بازار تبریز از بزرگ ترین بازارهای سرپوشیده سنتی جهان به شمار می رود که در مرداد ماه سال 1389 هجری خورشیدی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این بازار شامل مجموعه ای بی نظیر از ساختارهای مختلف اجتماعی است و از این نظر در میان بازارهای ایران منحصر به فرد محسوب می شود.
معرفی بازار سنتی تبریز
به دلیل واقع شدن شهر تبریز بر سر چهار راه جاده ابریشم و گذر کاروان های مختلف آسیایی، اروپایی و آفریقایی از آن، این شهر و بازارش از رونق خوبی برخوردار بوده است. همچنین زمانی که تبریز به عنوان پایتخت حکومت صفویان انتخاب شد، بازار آن رونق و شهرت زیادی پیدا کرد. تبریز در قرن 16 میلادی جایگاه خود را به عنوان پایتخت از دست داد، اما تا پایان قرن 18 اهمیت خود را به عنوان مرکز تجاری حفظ کرد. بازار تبریز شامل مجموعه ای از ساختمان های آجری، ساختارهای به هم پیوسته و سر پوشیده و همچنین فضاهای محصور برای عملکردهای گوناگون می باشد. هستهٔ مرکزی این شهر در یک چهارضلعی قرار گرفته و بازار آن در مرکز این چهارضلعی واقع گشته است. بازار تبریز از سمت غرب به مسجد جامع، از سمت شرق به عالی قاپو و از سمت شمال به رودخانه مهران رود می رسد.
تاریخچه بازار تبریز
بازار تبریز بارها به وسیله زلزله تخریب و سپس به دست معماران بازسازی شده است. بازار فعلی بازمانده بازسازی ها می باشد. در آن دوران مبادلات تجاری فراوانی بین ایرانی ها و اروپایی ها صورت می گرفت. اولین نقشه تبریز توسط اسدالله خان مراغه ای ترسیم شد و در آن از اکثر کاروانسراها و تیمچه ها نام برده شده است. این بازار در طول تاریخ مورد توجه جهانگردان ایرانی، اروپایی و عرب قرار گرفته و افراد زیادی از جمله زکریا محمود قزوینی، مقدسی، حمدالله مستوفی، ابن بطوطه، یاقوت حموی، اولیاچلبی، اودریک، جان کارت رانت، شاردن، فردریک ریچاردز، دورتی اسمیت، کلاویخو، مارکوپولو، تاورنیه، پیر ژوبر و کنتارینی مطالبی درباره آن نوشته اند. این بنا در در مرداد ماه سال 1389 هجری شمسی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
قدمت بازار تبریز
در اسناد و دست نوشته های به جا مانده، به طور مشخص از قدمت این بنای تاریخی اطلاعاتی یافت نشده و تاریخ ساخت این مجموعه مشخص نیست. با این حال از سوی جهانگردانی که از قرن چهارم هجری تا دوره قاجاریان از بازار تبریز بازدید نموده اند، اطلاعاتی ارائه شده است. این بازار پس از زمین لرزه تاریخی تبریز در سال 1193 هجری قمری، به دستور حاکم آن زمان تبریز " نجفقلی خان دنبلی" تعمیر و بازسازی شد.
مساحت بازار تبریز
مساحت این بازار تاریخی و سر پوشیده، معادل با یک کیلومتر مربع برآورد شده است که تمامی مجموعه بازار، تیمچه ها، راسته ها، کاروانسرا ها، سرا ها، دالان ها و فرقه ها را در بر می گیرد.
معماری بازار تبریز
این بازار به گونه ای ساخته شده که بخش بیرونی آن با بافت شهری هماهنگ باشد. بازار تبریز طاق ها و گنبدهای آجری بلندی دارد و نور کوچه های بازار از طریق سوراخ های تعبیه شده در مرکز گنبدها تامین می شود. دریچه های موجود در مرکز طاق ها، امکان خروج هوای گرم را ممکن می سازند. به علت قرار گرفتن تبریز در مناطق سردسیری ایران، سقف راسته ها کمی کوتاه تر از بازارهای شهرهای گرمسیری ساخته شده و دیوارهای آن نیز ضخیم است. این ویژگی ها سبب می شود تا در زمستان، گرما در محیط حفظ شود. به عقیده تمامی مورخان و بزرگان معماری، این ساختمان بسیار دقیق و مهندسی شده طراحی و ساخته شده است.
معروف ترین بخش های بازار تبریز
بازار تبریز همانند دیگر بازارهای سنتی ایران، تو در تو و پر از کوچه پس کوچه می باشد. این مجتمع تاریخی با طول 1 کیلومتر، دارای 40 نوع شغل و صنف، 6500 حجره، 20 راسته، 25 تیمچه، 35 سرا، 11 داستان و تعدادی مسجد و حمام و مدرسه است که در ادامه با این بخش ها بیشتر آشنا می شویم.
- راسته ها : معابر اصلی بازار هستند و هرکدام به صنف خاصی مربوط می شوند. مثلا راسته بازار کلاه دوزان و راسته بازار کفاش‌ها.
- تیمچه ها : قسمت های دارای سقف گنبدی شکل بازار که هر کدام چندین حجره دارند. از تیمچه های معروف بازار تبریز می توان این موارد را نام برد: تیمچه مظفریه، تیمچه امیر و تیمچه شیخ کاظم.
- کاروان سراها : این بازار به دلیل قرار گرفتن در جاده ابریشم، محل رفت و آمد تاجران بسیاری بوده است. به همین علت کارون سراهای زیادی جهت رفاه حال تاجران در این مجموعه ساخته شد. کاروان سراهای بازار تبریز دارای حیاط های بزرگ جهت نگهداری بار کاروناه ها و چارپایان، و همچنین اتاق ها و حجره هایی مخصوص استراحت کاروانیان می باشد. امروزه حیاط های این کاروان سراها برای استراحت بازدیدکنندگان بازار تبریز قابل استفاده اند. یکی از معروف ترین این کارون سراها، کاروان سرای امیر است.
- سراها : سراها بخش هایی از بازار هستند که حیاطی کوچکتر از کاروان سراها دارند. اکثر آن ها دارای سه طبقه می باشند که هر طبقه به کار ویژه ای تعلق دارد: طبقه زیرین مخصوص انبار، طبقه وسط محل داد و ستد، طبقه بالا محل استراحت بازرگانان. سراهای معروف بازار تبریز این ها هستند: سرای حاج رسول، سرای میرزا مهدی و سرای گرجی لر.
- دالان ها : کار دالان ها متصل کردن کاروان سراها، تیمچه ها و سراها به بازار اصلی است.
بازارچه های بازار تبریز :
- بازار بلور فروشان تبریز: تیمچه های و سراهای آن شامل تیمچه مظفریه، تیمچه قند فروشان، دالان بادامچی لر، دالان حاج شیخ، دالان میرزا مهدی، سرای میرزا مهدی و سرای گرجی لر است.
- بازار امیر تبریز: توسط میرزا محمدخان امیرنظام، فرزند شیخ علی خان وزیر شاه سلیمان و نوه میرآخور شیخ صفی الدین اردبیلی بنا نهاده شد.
- بازار شیشه گرخانه تبریز: در گذشته محل فروش انواع شیشه بوده و از دو سرای حاج رسول و میرزا علی النقی تشکیل شده بود. این دو سرا بعدها توسط شهرداری تبریز، تخریب و در محل آن ها بازار و پارک شمس تبریزی احداث شد.
- بازار حرمخانه تبریز: شامل تیمچه هاشمیه، تیمچه سعدیه، سرای صاحب دیوان، سرای آلمانی ها و ساختمان سنگی کلانتری 8 سابق می باشد.
- بازار عباچی تبریز: شامل تیمچه شعرباغان، تیمچه حسینی و سرای میر اسماعیل است.
- بازار یمنی دوز تبریز: این بازار در گذشته محل دوخت نوعی کفش به نام یمنی بوده است. مشهوترین تیمچه ها و سراهای این بازار عبات اند از: تیمچه شفیع، سرای آقا، سرای شفیع و سرای شاهزاده.
- بازار کفاشان تبریز: از عمده ترین مکان های تولید و عرضهٔ کفش در تبریز می باشد. تیمچه حاج ابوالقاسم، تیمچه امید، سرای حاج ابوالقاسم و سرای امید از مهم ترین تیمچه ها و سراهای این بازار اند.
- بازار صادقیه تبریز: این بازار از گذشته تا کنون محل فروش انواع قالی دست بافت تبریز بوده و دارای تیمچه ها و سراهای معروفی از جمله دالان خونی، تیمچه حاج رحیم، سرای دباغایی، سرای قدیم سید حسین، سرای دودری، سرای بزرگ شاهزاده، سرای کوچک شاهزاده و سرای میانه سید حسین می باشد.
- راسته بازار تبریز: از بزرگ ترین بازارچه های بازار تبریز می باشد که تیمچه ها و سراهای گوناگون و متعددی در آن وجود دارد. راسته بازار تبریز محل عرضه بسیاری از اقلام مورد نیاز مردم بوده و به همین علت به بازار ملی شهرت دارد. از مهم ترین تیمچه ها و سراهای راسته بازار می توان به تیمچه های دودری، تیمچه حاج محمد قلی، تیمچه حاج صفر علی، تیمچه حاج شیخ، دالان خان، سرای میرزا مهدی، سرای میرزا جلیل، سرای نوی حاج سید حسین، سرای میانهٔ حاج سید حسین، سرای کچه چی لی، سرای گرچیلر (جورچلر)، سرای درعباسی، سرای شیخ کاظم، سرای دودری و سرای حاج محمد قلی اشاره کرد.
ساعت کار بازار تبریز
مغازه های این بازار در روزهای هفته به طور معمول از ساعت 10 صبح تا 5 عصر باز هستند اما کل بازار در روزهای تعطیل و تعطیلات رسمی بسته است.
آدرس بازار تبریز
بازار تبریز در میدان شهدا در شهر تبریز استان آذربایجان شرقی واقع شده است. می توانید از طریق وسایل نقیله عمومی یا اتومبیل شخصی خودتان به سادگی به این بازار برسید.
