشمه‌های معدنی زنبیل

چشمه زنبیل در 36 کیلومتری شمال‌ شرقی ارومیه، در شرق سپرغان و دریای دامنه شرقی کوه زنبیل در دهستان نازلوچای واقع شده است.

چشمه قیزجه

این چشمه در 27 کیلومتری جاده ارومیه - سلماس و 7 کیلومتری بعد از کارخانه قند واقع شده است.

منطقه حفاظت شده پارک ملی ارومیه

این منطقه کل دریاچه ارومیه و سواحل و جزایر آن را در بر میگیرد. این منطقه که تا سال 1354 به عنوان شکارگاه مورد استفاده قرار میگرفت، بعنوان یکی از مهمترین زیستگاه ‌های حیات وحش به ثبت رسید و مورد حفاظت قرار گرفت. پوشش گیاهی برخی از جزایر این منطقه، بیشه زار و نیمه جنگلی میباشد که کل وسعت آن درحدود 4810 هکتار برآورد شده است. هر نوع شکار صید در این منطقه ممنوع است و در نتیجه محل امنی برای حیوانات، از قبیل قوچ، میش، گوزن، پلنگ، مار، فلامینگو، غاز، قو، پلیکان و ... میباشد.

دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه در کتب پهلوی (چی چست) در شاهنامه (خنجست)، در نزهه قلوب (دریای شور) و در آثار به جای مانده از آشوریها و مادها - ریما - (دریای افول خورشید) خوانده و نوشته شده است. این دریاچه در دوره اتوسن تشکیل شده و وسعت آن در زمان کم آبی 4000 و در مواقع پر آبی 6000 کیلومتر مربع میباشد. آب دریاچه بی نهایت شور و میزان نمک محلول آن دو برابر اقیانوسها میباشد و از این جهت هیچ ماهی و نرم تنی به جز گونه سخت پوستان و هیچ رستنی به جز جلبک‌ های کبود سیانوفه در آن زندگی نمی ‌کنند. به همین علت نیز آب آن هیچ وقت یخ نمیزند.
از زمانهای قدیم آب دریاچه ارومیه بعلت املاحی که در آن محلول است، مورد توجه بیماران امراض جلدی و اطباء محل بوده است. پزشکان استفاده از آب دریاچه (مخصوصا از لجن آن) را به بعضی از بیماران توصیه میکردند. دریاچه ارومیه دارای جزایر و شبه جزیره‌ های متعددی است که از اهمیت توریستی قابل توجهی برخوردارند. این دریاچه دارای 102 جزیره کوچک و بزرگ با صخره‌ های سنگی بدون سکنه (غیر از جزیره اسلامی) میباشد که محل تخم گذاری انواع پرندگان مهاجر و آبزی است.

جزیره کبودان

یکی از بزرگترین جزایر دریاچه ارومیه جزیره کبودان است که یک چشمه و یک قنات کوچک دارد. قسمت اعظم پوشش گیاهی آن را علفهای کوتاه، درختان پسته وحشی، سرو کوهی، بادام وحشی، شیر خشت و گوجه فرنگی تشکیل میدهد. نوع ساحل آن سنگی و ماسه‌ ای است و برای شنا و ورزشهای آبی امکانات مناسبی دارد. در جزیره کبودان هزاران حیوان از نوع مختلف زیست میکنند که عمده ترین آنها قوچ و میش میباشد.

جزیره اشک

این جزیره در قسمت جنوبی کبودان، در 40 کیلومتری بندر گلمانخانه قرار دارد و وسعت آن معادل 2115 هکتار است.‌ این جزیره یک چشمه آب شیرین دارد و یکی از جالب ترین زیستگاه ‌های پرندگان بومی و مهاجر از جمله فلامینگو و تنجه به حساب می ‌آید. جزیره اشک از نظر پوشش گیاهی شبیه جزیره کبودان است و گوزن زرد ایرانی که یکی از نادر‌ترین گوزنهای جهان است در آن زندگی میکنند.

جزیره آرزو

این جزیره نیمه جنگلی که در غرب کبودان قرار گرفته و 542 هکتار مساحت دارد، پذیرای پرندگانی نظیر فلامینگو، پلیکان، کاکایی و غاز است.

جزایر اسپیر

این جزیره در غرب کبودان و در 27 کیلومتری بندر گلمانخانه واقع است و 1151 هکتار وسعت دارد. ‌‌این جزیره همه ساله پذیرای پرندگانی همچون فلامینگو، پلیکانها، کاکایی‌ ها و غاز‌ها است. امکانات و تاسیسات جزیره محدود به یک اسکله میباشد.

اماکن زیارتی و مذهبی ارومیه

مسجد جامع

مسجد جامع ارومیه یکی از آثار کهن و قدیمی شهر ارومیه است. این مسجد وسط بازار قدیمی شهر قرار دارد و جزء اصلی بافت قدیمی به حساب می ‌آید. برخی محققین را عقیده بر آن است که این بنا ابتدا آتشکده بوده است. که بعد از تسلط مسلمین ویران شده و سپس در قرن هفتم بر روی آن مسجدی ساخته شده است.

مسجد سردار ارومیه

مسجد سردار یا ساعتلو در خیابان امام و در ‌امتداد راستاته غلام خان که قسمت مهمی از بافت قدیمی شهر ارومیه را شامل میشود، واقع است. این مسجد در عهد قاجاریه توسط عبدالصمد‌خان پدر آقا خان، جد اعظم عظیم السلطنه سردار ساخته شده است.

مسجد مناره

مسجد مناره، بنایی است با مناره بلند که در دوره قاجاریه و توسط دو تن به نام حاج علی یارخان و حاج یداله امیر نظمی افشار ساخته شده است.

مقبره امامزاده برکشلو ارومیه

بنا به روایتی این مقبره مدفن دو برادر از امامزادگان به نامهای ابراهیم و محمد است که چهار پشت آنها به حضرت امام زین العابدین (ع) میرسد. در عین حال به استناد اظهارات برخی معمرین این روستا، امامزاده مذکور مدفن یکی از اولاد حضرت موسی ابن جعفر (ع) است. قدمت تاریخی این مقبره از دوره زندیه یا اوایل دوره قاجاریه است.

امامزاده دیزج تکیه ارومیه

در دهکده دیزج‌ تکیه از بخش بار‌اندوز چای، قبری که روی آن ساختمان متوسطی بنا شده است و آن را امامزاده میخوانند، وجود دارد. این قبر زیارتگاه اهالی روستاهای اطراف و اهالی شهرستان ارومیه است.

مقابر روستای تمتان

روستای تمتان در 20 کیلومتری ارومیه - سرو واقع شده است، در مجاورت آثار تاریخی با ارزشی مانند غار تمتان، استحکامات نظامی و مقابر دوره اورارتو و بقایای دیواره های یک قلعه اربابی قرار دارد. مقابر کشف شده شامل سه مقبره معمور و دو مقبره مخروبه دوره صفوی است.

مقبره صخره ای سنگی

در 7 کیلومتری غرب جاده آسفالته ماکو - بازرگان و در مجاورت روستایی به نام فرهاد، مقبره معروف فرهاد واقع شده است. قدمت این بنا به 700 سال قبل از میلاد مسیح میرسد. این مجموعه از سه بخش اصلی تشکیل شده است :

• قسمتی که در دل کوه کنده شده، شامل سه اتاق که مقبره صخره را تشکیل میدهد و به نام ایوان فرهاد خوانده میشود.
• بقایای دیوار سنگی مربوط به حصار محیطی که در دشت مقابل دخمه سنگی است و نشانگر وجود قلعه ‌ای در این محل است.
• بقایای بنای سنگی بالای کوه که از سنگهای لاشه و آتشفشانی ساخته شده و در فواصل معین دارای برجهای کوچک تو پر است.
• در حفاری ‌هایی که اخیرا در این منطقه صورت گرفته، این آثار را از شهر اورارتویی واقع در این منطقه محسوب داشتند.

کلیسای مارقوریاقوس

کلیسای مارقوریاقوس در حومه شهر ارومیه قرار دارد و بر دامنه کوه کم ارتفاعی به همین نام واقع است. بنای کلیسا را با توجه به فرم ساده و شیوه معماری آن به دوره ساسانی نسبت میدهند. این کلیسا بارها مورد مرمت قرار گرفته و دخل و تصرف ‌های زیادی در آن شده است. این کلیسا اساسا فاقد هر نوع تزئینات از نظر معماری است. در حال حاظر در تولیت مسیحیان کلیسای شرق و آشوریان است و هنوز به ثبت نرسیده است.

کلیسای مارقویا

کلیسای مارقویا در روستای بالولان در 60 کیلومتری غرب شهرستان ارومیه واقع شده و یکی از قدیمی ترین ابنیه ‌های مذهبی کلیسای شرق آشوری است. این کلیسا منسوب به حضرت قوما یکی از دوازده حواریون مسیح است و در بین پیروان خود منزلت و احترام خاص دارد. بنای کلیسا مربوط به قرن هفتم میلادی است و به طور بارزی سبک معماری این دوره را نشان میدهد. مصالح به کار رفته در بنا از سنگهای لاشه و قلوه انتخاب شده است. ملاط فواصل بند سنگها در نمای خارجی اکثرا از بین رفته‌ اند و سفید کاری جبهه داخلی نیز فرسوده شده و مقدار زیادی از آن ریزش کرده است. کلیسا بسیار ساده است و هیچ گونه تزئینی ندارد و تولیت آن در اختیار مسیحیان آشوری است.

کلیسای ننه مریم

کلیسای ننه مریم که به نام کلیسای شرق آشوری نیز خوانده میشود، به استناد منابع قدیمی کلیسایی، این کلیسا در گذشته و پیش از مسیحیت آتشکده بوده و یکی از پرستشگاه های زرتشتیان به شمار می‌ آمد. کلیسای ننه مریم دارای صحن بزرگی است و حیاط کلیسا به وسیله دو ورودی به خیابان ‌های قدس و کوچه ضلع غربی ارتباط می یابد. این کلیسا بارها دستخوش تغییرات شده و فرمهای ناهمگون پیدا کرده است.

کلیسای سیر

قدمت کلیسای سیر به 1700 سال پیش باز میگردد. مصالح عمده به کار رفته در این بنا سنگ لاشه بوده و ارتفاع آن به هفت متر میرسد.

شهرستان اشنویه

در ناحیه اقوامی چون لولوبی ‌ها، هوریائیان، آشوری ها ، اورارتوها و مادها در دوره های معینی از تاریخ می ‌زیسته اند. در کتیبه کوروش از ایالت اشنوناک (اشنویه) به نام خراجگزار نام برده شده است. در کلی شین (جنوب ‌غربی اشنویه) سنگی به ارتفاع 170 سانتیمتر وجود دارد که بر روی آن کتیبه ‌ای به دو زبان اورارتویی و آشوری حک شده و متعلق به هشت قرن پیش از میلاد است. متن اورارتویی از ایشیوینا (814 قبل از میلاد) پادشاه اورارتو است که در سمت چپ آن همان متن به زبان آشوری حک شده است. این شهر در حیات تاریخی خود جولانگاه جنگ و گریز‌های زیادی بود. در سال 1909 میلادی عثمانی ‌ها اشنویه را تسخیر کردند و با قدرت تمام دست به کشتار زدند. جنگ روسها و ‌عثمانی‌ ها نیز زیان زیادی به جان و مال مردم وارد کرد. 
پس از کشتار روسها و عثمانی ‌ها نوبت به مرگ و میر ناشی از قحطی بزرگی رسید که مردم مجبور به مهاجرت به عراق ‌(موصل و کرکوک)‌ شدند. درسال 1320 هجری، زلزله بزرگی شهر اشنویه را تکان داد و خسارات مالی و جانی سنگینی را به بار آورد. امروز شهر اشنویه یکی از شهرهای متوسط استان ‌است که درجهت رشد و توسعه گام بر میدارد.

شهرستان بوکان

شهرستان بوکان در منطقه تقریبا کوهستانی و معتدل قرار گرفته که از جهت شمال به میاندوآب و از جنوب به شهرستان سقز و از شرق به صائین ‌دژ و از غرب به شهرستان مهاباد منتهی میشود. بوکان یکی از شهرهای پر جمعیت استان دارای دو بخش مرکزی و سیمینه با حدود 186 روستا میباشد. مردم این شهرستان مسلمان، سنی‌ مذهب (شافعی) و گویش کردی دارند و با توجه به همجواری با شهرستان میاندوآب اکثریت مردم شهرستان به زبان ترکی مسلط میباشند.

شهرستان تکاب

تکاب به معنی آب باریکه و زمین کم آب است. منطقه تکاب دارای ده ها اثر تاریخی قبل و بعد از اسلام است که از آن جمله میتوان به تخت سلیمان اشاره کرد که در 45 کیلومتری شمال‌ شرقی آن واقع شده است. شهر باستانی شیز در آن مکان قرار داشت و احتمالا به علت فعالیتهای آتشفشانی کوه زندان در فاصله 105 کیلومتری تخت سلیمان، ویران شده و آثاری از آن برجای نمانده است. نام تکاب تا سال 1316 هجری ‌شمسی تکانتپه (تپه پر از‌خار) بوده است.
شهرستان تکاب از شمال ‌غربی به هشترود، از شمال ‌شرقی به زنجان، از طرف غرب به صائین ‌دژ و از جنوب و جنوب ‌غربی به سنندج و سقز و از طرف جنوب شرقی به شهرستان بیجار محدود است و وسعت آن 2523 کیلومتر مربع میباشد.

بنا و یادمان‌های تاریخی تکاب

بالاخانه قزقپان سنگ

در 5 کیلومتری شمال غربی روستای قزقپان سنگ در سینه کوه‌ سنگی یک مناره‌ جالب توجه وجود دارد که امتداد آن به دامنه صخره منتهی میگردد.

زندان سلیمان

زندان سلیمان بر روی کوهی قرار گرفته که در قله آن دهانه بزرگی از یک آتشفشان غیر فعال وجود دارد. ارتفاع این زندان مخوف افسانه‌ ای که دیواره صخره ‌ای آن کاملا عمودی است از یکصد متر بیشتر به نظر میرسد و بوی ‌گاز تندی از درون این چاه عظیم به مشام میرسد. زندان سلیمان بیشتر به یک دهانه آتشفشانی خفته می ‌ماند و وجود چشمه‌ های آب‌ گرم معدنی در روستای احمد آباد در پای همین کوه موید این نظر است.

قلعه تخت سلیمان

تخت سلیمان و مجموعه آثار باستانی و تاریخی آن یکی از مهمترین و مشهورترین مراکز تاریخ و تمدن ایران محسوب میشود. این مجموعه در ناحیه تکاب و بر روی یک بلندی طبیعی به ارتفاع 20 متر از سطح دشت احداث شده است. کلیه آثار آن درون یک حصار و دیوار بیضی شکل بنا شده و در درون دشتی گسترده واقع شده است. حصار بیرونی از سنگهای لاشه ‌ای به ابعاد مختلف و به ضخامت 5 متر، ارتفاع 14 متر و محیط بیرونی 1200 متر بنا شده است. لایه بیرونی حصار از سنگهای تراش ‌دار نما‌سازی شده و دارای 38 برج دفاعی مخروطی شکل است. بنای دیوار و حصار بیرونی متعلق به دوره ساسانی است، ولی در دوره ایلخانی نیز ضمن مرمت پاره‌ ای از قسمت ‌های فرو ریخته، دروازه جدیدی در مجاورت دروازه جنوبی عهد ساسانی احداث گردید.
در این مجموعه تاریخی محل شگفت انگیزی به نام زندان قرار دارد که مشتمل است بر بقایای معبدی از دوران ما قبل تاریخ و عهد ماد. در اطراف تخت سلیمان آب گرم‌ های جوشان و حتی چشمه ‌های سرد وجود دارند که بسیار جالب توجه و دیدنی هستنند. همچنین شکاف بزرگی که در اثر زلزله پدید آمده از نکات دیدنی تخت سلیمان است.

قلعه سردار افشار (حسینعلی ‌خان افشار)

در ضلع شمال غربی مرکز شهرستان تکاب، قلعه ‌ای شامل سه بخش اندرونی، بیرونی و محل نگهداری احشام در یک مکان خیلی وسیع احداث گردیده بود. این عمارت در زمان سلطنت ناصرالدین ‌شاه قاجار توسط سردار حسینعلی‌ خان افشار در سال 1281 هجری قمری احداث گردیده.

قلعه اربابی یلقون آغاج ( چهار باغ )

قلعه یلقون آغاج در اوایل حکومت قاجاریه، با نمای هشت ظلعی منظم در دو طبقه احداث گردید و داخل عمارت را با کاشی‌ های رنگین و نقاشی‌ های با ارزش مزین نمودند.

قلعه رشید الدوله (حسن‌خان افشار) دورباش

این قلعه توسط رشیدالدوله در دوره سلطنت شاهان قاجار در میان باغهای انگور و درختان میوه، احداث گردیده است.

دژ ساری قور خان

این بنا از دوران پیش ‌از تاریخ، مرکز تمدنهای هزاره اول بوده و از عصر مادها تا دوره ساسانی اقوام متعددی در آنجا سکونت داشته‌ اند. دژ به صورت پشته عظیم سنگی در حاشیه شرقی رودخانه سارق در 600 متری از دره سر بر آورده که از همه طرف محفوظ و مجزاست و دستیابی به آن مشکل و به این لحاظ جایگاه امنی برای ساکنان آن در ادوار مختلف بوده است.
بقایای برجهای دیده بانی و دخمه ‌های صخره ‌ای با حیاط و آب ‌انبارها به فرمهای چهار گوش منظم و نا منظم و مدور و پلکانها و راهروهای استوانه ‌ای ارتباطی، قابل ملاحظه‌ ای میباشد. به احتمال قوی این محل در دوره غارنشینان مورد استفاده بوده و اهمیت خود را در ادوار بعدی نیز حفظ نموده است.

قلعه محمد حسین خان میر پنج دور باش

این قلعه توسط محمد حسین خان میر پنج در دوره سلطنت شاهان قاجار در روستای معتدل دورباش احداث گریده است و درحاشیه طولی یکی از دیوارهای قلعه و قسمت بیرونی آن آینه بزرگی نصب نموده بودند که مشرف به گردنه زرینه اوباتو و دو راهی دیواندره بود که حرکت و عکس ‌العمل نیروهای مهاجم و یورشگران را منعکس میکرد.

تپه مجید

در فاصله 3 کیلومتری شمال شرقی بین تخت و دهکده تاره‌ کند در حوالی قبرستان جدید تپه ‌ای معروف به تپه مجید وجود دارد که بر روی آن سفالهایی از دوره ساسانی بدست آمده است. این مکان وجود احتمالی محوطه ‌های مسکونی از دوره آتشکده را نشان میدهد که از نظر باستان‌ شناسان محل گورهای دسته جمعی تومولوسها مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است. مجموع گورهای تومولوس که به شکل تپه باستانی است، شامل چند هزار گور فرعی میباشد که یک گور اصلی را حلقه وار در میان گرفته‌ اند.

دژ بلقیس

روی قلعه جنوبی کوه بلقیس استحکاماتی با نام متداول تخت بلقیس وجود دارد که ویرانه‌ های آن در سال 1959 کشف گردید. تاریخ گذاری بنا را به دوره ساسانیان محتمل میکند.

جاذبه های طبیعی تکاب

آب‌های گرم احمد آباد

در فاصله 2 کیلومتری شمال غربی روستای احمد علیا حفره‌ های آب‌ گرمی وجود دارد که بنا به روایت گذشتگان خاصیت دارویی داشته و مورد استفاده عموم قرار می‌ گیرد. در میان چشمه های آبگرم احمد آباد در نقاط نزدیک آبگرم ها،‌ حفره ‌های پر از آب سرد نیز وجود دارد که خاصیت دارویی داشته و مورد استفاده عموم قرار میگیرد. این آبها بعلت داشتن املاح معدنی گوناگون بعد از طی مسیر در روی زمین رسوباتی به رنگهای سفید زرد مایل به نارنجی و در بعضی موارد کاملا قرمز بر جای میگذارد.

غار کهریز

این غار در کهریز تکاب واقع شده و قطر دهانه آن در حدود 2 متر و طول و عرض آن نیز 3 متر است

چمن متحرک بدرلو (چمن گلی)

چمن گلی در کیلومتر 17 شمال شرقی شهرستان تکاب و در 3 کیلومتری شرق روستای بدرلو از دهستان افشار بخش مرکزی واقع شده است. در داخل دره سبز و درختان چنار و بید و نیزار و چمن دریاچه ‌ای به قطر طبیعی تقریبی 80 متر و با جزیره ‌ای شناور مملو از نی بقطر 60 متر وجود دارد که در اثر وزش باد به طرفین حرکت میکند.

زندان برنجه

زندان برنجه در 28 کیلومتری شمال شهرستان تکاب در روستای برنجه (برنجک) از دهستان چمن، بخش تخت سلیمان و در دامنه کوهی معروف به طویله سلیمان واقع شده است.

دریاچه خسرو

در وسط آثار باستانی تخت سلیمان دریاچه ‌ای که عمق آن حدودا 110 متر و ابعاد آن 80 در 120 متر است وجود دارد. آب دریاچه بصورت چشمه جوشان از اعماق زمین بیرون می جوشد که منظره بسیار جالبی دارد. آب دریاچه آهکی و نسبتا ملایم و غیر قابل شرب است و هیچ موجود زنده ‌ای در آن وجود ندارد. وجود این دریاچه فیروزه ‌گون در میان قلعه و قرار داشتن قلعه در وسط یک سلسله کوههای دایره‌ ای شکل، منظره ‌ای را بوجود آورده که یکی از عجایب دیدنی و تماشایی منطقه میباشد.

اماکن زیارتی و مذهبی تکاب

مسجد جامع تکاب

این مسجد در سال 1332 هجری قمری به دستور سردار حسینعلی ‌خان افشار در زمان سلطنت ناصرالدین ‌شاه بنا گردیده است.

مسجد جامع روستای اغولبیک

مسجد جامع روستای اغولبیک به دستور یکی از اربابان محلی در سال 1332 هجری قمری احداث و هم اکنون بعد از گذشت چندین سال از قدمت آن بطور سالم و فاقد آثار ویرانی مورد بهره برداری قرار میگیرد.

کلیسای چهار طاق

در شمال غربی و کیلومتر 36 شهرستان تکاب در روستای چهار طاق پایه ‌های چهار ستون مخروبه وجود دارد که در نزد اهالی به کلیسا مشهور است. از نظر کارشناسان این بنا مربوط به دوره ساسانیان بوده و به یک آتشکده شباهت بیشتری دارد. پایه های اصلی طاق خراب شده و اطراف آن که در محل به کلیسا معروف میباشد توسط افراد سود جو برای گنج یابی به کلی ویران شده است.

شهر خوی

شهر خوی را که به علت استقرار در محلی پست اصطلاحا (خوی چو خوری) نیز می نامند، از اهمیت نظامی و تجاری ویژه ‌ای برخوردار بود. پیش از اسلام شعبه ‌ای از بزرگراه معروف ابریشم که شرق را به غرب متصل می ‌نمود، از خوی عبور میکرد. در صدر اسلام نیز راهی که بلاد جزیره العرب را به ماورای خزر، ارس، اردبیل و مرکز آذربایجان وصل میکرد، از خوی می گذشت. شهر خوی امروزه یکی از شهرهای مهم استان آذربایجان غربی و دارای آثار تاریخی متعددی است. خوی در ‌زبان کردی به معنای نمک است و به واسطه وجود معادن نمک ‌در منطقه، به خوی معروف شده است.
محل اولیه خوی (چورس) کنونی یا (دروازه ماکو) بوده که در اثر حمله مغولان منهدم و ویران شده است. شهرستان خوی تاریخچه نسبتا طولانی دارد. این منطقه هنگامی اهمیت یافت که جنگ معروف چالدران بین شاه اسماعیل صفوی و سلطان سلیم خلیفه عثمانی، در منطقه سیه چشمه در گرفت. بعدها فتحعلی شاه با راهنمایی ژنرال گاردان حصار محکمی اطراف آن بنا نهاد. شهرستان با وسعت 5500 کیلومتر مربع در شمال غربی استان واقع شده و از طرف شمال و شرق و جنوب با شهرستانهای ماکو، مرند، سلماس و از غرب با کشور ترکیه همسایه و هم مرز میباشد. به علت زیبایی شهر و وجود باغات سبز به دارالصفا مشهور میباشد.

مراکز تاریخی و باستانی خوی

دروازه سنگی خوی

این دروازه معبر ورودی شهر خوی به طرف سلماس و برای کنترل آن از تهاجم دشمن بوده است. برخی از مورخین این اثر را به دوره ایلخانان مربوط میدانند و عمران و آبادی خوی را نیز توسط ایلخانان محتمل‌ تر میدانند، برخی دیگر آن را مربوط به قاجاریه میدانند و به سبک معماری آن و مقایسه اش با آثار باقیمانده از دوره قاجاریه در تبریز و خوی استناد میکنند.

مناره شمس تبریزی

مناره شمس تبریزی در میان باغ مشجری درجوار عمارت مسکونی شمس الملوک دنبلی در نیم کیلومتری شمال شرقی شهرستان خوی و در محله ای به همین نام قرار دارد. مناره بنایی است برای یادبود، و هدف از ساختن آن نمایش اقتدار صاحب آن بوده که گویا توانسته بود در یک روز به قدری قوچ کوهی شکار کند که از شاخ آنها تمام سطح خارجی مناره را تزیین کند. برخی از مورخین را عقیده بر آن است که ساختمان مناره شمس را امیر شمس الملوک دنبلی که یکی از مشاهیر سلسله دنبلی بوده ساخته است. برخی دیگر آن را کاخ زمستانی شاه اسماعیل صفوی میدانند و اعتقاد دارند تزئینات مناره ای که با شاخ قوچ های کوهی انجام گرفته، حاصل شکار یک روز پادشاه میباشد.

قلعه بلور آباد

قلعه بلورآباد در حاشیه دشت شمالی روستای قره ضیاء الدین واقع شده است و طرح اصلی آن به شکل مثلث است که داخل حصاری مستطیل شکل قرار گرفته است.

پل خاتون

پل خاتون در 2 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان خوی بر روی یکی از شعبات ‌رودخانه ‌ای پر آب که در 40 کیلومتری سمت چپ جاده آسفالته خوی - سلماس جریان دارد، ساخته شده است.

قلعه باستانی بسطام

این قلعه که در قرن هفتم پیش از میلاد احداث شده است در بالا دست روستای بسطام قره ضیا الدین قرار دارد. کاوشهای باستان شناسی نشان میدهد که این قلعه طی 50 سال و در سه مرحله ساخته شده و دارای معبد، بازار و مقر حکومتی، برج، بارو، دروازه و راه های مخفی خروج مخصوص به خود بوده است. قلعه دارای دیوارهای مستحکم سنگی است که بر روی صخره ای بلند مشرف به دشت و دره ای بزرگ قرار دارد و دارای سه اشکوب مختلف است.

جاذبه های طبیعی خوی

چشمه ‌های معدنی ویشلق

چشمه معدنی ویشلق در 500 متری جاده خاکی منشعب از 12 کیلومتری جاده خوی - تبریز قرار دارد. اهالی محل، تپه ‌های اطراف را (تپه شورسو) می نامند.

چشمه‌ های معدنی ایواوغلی

این چشمه ها در شمال شرقی خوی و در قسمت جنوبی جاده دهکده ایواوغلی واقع شده ‌اند و از دو محل نزدیک به هم از زمین خارج میشوند. این دو آب از دو نوع متفاوت هستند و آب چشمه دوم آب معدنی گاز دار میباشد.

چشمه شور بولاغ بیلوار

دهکده بیلوار در شمال شرقی خوی واقع شده است و شور بولاغ در حدود 700 متری جنوب دهکده در پای یک تپه رسوبی خاک رسی، در کناره راست بستر رودخانه قرار دارد.

چشمه معدنی زارعان (زوران)

دهکده زارعان در شمال غرب بیلوار واقع شده و فاصله این دو از طریق دهکده بزندی 5 کیلومتر است. در 4 کیلومتری غرب دهکده چشمه معدنی زارعان قرار گرفته و در محل به نام (قیز) مشهور است.

چشمه معدنی دسته دره

این چشمه در شمال غربی خوی واقع شده و از مظهر آن تا پای دامنه، سنگهای آهکی و چند تکه سنگ سیلابی قرار دارد.

چشمه معدنی کلوانس

سه کیلومتر بعد از چشمه دسته دره، دهکده قوروپک علیا قرار دارد و پنج کیلومتر بعد از آن دهکده شوریک واقع شده است. چشمه کلوانس در جنوب غربی دهکده کلوانس قرار دارد.

چشمه معدنی نوایی

دهکده نوایی در شمال شرقی خوی و در 9 کیلومتری جاده خوی - تبریز واقع شده است و چشمه معدنی نیز در کنار آن قرار دارد.

چشمه معدنی خان

چشمه معدنی خان در 41 کیلومتری جنوب غربی خوی در ناحیه خان واقع شده است.

اماکن زیارتی و مذهبی خوی

مسجد مطلب خان

مسجد مطلب خان خوی یادآور بافت شهرهای اسلامی و اجزای همگون آن است. تاریخ دقیق این بنا چندان روشن نیست، اما گمان می رود که زمان اولیه ساختمان مسجد مربوط به دوره ایلخانی میباشد که بعدها بنا به دلایلی ویران شده است. احتمالا در اوایل دوره قاجاریه، بر روی این ویرانه مسجد دیگری ساخته اند.

مسجد ملا حسن خوی

مدارک موجود نشان میدهد که مسجد در سال 1316 هجری، توسط حاجی آقا حسنی فرزند ملا حسن امام جمعه خوی و در زمان قاجاریه ساخته شده است.

مسجد سید الشهدا

مسجد سیدالشهدا در دوره قاجاریه بنا شده است. تاریخ احداث آن سال 1366 هجری قمری‌ ذکر گردیده است.

کلیسای سورپ سرکیس

کلیسای سرکیس در زمین محصوری به وسعت نیم هکتار که در محل قدیمی امامزاده شهرستان خوی قرار دارد، واقع است. به استناد بررسی ‌های انجام گرفته، قدمت این کلیسا به دوره متفاوت قرن چهارم و دهم میلادی بر میگردد. طرح کلیسا تحت طرح معابد ایرانی است.

کلیسای مهلذان

تاریخ بنای کلیسا نامعلوم است، اما با توجه به فرم ساختمان و شیوه معماری، به نظر میرسد که قدمت آن به دوره مغول یا صفویه برسد.

بازار قدیمی خوی

ویژگیهای معماری بازار خوی در سادگی، نظم و دقت در رگه چینی آجرها و تبعیت دقیق از شرایط اقلیمی خوی است.

شهر سردشت

مردم سردشت آنجا را زادگاه زرتشت (پیغمبر ایرانی) میدانند و عقیده دارند که سردشت از نام این پیغمبر اخذ شده است. سردشت طبیعتی زیبا دارد و آبشار آن معروف است. در این شهر آثار تاریخی ویژه‌ ای کشف شده است.

جاذبه های طبیعی سردشت

چشمه گراو

چشمه گراو تقریبا در 500 متری جاده مهاباد - سردشت واقع شده است و در سمت راست بستر رودخانه کوچکی بر‌‌ روی تپه ‌ای با ترکیبات کربنات آهکی قرار دارد.

شهر سلماس

بافت اولیه این شهر در گذشته روستایی بود، ولی به علت مرکزیت ارتباطی - تجاری و با گسترش مبادلات بازرگانی بازارهای هفتگی و جذب خدمات بصورت شهر درآمده است. با توجه به حفاری ‌های به عمل آمده از تپه تبان قدمت سلماس به زمان مادها میرسد و در زمان هخامنشیان (زاروند) نام داشت. این شهر در دوره اشکانیان یکی از ایالات حایل بین ایران و روم بود و پس از خسرو اشکانی‌ ضمیمه متصرفات ساسانیان شد. یادگاری که از این سلسله در کوه پیر چاوش بر سر راه ارومیه به سلماس باقی مانده، تخته سنگی است که بر آن شکل دو نفر سوار بر اسب حکاکی شده است.
زلزله‌ ای سال 1309 این شهر را کاملا ویران کرد. مردم، شهر دیگری را با معیارهای جدید شهرسازی در کنار بقایای شهر ویران سلماس ساختند.

بنا و یادمان های تاریخی سلماس

سد جمال آباد

سد جمال آباد بر روی رودخانه نسبتا عریض در دره ‌ای به نام جمال آباد و از توابع سلماس احداث شده است. تاریخ بنای سد، بسیار قدیمی است و احتمالا در اوایل دوره سلجوقیان بنا شده است. طول سد 80 متر میباشد و تمام دیوار آن با سنگ رودخانه و ملاط ماسه و آهک در نهایت استحکام ساخته شده است. این سد محل ذخیره آبهای زمستانی و بهاره برای مصرف اراضی اطراف ساخته شده و نقش مهمی در آبادانی مناطق مجاور خود داشته است.

گوور چین قلعه

گوور چین قلعه که بر فراز دامنه شمالی کوه آوقان داغ استوار است در 10 کیلومتری جنوب پلاژ تابستانی سلماس واقع شده است. تاریخ احداث قلعه مشخص نیست آثار و بقایای قلعه نیز کمکی به تعیین تاریخ دقیق آن نمیکند. در فاصله 30 متری قله کوه آوقان داغ دو چاه قرار دارند که در دل کوه کنده شده‌ اند. بنا به نظر اهالی محل دو چاه و بنای قلعه به دستور هلاکو خان ساخته شده و محل دفن خزاین وی بوده است.

حجاری ‌های خان تختی

در 76 کیلومتری جاده ارومیه - سلماس روستایی واقع شده به نام خان تختی که در کمرکش ارتفاعات کنار آن، بر روی قطعه سنگ صاف و بزرگی نقوش حجاری ‌شده‌ ای به نام حجاری ‌های خان تختی وجود دارد. این کتیبه حاوی نقش مردی است که بر اسب سوار است و کلاهی تاج مانند بر سر دارد و نقش دو سوار دیگر نیز در کنار آن به چشم میخورد. لباسی که این مردان در بر دارند مانند ا‌لبسه دوره ساسانی است. جمعی از محققین اعتقاد دارند مردی که در پیشاپیش دو نفر دیگر سوار بر اسب دیده میشود اردشیر پادشاه نامدار ساسانی است. به اعتقاد یکی از باستان ‌شناسان، آن نقش مربوط به شاپور اول پادشاه معروف ساسانی است که در بازگشت از فتح ارمنستان و غلبه بر سپاهیان روم عده‌ ای از ارامنه به دربارش آمدند و برای نشان دادن حسن نیت خود هدایایی تقدیم نمودند. بدین ترتیب، اگر این اثر جالب از اردشیر بابکان باشد قریب 1759 سال و اگر از آن شاپور باشد 1770 سال از حجاری آن میگذرد.

جاذبه های طبیعی سلماس

چشمه معدنی میناس : چشمه میناس در روستای میناس (جنوب شرقی سلماس) واقع شده است.

چشمه صدقیان : دهکده صدقیان در شمال شرق سلماس واقع شده است.

آب گرم ایستی سو : این آبگرم که به آب گرم سلماس نیز معروف است در 69 کیلومتری جاده ارومیه - سلماس واقع شده است.

اماکن زیارتی و مذهبی سلماس

کلیسای سنت جورج

این کلیسا در شهر سلماس واقع شده و متعلق به قرن نهم میلادی است. کلیسای سنت جرج در زمان شاه عباس دوم مرمت و تعمیر شده است. سنگ نبشته سمت چپ درب ورودی کلیسا که به خط ارمنی است، نشان میدهد که بعد از این تاریخ نیز عملیات تعمیر و بازسازی بر روی آن انجام گرفته است.

شهر سیه چشمه

نام سابق سیه چشمه (قره عینی) بود. سیه چشمه با وسعتی معادل 5000 کیلومترمربع بین شهرهای خوی و ماکو واقع شده است. منطقه چالدران که در این قسمت از استان قرار گرفته است، به علت وقایع جنگهای شاه اسماعیل اول با سلطان عثمانی اهمیت تاریخی دارد. مرکز منطقه همان سیه چشمه است که سابقه تاریخی آن به حدود پنج قرن میرسد. پیرامون این شهر مقبره یا سکونتگاه صخره ‌ای فرهاد و شیرین قرار دارد که قدمت آن به دوره اورارتوها میرسد.

بنا و یادمان‌ های تاریخی سیه چشمه

مقبره شیرین و فرهاد

این مقبره سنگی در دامنه کوهی کنده شده و دارای اتاقهای سنگی متعددی است. مقبره در کوهی به همین نام در غرب سیه چشمه واقع شده و قدمت آن به هزاره اول پیش از میلاد میرسد و به دوره اورارتویی تعلق دارد.

شهر صائین دژ :

در زمان ساسانیان در 30 کیلومتری آتشکده، آذر گشنسب، قلعه ای بانام صائین (نگهدارنده) دژ بنا شد. این قلعه مورد استفاده افرادی بود که برای نیایش و زیارت به آتشکده می ‌آمدند. بعد از حمله اعراب، نام آن به صائین قلعه تغییر یافت. این قلعه در دوره ‌های بعد محل عبور و اقامت زائران کربلا شد. نام این شهر در دوران به شاهین دژ تغییر یافت، ولی پس از پیروزی انقلاب اسلامی همان صائین دژ خوانده شد.

شهر ماکو :

شهر ماکو در گذشته یکی از قلاع محکم سرحدات ایران و عثمانی محسوب میشد. از این شهر در طول تاریخ به اسامی مختلفی یاد شده بنا به روایتی میگویند، اسم قدیم ماکو (شاوارشان) بود که از کیارستان که امروزه به نام سیاوش معروف است اخذ شده است.

اسم ماکو را آرتاز، قلعه قبان و روساومکی (محل مرتع گوسفند و آغل زمستانی) نیز می‌ گفتند که احتمالا بعلت خوبی مراتع از طرف ارامنه منطقه نامگذاری شده بود. شهر ماکو علاوه بر آنکه از نظر ساختار فیزیکی شهر جالبی است، دارای آثار متعدد باستانی و‌ تاریخی نیز میباشد.

مراکز تاریخی و باستانی ماکو :

کاخ باغچه جوق :

کاخ باغچه جوق ساختمانی مجلل و بنایی تاریخی است. این کاخ در اواخر دوره قاجاریه، به دستور اقبال السلطنه ماکویی که یکی از سرداران مظفر الدین شاه بود، ساخته شده است. این کاخ تاثیر شگرفی از سبک معماری روسیه پذیرفته است.

عمارت کلاه فرنگی :

ساختمان بنا به اواخر دوره قاجاریه مربوط میشود و تاکنون هیچ دخل و تصرفی در آن صورت نگرفته است.

ساختمان شهربانی :

تاریخ احداث این بنا،‌ با توجه به کتیبه موجود در تالار آینه، محرم سال 1320 هجری قمری میباشد.

قلعه سیاه :

این قلعه یک کاخ پادشاهی اورارتویی بوده که در قرن های هشتم و هفتم قبل از میلاد به منظور دفاع یا حمله و با استفاده از عوامل طبیعی زمین ساخته شده است.

قلعه راوز :

قلعه راوز در جنوب غربی ماکو واقع شده و به شکل محلی مسکونی است که 300 سال قبل از میلاد مسیح ‌ایجاد شده است.

شهر اورارتویی بام فرهاد :

اخیرا آثار یک شهر تاریخی مربوط به هزاره اول پیش از میلاد در شهرستان ماکو کشف شده است که در مکانی موسوم به بام فرهاد در ارتفاعات مجاور روستای سنگر در 7 کیلومتری شمال شهر ماکو قرار دارد. این شهر به اقوام اورارتو تعلق داشته و فاقد استحکامات دفاعی بوده است.

در این شهر یک معبد سنگی متعلق به خدای خالدی (خدای جنگ اورارتوها) واقع است. کشف دیوار شهر و معبد سنگی دیگر در محلی موسوم به (کور اوغلی قلعه سی) از یافته ‌های مهم این منطقه است. بر اساس مطالعات صورت گرفته، شهر در زمان آبادانی حدود 20 هکتار وسعت داشته است.

مقبره صخره ای سنگر :

این مقبره در 7 کیلومتری جاده آسفالته ماکو - بازرگان و در مجاورت روستایی به نام فرهاد واقع شده است. قدمت این بنا به 700 سال قبل از میلاد مسیح میرسد. در حفاری هایی که اخیرا در این منطقه صورت گرفته، این آثار را از شهر اورارتویی واقع در این منطقه محسوب دانسته اند.

پل پنج چشمه :

پل پنج چشمه در قرن دهم زمان صفویه به منظور ایجاد ارتباط بین تبریز و ماکو و همچنین بین ماکو و روستاهای اطراف ساخته شده است.

سنگ نبشته شهر روسا :

روسا یکی از شهرهای اورارتویی بود که در قرن نهم پیش از میلاد و در زمان روسا دوم، حاکم اورارتو ساخته شد. روسای دوم پسر آرگیشتی دوم از پادشاهان معروف اورارتو پس از اتمام شهر کتیبه ای در بالای آن نصب کرد.

این کتیبه که یکی از نفایس آثار کهن این سرزمین به شمار میرود توسط روسای دوم به خط میخی نوشته شده و توسط باستان شناس معروف آلمانی پروفسور مین تس ترجمه شده است.

طول کتیبه 72 و عرض آن 56 و ضخامت آن 11 سانتیمتر، همچنین وزن آن 110 کیلوگرم است. بر روی این کتیبه 16 خط موازی رسم شده است. شهر روسا بر اثر حمله و هجوم قوم آشور با خاک یکسان شده و امروزه فقط دهکده کوچکی به نام بسطام از دهستان چایپارا به شمار میرود. این کتیبه هم اکنون در شهر ماکو نگهداری میشود.

جاذبه های طبیعی ماکو :

چشمه معدنی شگفتی :

این چشمه در دامنه جنوبی کوه های آق بولاغ و شمال دهکده شگفتی در منطقه سیه چشمه واقع شده است.

آب گرم شوط آباد :

روستای شوط آباد در 27 کیلومتری جنوب شرقی ماکو واقع شده است. 2.5 کیلومتر بعد از شوط آباد تپه ‌ای وجود دارد که آب گرم از بالای آن خارج میشود.

آب گرم باش کندی :

چشمه آب گرم باش کندی در فاصله 2 کیلومتری روستای باش کندی و 13 کیلومتری جاده ماکو بازرگان واقع شده است.

چشمه معدنی عرب دیزج :

این چشمه معدنی در 300 متری دهکده ای به همین نام در اطراف ماکو است.

منطقه حفاظت شده مراکان :

در جنوب سواحل ارس و شمال شهرستان ماکو واقع شده و دارای پوشش گیاهی نیزار و بیشه زار است. در این منطقه حیوانات و پرندگان از قبیل قوچ، میش، پلنگ، مار، موش، سنجاب، گراز، جغد و ... زندگی میکنند و جزو مناطق شکار ممنوع محسوب میشود.

منطقه حفاظت شده آغ گل :

در نزدیکی منطقه مراکان، بین پل دشت و ماکو قرار گرفته است و یکی از زیستگاههای مهم پرندگان مهاجر و گونه های جانوری بومی محسوب میشود. شکارگاه آغ گلشکارگاه آغ گل در غرب پل دشت، در نزدیکی رودخانه ارس واقع شده و حیواناتی نظیر گراز، خوک، روباه، سنجاب را در خود جای داده است.

اماکن زیارتی و مذهبی ماکو :

قره کلیسا ( طاطاووس ) :

این کلیسا به نام تادی مقدس هم نامگذاری شده، در روستای قره کلیسا از توابع سیه چشمه شهرستان ماکو، ساخته شده و مزار تادی مقدس است. به استناد منابع تاریخی ارامنه، در دوره ساسانیان بخشی از ارامنه عمدتا پیرو دین زرتشت بوده ‌اند و بخشی نیز آیین مهر پرستی داشته‌ اند.

برای نخستین بار در سال 43 میلادی دو نفر مبشرین حضرت مسیح به‌ نامهای طاطاووس و بارتلمیوس از شمال بین ‌النهرین گذشته و برای تبلیغ در شهر (آرداز) که مرکز پادشاهی ارامنه بود اقامت میکنند و بدون توجه به دستور سنادوک (پادشاه زرتشتی ارمنستان) به تبلیغ آیین مسیح دست می زنند. در نتیجه 3500 نفر از جمله دختر پادشاه به نام (ساندوخت) به دین مسیح می‌ گروند.

پادشاه ارمنستان برای ممانعت از تبلیغ دین مسیح، در سال 66 میلادی فرمان قتل عام آنان را صادر میکنند و همه ارامنه مسیحی، از جمله دختر پادشاه به قتل میرسند و اجساد آنان را در محل فعلی قره کلیسا و حوالی آن مدفون میسازند.

ارامنه مدعی هستند که کلیسای طاطاووس اولین کلیسایی است که به دستور مبشرین و حواریون مسیح در دنیا ساخته شده است و چون از نظر مذهبی شهادت را بزرگترین سعادت برای بشر میدانند، هر سال در روزهای آخر تیر ماه و هفته اول مرداد ماه که مصادف با قتل تادی مقدس و پیروان مسیحی او است در قره کلیسا مراسم خاصی برپا میدارند.

کلیسای زور زور :

کیسای زور زور در مجاورت روستای بارون (40 کیلومتری جاده آسفالته سیه چشمه) بر دامنه شیب تند کوه در ساحل رودخانه زنگمار واقع شده است. به استناد اظهار نظر شورای خلیفه گری، این کلیسا مربوط به قرن دهم میلادی است.

کلیسای دره شام :

کلیسای دره شام در کنار رود ارس در فاصله حدود 22 کیلومتری شمال غرب کلیسای سنت استپانوس قرار دارد. این کلیسا احتمالا در دوره مغول یا صفویه ساخته شده است.

شهر مهاباد :

مهاباد در گذشته، آبادی کوچک و بی اهمیتی بود، ولی در سال 1038 هجری قمری در اواخر سلطنت شاه عباس اول، شخصی به نام بداق ‌السلطان که ریاست قوم مکری را به دست گرفته بود، مرکز حکومت خود ‌را به مهاباد منتقل کرد.

نام قبلی این شهر ساوجبلاغ (چشمه سرد) بود که در 14 مهر ماه 1314 همزمان با تغییر نام تعدادی از شهرهای ایران به مهاباد خوانده شد. شهر مهاباد در گذشته در اثر زلزله نابود و مجددا ساخته شد.

مراکز تاریخی و باستانی مهاباد :

مقبره بداق السلطان :

این مقبره به یکی از سرداران شاه عباس صفوی تعلق دارد که در زمان خود حکمران منطقه ساوجبلاغ بوده و در عمران و آبادانی آن کوشیده است. بداق السلطان در سال 1012 هجری قمری در یکی از جنگهای شاه عباس در نزدیکی ایروان به قتل رسید، اما وی را به خاطر خدمات عمرانی ‌اش به مهاباد آوردند و در آنجا دفن کردند.

شهر تاریخی اندر قاش :

این شهر تاریخی حوالی دهکده‌ ای به همین نام در 10 کیلومتری بخش حومه شهرستان مهاباد و یک کیلومتری راه آسفالته مهاباد - ارومیه واقع شده است. بطلمیوس از این شهر تاریخی که متعلق به دوره مادها است ذکری به میان آورده و آن را (داروشاه) نامیده است. در نزدیکی ویرانه ‌های اندرقاش دخمه ‌ای به نام راکا است که از لحاظ سبک و شیوه حجاری شبیه دخمه ‌های هخامنشی در تخت جمشید و نقش رستم فارس است.

جاذبه های طبیعی مهاباد :

مهاباد رود :

این رود از ارتفاعات پیرانشهر و سردشت میگذرد و از به هم پیوستن دو شاخه اصلی بیطاس و ده بکربه بوجود می ‌آید.

غار بورنیک بزرگ :

این غار در نزدیکی شهر مهاباد واقع شده و یکی از غارهای نسبتا معروف ایران است. طول آن در حدود 500 متر و دارای دالانهای متعددی است. از آنجایی که این غار دارای پرتگاه و چاههای درونی است، لذا بازدیدکنندگان باید به وسایل ایمنی لازم مجهز باشند. در حال حاضر تنها غارنوردان از این غار دیدن میکنند.

غار بورینگ کوچک :

این غار در نزدیکی غار بزرگ بورینگ واقع شده است و طول و عرض کمتری دارد.

اماکن زیارتی و مذهبی مهاباد :

مسجد جامع مهاباد :

مسجد به دستور بداق السلطان حاکم مهاباد ساخته شده و در زمان شاه سلیمان صفوی تکمیل گردید.

شهر میاندوآب :

این شهر به دلیل اینکه میان رودهای زرینه ‌رود و سیمینه رود واقع شده است، میان دو آب نامیده میشود و همواره مورد توجه بوده است. در این منطقه اقوام مختلفی مانند مادها، اورارتوها، کردها، سلجوقیان، ترکها و مغولها زندگی و حکومت کرده ‌اند.

مراکز تاریخی و باستانی میاتدوآب :

قلعه بختک :

قلعه بختک که بقایای خرابه های آن هنوز هم در روستای میلان قرار دارد، توسط یکی از سرداران خسرو انوشیروان به نام بختک ساخته شده است.

جاذبه های طبیعی میاندوآب :

زرینه رود :

این رودخانه از کوههای چهل چشمه کردستان، بین سقز و بانه سرچشمه میگیرد و پس از عبور از شرق میاندوآب در جلگه وسیع آبرفتی به چند شاخه تقسیم میشود و از گوشه جنوب شرقی به دریاچه ارومیه میریزد.

چشمه زندان سلیمان :

چشمه آب معدنی زندان سلیمان بین احمد آباد علیا و کوه زندان در شهرستان میاندوآب واقع شده وحدود 1980 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

شهر نقده :

شهر نقده در میان شهرهای مهاباد، پیران شهر، اشنویه و ارومیه واقع شده است و به عنوان کانون ارتباطی بین شهرهای فوق است. عبور رودخانه گدار، وجود اراضی حاصلخیز و موقعیت نظامی آن از علل ایجاد این شهر بود.

نقده سرگذشت پر حادثه ‌ای داشته و آثار متعددی را در خود به یادگار دارد. آثار باستانی فراوانی در روستا و تپه حسنلو که در چند کیلومتری شمال شرقی آن قرار دارد، کشف شده است. قبرهایی یافت شده است که با سنگ ساخته شده و روی آنها تخته سنگ بزرگی قرار داده ‌اند، به طور که مردگان این قبور در حالت چمباتمه به خاک سپرده شده اند.

در این منطقه اقوام مختلفی، مانند آشوری ‌ها،‌ کردها، مانناها و ترکان پیوسته به این ناحیه مهاجرت میکردند و ساکن می شدند، تا آنکه طایفه قره پاپاق (کلاه سیاه) که در زمان فتحعلی شاه از قفقاز به ایران مهاجرت کردند، در جلگه وسیع سلدوز مسکن گزیدند و به کشت گندم و برنج و پرورش درختان میوه پرداختند و ماندگار شدند.

مراکز تاریخی و باستانی نقده :

تپه حسنلو :

تپه باستانی حسنلو در 12 کیلومتری شمال شرقی نقده قرار گرفته و به مناسبت نام دهکده مجاورش حسنلو نامیده میشود. رابرت دایسون که ازسال 1334 شمسی ریاست هیئت مشترک ایرانی و آمریکایی کاوشگر در ایران را برعهده داشت، این تپه را دارای 10 دوره متمایز سکونت دانسته و آنها را از قدیم به جدید یعنی از دوره دهم به یکم تقسیم بندی کرده است.

به نظر وی تاریخ تقریبی سکونت دوره اول، به حدود شش هزار سال قبل از میلاد میرسد و در این میان دوره چهارم که مربوط به 1300 الی 800 سال قبل از میلاد است از ارزش خاصی برخوردار است و به دوران تمدن ماننایی مربوط میشود.

در جریان کاوش تپه حسنلو، اشیای سنگی، سفالی، شیشه ای و فلزی گوناگون که دارای ارزش تاریخی و هنری بسیار میباشند کشف شد که در موزه های ایران باستان، آذربایجان و آمریکا نگهداری میشود.

این اشیا نمایانگر جلوه هایی از هنر و صنعت و به طور کلی فرهنگ و تمدن ساکنان آذربایجان و سرزمینهای مجاور آن در ادوار مختلف تاریخی و پیش از تاریخ هستند، از آن جمله هزاره اول پیش از میلاد و به ویژه فرهنگ و تمدن مانانا میباشند.

کتیبه کلی کلیشن در اشنویه :

در گردنه کلی ‌کلیشن اشنویه استوانه ای قرار دارد که بر بدنه آن به دو زبان اورارتویی ‌و آشوری کلماتی کنده شده که در نوع خود بی نظیر و از آثار فوق العاده جالب توجه استان است.

به استناد آثار تاریخی پس از شردوری اول، پسرش ایش بوای نی در حدود سال 828 قبل از میلاد پادشاه اورارتو شد. این پادشاه زبان اورارتو را در کتیبه های خود به کاربرد و چون کشور خود را ازشرق تا رواندوز توسعه داد، در همان سنگ نبشته شرح فتوحات خود را مندرج ساخت.