مهم ترین مرکز خریدی که در پایتخت وجود دارد و آن را قلب اقتصادی ایران می نامند "بازار بزرگ تهران" می باشد. بازاری بزرگ و گسترده با معماری بی نظیر که یادگاری از دوران قاجار می باشد و از گذشته تا کنون مکانی پراهمیت برای خرید و فروش کالا بوده است. حضور در این بازار ممکن است شما را با سر در گُمی هایی مواجه کند؛ ما در این بخش از سایت لحظه آخر قصد داریم شما را با قسمت های مختلف این بازار آشنا سازیم و اطلاعات مفیدی در رابطه با آن ها ارائه دهیم.
بازار تهران مکانی است که در آن تعداد زیادی از عمده فروشان، تولیدکنندگان، خرده فروشان، انبارهای تجاری و دست فروشان گردِ هم آمدند و کالاها و محصولات خود را عرضه می کنند.
تاریخچه
هنگامی که شاه طهماسب صفوی به سلطنت رسید، قزوین را پایتخت حکومتی انتخاب کرد؛ از آن جایی که او ارادت خاصی به حضرت عبدالعظیم داشت، برخی اوقات برای زیارت ایشان راهی تهران می شد که در طی این رفت و آمدها علاقه زیادی به شهر تهران پیدا کرد و دستور داد تا دورتادورِ این شهر را حصار بکشند. با وجود مشقت های زیادی که وجود داشت، این حصار کشیده شد و آن را حصار طهماسبی نامیدند؛ در پی این اقدام تهران به 4 منطقه تقسیم شد که یکی از آن ها بازار بود. هر یک از این محله ها دارای بازارهای مجزایی بودند ولی محله بازار مرجعی کامل برای تمامی بازارهای کوچک تر بود. این بازار بزرگ از دروازه شاه عبدالعظیم تا مسجد جامع امتداد داشت. جالب است بدانید که علی رغم توجهات ویژه ای که پادشاهان صفوی به این منطقه داشتند، ولی بیشترین سبک و سیاقی که هم اکنون از بازار تهران سراغ داریم مربوط به دوره قاجار می باشد.
زمانی که آقامحمدخان قاجار حکومت را به دست گرفت، این بازار رونق چشمگیری پیدا کرد. قسمت هایی از بازار مورد بازسازی قرار گرفت و تجار زیادی از سراسر تهران راهی این مکان شدند تا به تجارت بپردازند. بعد از به اتمام رسیدن سلطنت آقامحمدخان، ناصرالدین شاه روی کار آمد. دوره حکومت او را می توان دوران طلایی بازار بزرگ تهران نامید که بخش های زیادی به آن اضافه گشت و ورودی هایی هم برایش در نظر گرفتند.
خوب است بدانید که در گذشته این بازار در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نقش به سزایی داشت که امروزه هم این رویه را حفظ کرده است. برای مثال در دوره مشروطیت تمامی بازاریان کارهای خود را رها کردند و به همراه سایر مردم و علما در مسجد امام تحصن نمودند.
امروزه بازار بزرگ تهران دارای بخش هایی مجزا است که در ادامه به آن ها می پردازیم.
معماری بازار تهران
بازار بزرگ تهران که یکی از بزرگترین مراکز خرید تهران به شمار می رود، دارای مساحتی 105 هکتاری می باشد که شامل راسته های مختلف است. این بازار دارای راهروهایی پیچ در پیچ، هواکش های سنتی و طاق های ضربی شکل می باشد که نشان از معماری سنتی ایرانی است. در هر راسته یا بخشی که ساخته شده بود و یا به تازگی احداث می شد، حمام، مسجد و تکیه نیز در نظر می گرفتند تا اهالی صنف مورد نظر بتوانند در همان بخش به برگزاری مراسمات مرسوم بپردازند.
بخش های اصلی بازار تهران در آن دوره عبارت بودند از:
- بازار کفاشان: یکی از مهم ترین راسته هایی که در بازار بزرگ مورد توجه عموم مردم قرار گرفته، بازار کفاشان می باشد. از آن جایی که این بازار در سبزه میدان قرار دارد، دسترسی به آن سهل می باشد. در این مکان کالاهایی همچون: ظروف آشپزخانه، ترمه، فرش، صنایع دستی و قلمکار فروخته می شود.
- بازار عباس آباد: در این بازار لباس ها را می توانید به صورت عمده یا جزئی خریداری نمایید. همچنین بورس لباس زیر نیز در این بازار می باشد.
- بازار فرش فروشان: پیشنهاد می کنیم پیش از خرید فرش، حتما سری به این بازار بزنید. این بازار انتهای بازار کفاشان در سبزه میدان واقع شده و در آن انواع فرش های دستبافت و البته ماشینی عرضه می گردد.
- بازار زرگرها: این بازار قدیمی ترین بازار طلای تهران است که تنوع بسیار بالایی از طلا را در آن مشاهده می کنیم. در بازار زرگرها طلاها را می توانید با اجرت پایین خریداری کنید، در این مکان روزانه خرید و فروش های فراوانی صورت می گیرد. این بازار نرسیده به سبزه میدان می باشد.
- بازار ساعت فروشان: در بازار ساعت فروشان یا قیصریه که در یه راه جمهوری قرار دارد، انواع ساعت های اصل و تقلبی فروخته می شود. این بازار همه روزه میزبان تعداد زیادی زوج های جوان می باشد که برای خرید ساعت مچی به این مکان مراجعه می کنند، لازم به ذکر است که بگوییم تنها حدود 20 درصد از این ساعت ها برند و اصل هستند که به هنگام خرید باید توجه نمایید.
- بازار مسگران: این بازار که به صنف مسگری اختصاص داشت، در چهار سوق بزرگ واقع شده است. امروزه تنها 3 مغازه مسگری در این بازار وجود دارد و سایر مغازه به فروش پوشاک می پردازند.
- بازار بین الحرمین: بورس لوازم التحریر را در بازار بزرگ تهران، بازار بین الحرمین می نامند که بعد از بازار زرگرها در ورودی پله نوروزخان و در جوار مسجد جامع قرار دارد. در این مکان انواع لوازم التحریر مورد نیاز دانش آموزان و دانشجویان در تنوع بالا وجود دارد که آن ها می توانند هر یک را خریداری نمایند.
- بازار آهنگران: این بازار که معدن آهن فروشی بود، در کوچه بهبهانی قرار دارد. در گذشته وقتی به این مکان می رفتید، صدایی جز کوبیدن پتک و آهن به گوش نمی رسید.
- چهار سوق بزرگ: دو چهار سوق بزرگ و کوچک، قسمت های مختلف بازار گسترده تهران را به یکدیگر متصل می کند. چهار سوق بزرگ از بناهای کهن تهران است که در قرن 13 هجری قمری پس از انتخاب تهران به عنوان پایتخت، بنا شد. نفیس ترین گچ بری ای که در بازار تهران انجام شده مربوط به همین بنا می باشد که جلوه ای تماشایی دارد.
- بازار چهل تن: بازار چهل تن قدیمی ترین بخش بازار بود که قدمت آن مربوط به دوران فتحعلی شاه است. این بازار معروف در خیابان مصطفی خمینی واقع شده است.
- مسجد جامع: یکی از باشکوه ترین بناهای این بازار تاریخی مسجد جامع تهران می باشد که به مسجد امام خمینی هم شناخته می شود. این مسجد که قدمتی در حدود 2 قرن دارد، در گذشته مسجد شاه نام داشته است. در دوران ناصرالدین شاه شخصی به نام حاج علی خان حاجب الدوله در کنار مسجد جامع تیمچه ای با معماری فوق العاده زیبا بنا کرد و آن را حاجب الدواله نامگذاری کرد.
- چهار سوق کوچک: یکی دیگر از قسمت های مهم بازار، چهار سوق کوچک می باشد که بسیار زیبا است.
در آن دوره تعداد بسیار زیادی حسینیه، حمام، مسجد، قهوه خانه، سقاخانه و زورخانه در جای جایِ بازار احداث شده بود که امروزه هم دیده می شوند. هم اکنون وقتی در بازار قدم می زنید، گنبدها و طاق های آجری را مشاهده می کنید که شما را به دوره قاجار می برند. البته برخی از این ساختارها تخریب شده اند که بر اساس طرح بازسازی بازار تهران، در حال مرمت هستند؛ به گونه ای که مشاهده می کنیم تاکنون فعالیت هایی نظیر: رواق سازی، کف سازی معابر، بدنه سازی، گنبدسازی و مسقف کردن در بخش هایی از بازار صورت گرفته است.
در بخش شمالی بازار میدانی به نام "سبزه میدان" وجود دارد که از بخش های دیدنی بازار بزرگ تهران به حساب می آید و در دوره صفویه ساخته شده است. اما در دوره قاجار مورد مرمت قرار گرفت و به مکانی برای تجمعات و برگزاری مراسم های مهم مذهبی تبدیل شد. یکی از ورودی های بازار نیز در جناح جنوبی این میدان قرار دارد. در ضلع جنوبی سبزه میدان، تیمچه ای به نام مهدیه وجود دارد که معماری چشم نواز آن توجه گردشگران تور تهران را به خود جلب کرده است. معماری این تیمچه از نوع گنبدی بوده که از پوششی بزرگ و ضربی شکل و یزدی بندی های زیبا برخوردار می باشد.
یکی دیگر از بخش های مهم و پر رفت و آمد بازار، چهارسوق بزرگ نام دارد که در سال 1185 شمسی بنا شد. سقف این قسمت کوتاه بوده و گچ بُری های بسیار زیبایی دارد. در سال 1229 شمسی با اموال شخصی امیرکبیر و کمک های شیخ عبدالحسین، بخشی به نام "سرای امیر" احداث شد که در آن یک مسجد و مدرسه هم به نام شیخ عبدالحسین تاسیس گشت.
بخش های مختلف بازار بزرگ تهران
-مکان های مذهبی: همان طور که در بالا اشاره کردیم از آن جایی که هر بازار مکان های مذهبی خاص خودش را داشت، تعداد این اماکن در بازار بزرگ تهران زیاد است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید علاوه بر مکان های مذهبی مسلمانان، مسحیان نیز کلیسایی داشتند که در آن به راز و نیاز بپردازند. برخی از مهم ترین مکان های مذهبی این بازار تاریخی مسجد جامع تهران، کلیسای طاطاووس، امام زاده زید، مسجد بهبهانی، مسجد امام خمینی، امام زاده اسماعیل و مسجد همت می باشند.
امام زاده زید که در بازار امیر واقع شده، یکی از محبوب ترین مکان های مقدسی است که در تهران قرار گرفته و مورد توجه بسیاری از بازاریان قرار دارد. این بقعه نخستین بار در سال 876 شمسی با کمک های شایانِ آسیه خانم (مادر فتحعلی شاه) ساخته شد. لازم به ذکر است که بگوییم ایشان از نوادگان امام مجتبی (ع) هستند. در فضای داخلی این آرامگاه آینه کاری ها و کاشی کاری های چشم نوازی صورت گرفته که چشم ها را به خود خیره می کند.
-بازارها و بازارچه ها: بازار کفاش ها، بازار چهل تن، بازار مسگرها، بازار خیاط ها، پاساژ رضا، بازار نجارها، بازار آهنگران و بازار فراش باشی در این دسته بندی جای می گیرند.
-گذرگاه های اصلی و مسقف: این قسمت ها شامل عباس آباد، پاچنار، بازار بزرگ، باقرپور، حمام چال، بازار امیر، احمدی، نوروز خان و منوچهر خانی می شود.
-تیمچه ها: تیمچه هایی که در این بازار بزرگ ساخته شده عبارت اند از: حاجب الدواله، مهدیه، حاجی ابوتراب و ملاعلی کنی.
-سراهای بازار: نام سراهای مختلفی که در سراسر بازار تاریخی تهران وجود دارند عبارت اند از: دلشاد، گردن کج، رشتی ها، خونساری ها، امیر، خدایی، قزوینی ها، روحانی نو، نادعلی، روحانی قدیم و نواب.
-مدرسه ها و حمام ها: مکان هایی هم در این بازار برای رفاه و ارائه خدمات ساخته شده که حمام گلشن، مدرسه شیخ عبدالحسین، حمام کدخدا و حمام مهدی خانی از آن جمله بودند.
رستوران های بازار تهران
گشت و گذار در دل این بازار وسیع، ساعت ها به طول می انجامد، از همین رو رستوران های متنوعی در این مکان احداث گشته است. بوی غذاهای خوش عطر و طعمی که در خیابان می پیچد، شما را مجاب می کند تا گرسنه بازار را ترک نکنید.
تعدادی از رستوران هایی که هم اکنون در بازار فعالیت دارند، قدمتی 100 ساله دارند که نشان از کیفیت خوبِ غذاهای آن ها می باشد. شاید جالب باشد که بدانید یکی از قدیمی ترین پیتزا فروشی های تهران هم در همین مکان قرار دارد که می توانید از پیتزاهای خوشمزه آن سفارش دهید و میل کنید.
کاخ گلستان
یکی از قدیمی ترین کاخ های تهران که در دوره صفویه ساخته شده، کاخ گلستان نام دارد؛ این کاخ در خیابان پانزده خرداد میدان ارگ واقع شده که گردشگران تور داخلی هنگام گشتن در بازار و خرید کردن می توانند از این مکان تاریخی هم بازدید نمایند. این کاخ 3 بار در دوره های زندیه، قاجار و پهلوی بازسازی شد و تغیییرات اساسی در آن صورت گرفت.
راه های دسترسی به بازار تهران
بازدید از این بازار دوست داشتنی و تاریخی می تواند روزی خاطره انگیز را برای شما رقم بزند. در این بازار سیری در تاریخ پر فراز و نشیب ایران خواهید داشت و با معماری باشکوه ایرانی آشنا می شوید. بازار بزرگ تهران از سمت جنوب به خیابان مولوی، از شمال به خیابان پانزده خرداد، از شرق به خیابان مصطفی خمینی و از غرب به خیابان خیام می رسد. از آن جایی که این محدوده شامل طرح ترافیک می باشد، بهترین راه، استفاده از مترو یا تاکسی می باشد. اگر قصد داشته باشید از مترو که سهل ترین راه رسیدن به این مکان به حساب می آید، استفاده کنید، باید در ایستگاه های پانزده خرداد یا خیام پیاده شوید. اگر بخواهید از تاکسی بهره ببرید می توانید به پایانه های صادقیه یا آزادی مراجعه کنید.
آدرس: ضلع جنوبی خیابان 15 خرداد