آب مایه حیات و سرچشمه زندگی انسان، از دیرباز از اهمیت بالایی برخوردار بوده است و نسل بشریت با تکیه بر این موهبت الهی توانسته به زیست خود ادامه بدهد. اکثر اقوام و ملت ها در سراسر دنیا آیین هایی برای طلب باران از الهه ها و خدایان خود دارند و حتی ایزدانی را با عنوان خدای باران یاد می کنند. مراسم باران خواهی به ویژه در نقاط خشک و کم باران زمین رواج دارد و هنگامی که برای مدت طولانی در یک منطقه باران نبارد و زندگی ساکنین آنجا را مختل کند، مردم مراسمی به نام مراسم باران خواهی اجرا می کنند تا رحمت الهی دوباره بر آنها نازل شود.
از آنجا که کشور ایران در اکثر نواحی خود آب و هوای گرم و خشکی دارد و معمولا زیاد با خشکسالی مواجه می شود، در جای جای کشور عزیزمان شاهد انجام مراسم باران خواهی با شیوه ها و آداب و سنن گوناگون هستیم. مردم مسلمان ما با پیشینه دینی که دارند، در طی مراسم باران خواهی به ستایش خاضعانه و درخواست و طلب خالصانه از خداوند متعال می پردازند.
مراسم باران خواهی در شهرهای مختلف ایران
کشور ما مهد اقوام مختلف با فرهنگ های غنی است و این مسئله در آداب مربوط به مراسم باران خواهی نیز به خوبی نمایان است؛ مردم هر منطقه از کشورمان مراسم باران خواهی را به شیوه خاص خود و به زیباترین نحو ممکن انجام می دهند.
مراسم باران خواهی در آذربایجان غربی
در آذربایجان غربی، به هنگام مراسم باران خواهی ملاقه بزرگی را که به آن چمچه می گویند، با پارچه های رنگی زینت می دهند و چند نفر از بچه های کم سن و سال روستا را با آن ملاقه به در خانه مردم می فرستند. مردم روستا مقداری برنج یا نخود و لوبیا به بچه ها می دهند و روی ملاقه آب می پاشند. سنت زیبا و نمادینی که در این مراسم به چشم می خورد، شعرهای کودکانه ای است که بچه ها هنگام جمع کردن حبوبات از مردم می خوانند. در نهایت با حبوبات جمع آوری شده آش می پزند و بین مردم پخش می کنند تا نذرشان برآورده شود و خداوند دعایشان را مستجاب کند.
مراسم باران خواهی در کاشمر
در یکی از روستاهای کاشمر، هنگامی که با خشکسالی مواجه می شوند به اجرای مراسم باران خواهی مخصوصی می پردازند. به این صورت که تعدادی از ریش سفیدان، با ظرفی پر از پشکل های گوسفند به خانه ای می روند و در آنجا به تعداد پشکل ها دعای طلب باران می خوانند. افرادی که در آن خانه حضور دارند، نباید در حین خواندن دعاها سخنی جز دعا و ذکر خدا به زبان بیاورند چون مردم روستا عقیده دارند این کار دعای باران را بی اثر خواهد کرد.
مراسم باران خواهی در تهران
در قدیم میان مردم تهران نیز رسم بود که برای طلب باران، در روز پنجشنبه یا جمعه به بقعه سید ملک خاتون می رفتند و به نیایش و راز و نیاز با خداوند می پرداختند؛ علاوه بر آن با صدای بلند می خواندند: " ای خدا باران ببارد بر زمین ، حرمت جان امیرالمومنین"
مراسم باران خواهی در مشهد
در شهر مشهد هم مراسم باران خواهی از جمله مراسم های رایج به شمار می آید. مشهدی ها برای طلب باران، بر بالای تپه ای نماز جماعت اقامه می کردند و ایمان داشتند از این طریق خداوند باران رحمت را بر سر آنان نازل خواهد کرد. همچنین دختران و زنان با استفاده از چند تکه چوب و پارچه های رنگی، عروسکی می سازند و آن را در شهر می چرخانند و با زمزمه کردن شعرهای خاصی طلب باران می کنند. در این شعر ها به خداوند و پیامبر ( ص) قسم یاد می شود و از مردم می خواهند با هرچه در خانه دارند برای پخت آش مشارکت کنند.
مراسم باران خواهی دربوشهر
اهالی بوشهر در هنگام خشکسالی مراسمی به نام مراسم گل گلین اجرا می کنند و از این طریق طلب باران می کنند. شیوه اجرای مراسم گل گلین به این نحو است که حوالی غروب مردم محله در کوچه جمع می شوند و یک نفر را انتخاب می کنند که نقش گلی را به عهده بگیرد. فردی که به عنوان گلی انتخاب شده است را به شکل خنده داری گریم می کنند. گونی یا لباس کهنه ای به او می پوشانند و زنگوله بر گردنش آویزان می کنند. سپس روی سرش شاخ می گذارند و او را به در خانه اهالی محله می فرستند؛ صاحب خانه نخود و لوبیا یا گندم و جو به گلی می دهد و مردم از پشت بام روی سر او آب می ریزند. بچه هایی که به دنبال گلی راه می افتند شعرهایی می خوانند و از خدا برای بارش باران درخواست می کنند. از مواد غذایی جمع آوری شده آش یا حلیم پخته شده و یک مهره به عنوان نشانه داخل آن می اندازند و آش را بین همه تقسیم می کنند. هرکس که مهره را در کاسه خود پیدا کند، مردم باید او را کتک بزنند. در همین زمان ریش سفید یا سید محل آن فرد را نجات می دهد و ضامن او می شود؛ اگر تا روز بعد باران نیامد مردم دوباره او را کتک می زنند. مردم محله تا فردا در امامزاده دعا می کنند و نماز می خوانند و از امامزاده می خواهند دعای آنها را به گوش خداوند برساند.
مراسم چمچه گلین
یکی از آیین های سنتی که در روستاهای مرکزی ایران به ویژه منطقه سربند و شازند و همچنین در اکثر روستاهای ترک زبان اجرا می شده است، مراسم چمچه گلین است. چمچه به معنای ملاقه است و مهم ترین بخش این مراسم هم، تزیین ملاقه بزرگی به شکل یک عروسک می باشد. کودکان روستا این عروسک را در روستا می چرخانند و مردم هر اندازه که بتوانند حبوبات و آرد یا پول به کودکان می بخشند. از حبوبات جمع شده آش پخته می شود و بین نیازمندان روستا تقسیم می گردد. این مراسم هنوز هم در برخی نقاط کشور اجرا می شود و مردم این مناطق بدین وسیله از خداوند طلب باران می کنند.
مراسم باران خواهی در قزوین
قزوینی ها معتقدند با اجرای مراسمی به نام کوسه گلین ( عروس کوسه)، حتما باران می بارد. برای اجرای این مراسم، پیرزنی با پارچه های کهنه عروسکی درست می کند و با تعدادی از بچه ها که او را همراهی می کنند، در کوچه ها راه می رود و از مردم برای پختن آش باران مواد غذایی جمع آوری می کند.
مراسم باران خواهی در لرستان و ایلام
در لرستان و ایلام، رسم بر این است که هرگاه روستایی دچار خشکسالی شود، زنان و دختران روستای کناری به آنها حمله می کنند و گاو هایشان را می دزدند. اگر چوپان در برابر زنان مقاومت کند او را کتک می زنند. چند روز بعد ریش سفید های روستا نزد اهالی روستای گاوربایان می روند و از آنها می خواهند گاوهایشان را پس بدهند. گاو ربایان خواهش آنها را قبول نمی کنند به همین دلیل مردی ضمانت می کند که تا چند روز آینده حتما باران ببارد. در این هنگام زنان قبول می کنند که در صورت بارش باران گاو ها را پس بدهند.
آیین های مراسم باران خواهی
ایرانیان از دیرباز طبیعت را به عنوان مظهری مقدس می شناختند و برای آنها احترام خاصی قائل بودند؛ همانطور که از مراجعه به اساطیر کهن در می یابیم الهه های متعددی با نام های عناصر طبیعت پرستیده می شدند. کشور ما از گذشته در بسیاری از دوره ها با خشکسالی دست و پنجه نرم کرده است و از باران همواره به عنوان نمادی از برکت و فزونی و سرسبزی یاد می شده است. داریوش در کتیبه خود از اهورامزدا درخواست می کند که ایران را از خشکسالی حفظ بنماید. مراسم باران خواهی که در پنجاه سال اخیر در کشورمان رواج داشته است ریشه در اعتقادات و باورهای دینی و اساطیر باستانی از جمله پرستش آناهیتا، الهه بارندگی دارد. این مراسم امروزه نیز در برخی نقاط انجام می شود.
مراسم باران خواهی معمولا همراه با خواندن شعرهایی با مضمون نیایش خداوند و اقامه نماز باران برای براورده شدن حاجات انجام می گیرد. همچنین عروسک ها نیز نقش پررنگ و نمادینی در این مراسم دارند. اغلب مردم سعی می کنند به بهانه مراسم باران خواهی دور هم جمع بشوند و با پختن نان یا آش و توزیع آن میان نیازمندان، روحیه همدلی و همکاری را در خود تقویت کنند. می توان گفت چیزی که تقریبا در تمامی این مراسم ها مشترک است، کار گروهی مردم و شعر خوانی های همگانی برای نزول باران می باشد.
مراسم باران خواهی صرفا یک نمایش نیست بلکه عمیقا با تمدن باستانی مردم ایران پیوند خورده است و ریشه در عقاید الهی و ماوراء طبیعی آنها دارد. چنانچه درفصل بارندگی، زمین از نزول باران بی بهره بماند مردم به اجرای مناسک طلب باران روی می آورند و از پروردگار می خواهند درهای رحمت خود را به روی زمین ها و مزارع آنان باز کند. مردم مسلمان ما اعتقاد دارند توسل به نام ائمه و قسم یاد کردن سبب می شود هرچه زودتر به حاجت خود برسند و باران ببارد.
