چهارشنبه سوری

وقتی کودکی‌مان را دوره می‌کنیم، یکی از خاطرات اصلی ما از روزهای پایانی سال،  آتش‌بازی‌ها و هیجان حاصل از ترقه بازی‌هایمان است. آن روزها که در کنار بزرگ‌ترهای خود از روی آتش ‌می‌پریدیم و به سراغ آجیل‌‌های شب عید ‌می‌رفتیم و در حال برپایی مراسم چهارشنبه سوری بودیم.  اگرچه چهارشنبه سوری دیگر رنگ و بوی گذشته را ندارد و شکل برگزاری آن نسبت به قدیم بسیار تغییر کرده ولی در واقع این جشن یکی از کهن‌ترین رسوب باقی‌مانده از ایران باستان است. در این مقاله قصد داریم به بررسی این رسم دیرینه بپردازیم و اطلاعات بیشتری درباره آن کسب کنیم. پس تا انتها با ما در لحظه آخر همراه بمانید.

جشن چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری را یکی از جشن‌‌های باستانی ایرانی‌‌ها ‌می‌دانند. قدمت این جشن دیرینه به 1700 سال قبل از میلاد حضرت مسیح باز ‌می‌گردد و در غروب آخرین سه شنبه اسفند ماه برگزار ‌می‌شود. یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌‌هایی که این جشن را متمایز ‌می‌کند آداب و رسوم مختلفی است که در شهرهای ایران به اشکال مختلف بر گزار ‌می‌شود. یکی از مهم‌ترین مشخصه جشن‌‌های چهارشنبه سوری پریدن از روی آتش است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید این جشن یکی از جشن‌‌های مهم ایرانی‌‌ها در زمان زرتشتیان محسوب ‌می‌شد و جزء جشن‌‌های گروهی در فضای باز به حساب ‌می‌آمد.

چهارشنبه سوری چه روزی است؟

همانطور که قبلاً نیز بیان کردیم چهارشنبه سوری یکی از محبوب ترین جشن های ما ایرانی هاست. آخرین سه شنبه اسفند ماه همان روزی است که مردم ایران به برپایی این مراسم قدیمی می پردازند و در آن به دنبال شادی و دوری از غم های روزمره زندگی هستند. برخی از شهرها این مراسم را روز چهارشنبه هم برگزار می کنند. 

تاریخ دقیق چهارشنبه سوری سال 1402

بسیاری از مردم در غروب آخرین چهارشنبه سال اقدام به روشن کردن آتش می‌کنند، با این هدف که غم‌ها و بیماری‌ها را از خود دور کنند و سلامتی و شادی را به زندگی دعوت کنند. در رابطه با اینکه تاریخ دقیق چهارشنبه سوری چه روزی است باید به تقویم شمسی مراجعه کنید. تاریخ دقیق چهارشنبه سوری ۱۴۰۲ روز سه شنبه ۲۳ اسفند ۱۴۰۲ است که مصادف با 1402/12/23 است. این تاریخ برابر با 19 مارس 2024 و 8 رمضان 1445 است.

تغییر نام شب یلدا و چهارشنبه سوری

در تقویم جدید، 30 آذر به جای شب یلدا به عنوان ” روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان” نام گذاری شده است. همچنین بر اساس تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی “چهارشنبه‌سوری” تغییر نام یافته و در تقویم با نام جدید ثبت می شوند. عنوان جدید ثبت شده برای این رسم، “روز تکریم همسایگان” است.

معنای لغوی چهارشنبه‌ سوری

قبل از اینکه بخواهیم به سراغ تاریخچه این جشن باستانی برویم باید کمی ‌با واژه آن آشنا باشیم.  بهتر است بدانید که برخی از محققان بر این باورند که واژه سور در این ترکیب، به معنای جشن است و معنای آن به معنی جشن گرفتن در شب چهارشنبه آخر سال است. محققان دیگری هستند که معتقدند واژه سور در ترکیب چهارشنبه سوری به معنای سرخی است که نشان دهنده سرخی آتش است و چهره شاداب و سلامت افراد را به تصویر ‌می‌کشد. شواهد مختلفی وجود دارد که نشان ‌می‌دهد دیدگاه گروه دوم به واقعیت نزدیک تر است و در واقع واژه سور از سرخی آتش گرفته شده است.

تاریخچه چهارشنبه سوری

هر کشوری آداب و رسوم خاص خود را دارد. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. اگر کتاب های تاریخی را مطالعه کنید با آداب و رسوم مختلفی رو به رو خواهید شد که از دیرباز در ایران رواج داشته است. یکی از همین آداب و رسوم، برپایی جشنی زیبا و هیجان انگیز به نام چهارشنبه سوری می باشد.

قبل از اینکه بخواهیم به سراغ تاریخچه این جشن باستانی برویم باید کمی با واژه آن آشنا باشیم.  بهتر است بدانید که برخی از محققان بر این باورند که واژه سور در این ترکیب به معنای جشن است و معنای آن به معنی جشن گرفتن در شب چهارشنبه آخر سال است. محققان دیگری هستند که معتقدند واژه سور در ترکیب چهارشنبه سوری به معنای سرخی است که نشان دهنده سرخی آتش است و چهره شاداب و سلامت افراد را به تصویر می کشد. شواهد مختلفی وجود دارد که نشان می دهد دیدگاه گروه دوم به واقعیت نزدیک تر است و در واقع واژه سور از سرخی آتش گرفته شده است.  اینکه چهارشنبه سوری از کجا آمده یکی از مواردی است که بحث های زیادی درباره آن وجود دارد. برخی از محققان همچون ابراهیم پورداوود بر این باورند که این جشن ریشه در دوران زرتشتیان دارد. زرتشتیان در روزگاران دور شش روز قبل از فرا رسیدن عید نوروز، جشنی به نام جشن نزول فروهرها را برگزار می کردند و در آن آیین های مختلفی را به جای می آوردند. 

اگرچه این تاریخچه یکی از قوی ترین احتمالات موجود است، اما ماجرا به همین جا ختم نمی شود. برخی از محققان و تاریخ شناسان معتقدند چهارشنبه سوری شکل تغییر یافته ای از جشن سده است. اگرچه این دیدگاه زیاد محتمل نیست، اما طرفداران خاص خود را دارد. در میان باورهای مختلفی که درباره ریشه چهارشنبه سوری وجود دارد یک باور غیرآیینی نیز قابل بررسی است. برخی از افراد معتقدند آتش افروزی می تواند کاربردهای بهداشتی مختلفی داشته باشد و باعث عفونت زدایی و پاکیزه کردن محیط اطراف شود. به نظر می رسد در روزگاران گذشته مردمان شهرهای مختلف قبل از فرا رسیدن عید نوروز آتش به پا می کردند تا نظافت محله ها و کوچه های خود را بهبود ببخشند و محیط اطراف شان را از شر آلودگی ها رها سازند.

فلسفه چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری جزء جشن‌‌های باستانی ایرانی‌‌هاست که هر سال به طور مفصل در شهرهای مختلف اجرا ‌می‌شود. شاید اصلی‌ترین دلیل استقبال مردم از این جشن، پیشینه محکمی ‌باشد که این آیین دیرینه دارد. آتش برافروختن، شکستن کوزه و سایر آیین‌‌ها کنار هم قرار ‌می‌گیرند تا برای افراد سلامتی و شادابی به ارمغان بیاورند و آن‌‌ها را برای برگزاری جشن نوروز و آغاز سالی نو آماده کنند.

چهارشنبه سوری در شاهنامه

در شاهنامه چهارشنبه سوری درمورد بزم های چهارشنبه سوری اشاره های زیادی کرده است. مراسم سنتی چهارشنبه سوری از گذشته در فرهنگ سنتی مردم وجود داشت. بر اساس اشعار فردوسی نیز می توان ردپاهایی از چهارشنبه سوری از حکیم فردوسی خواند. برای مثال میتوان به به شعر زیر اشاره کرد.

ستاره‌شمر گفت بهرام را        که در «چارشنبه» مزن کام را

اگر زین بپیچی گزند آیدت       همه کار ناسودمند آیدت

یکی باغ بد در میان سپاه       از این روی و زان روی بد رزمگاه

بشد «چارشنبه» هم از بامداد     بدان باغ کامروز باشیم شاد

ببردند پرمایه گستردنی          می و رود و رامشگر و خوردنی

....

ز جیحون همی آتش افروختند     زمین و هوا ار همی سوختند

تفاوت بین جشن سده و جشن چهارشنبه سوری

جشن سَده از جشن‌های ایرانی است که در آغاز شامگاه ۱۰ بهمن برگزار می‌شود. این جشن که از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی (حتی قدیمی‌تر از نوروز) به‌شمار می‌رود به جشن پیدایش آتش نیز معروف است. در مورد نام این جشن روایت های زیادی وجود دارد. یکی از موثق‌ترین دلایلی که برای نامگذاری این جشن گفته شده این است که سده ، در واقع صدمین روز زمستان است. از ابتدای زمستان (۱ آبان تا ۱۰ بهمن) که جشن سده ‌است صد روز طول می‌کشد و از ۱۰ بهمن تا اول بهار ۵۰ شب بوده ‌است؛ و به‌علت اینکه از این روز به بعد انسان به آتش دست پیدا کرده‌است، این روز مهم شمره می‌شود.

در این روز، با سوزاندن هیزمی که مردم، از روزهای پیشین در مرکز شهر گرد آورده‌اند، جشن آغاز می‌شود. در اشارات تاریخی این جشن همیشه به شکل دسته‌جمعی و با گردهمایی همه مردمان شهر و محله و روستا در یک‌جا و با برپایی یک آتش بزرگ برگزار می‌شده‌است؛ مردمان در گرد آوردن هیزم با یکدیگر مشارکت می‌کنند و بدین ترتیب جشن سده، جشن همکاری و همبستگی مردمان است. زرتشتیان استان‌های کرمان، یزد، فارس و دیگر استان‌ها از دیرباز این جشن را برگزار می‌کرده‌اند. البته هم‌اکنون نیز این جشن در مناطق مختلف ایران به خصوص شهرهای زرتشت‌نشین برگزار می‌شود.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری

همه چیز با روشن کردن آتش در کوچه و خیابان های شهر آغاز می شود. زمانی که آخرین سه شنبه اسفند ماه فرا می رسد و بوی عید مشام مان را نوازش می کند، همه دست به کار می شوند و خودشان را برای یک جشن به یاد ماندنی آماده می کنند. این جشن تاریخی آداب و رسوم مختلفی دارد. آیین های متفاوتی در شهرهای مختلف ایران به چشم می خورد که این شب را به یکی از شب های به یادماندنی سال تبدیل می کند. آتش افروزی اصلی ترین آیینی است که در این شب باید به درستی به جای آورده شود. چند روز قبل از اینکه چهارشنبه آخر سال فرا برسد، مردم روستاها و شهرهای مختلف به سراغ جمع آوری هیزم، خارشتر و بوته می روند و خودشان را برای برپایی یک مراسم دیرینه آماده می سازند. 

شب چهارشنبه که از راه می رسد، همه دور هم در یک فضای باز جمع می شوند و هیزم ها را در دسته های سه، پنج یا هفت عددی کنار هم می چینند. غروب آفتاب که نزدیک می شود، هیزم ها آتش زده می شوند. حالا مرد و زن، پیر و جوان با خواندن شعر سرخی تو از من، زردی من از تو، از روی آتش می پرند و برای خود و سایر افراد آرزوی سلامتی و شادابی می کنند. افراد بر این باورند که پریدن از روی آتش آن ها را از بیماری های مختلف در امان نگه می دارد. اگر سری به شهرهای مختلف همچون ارومیه و نائین بزنید متوجه می شوید که آتش بر روی پشت بام ها شعله ور  شده و بعد از پایان مراسم یک کوزه آب بر روی آن ریخته می شود. خاکستری که از این مراسم بر جای می ماند باید به خیابان ریخته شود. بهتر است بدانید که هیچ کس حق دمیدن بر روی آتش را ندارد. همه منتظر می مانند تا آتش خود به خود خاموش شود یا به کمک آب شعله های آب از کار بیفتد. اگر این مراسم را در حیاط خانه تان برگزار کردید باید خاکستری که از این آتش افروزی بر جای مانده است را به کمک یکی از اعضای خانواده همچون دختری نابالغ جمع آوری کنید. خاکستر جمع شده به چهارراهی که سایر خاکسترها در آن انباشته شده برده می شود و همان جا رها می گردد.

فالگوش نشینی

یکی دیگر از مراسمات بسیار جذاب در چهارشنبه سوری فال گوش بود. این مراسم در واقع مخصوص دختران دم بخت بوده و یا زنانی که در آرزوی داشتن فرزند و یا کسانی بود که نیت و آرزویی را داشتند. این مراسم در بسیاری از روستا‌ها و شهر‌های خراسان شمالی و در بسیاری از نقاط ایران برگزار می‌شد. 
این آیین به‌عنوان یک آیین ایرانی در بین تمامی اقوام ساکن در ایران مورد استقبال قرار می‌گرفت و در تمامی اقصی نقاط کشور مردم با سوزاندن و دود کردن اسفند و استفاده از مواد خوش‌بو‌ کننده و افروختن آتش با شاخه‌های خشک درختان در آخرین چهارشنبه سال، شبی بسیار لذت بخش را می‌گذراندند. در هنگام غروب زنان و دختران دم بخت نیت می‌کردند و از خانه بیرون می‌رفتند. پس از آن در سر گذر یا در سر چهارراه که نمادی از گذر دشواری‌ها بود می‌ایستادند و گوش به صحبت رهگذران می‌کردند. 
در این زمان نیک و بد گفتن صحبت رهگذران را می‌شنیدند و در صورتی که سخنان رهگذران دلنشین و شاد بود آن را به‌عنوان رسیدن به مراد و آرزوی خود می‌دانستند. مراسم فالگوش در شب چهارشنبه سوری در بسیاری از مناطق ایران برگزار می‌شد.
 

آتش بازی

بر اساس آداب و رسوم ایران باستان مردم روز‌های به‌خصوصی از سال را به جشن و سرور می‌گذراندند. یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایرانیان جشن آتش بازی در چهارشنبه آخر سال بود. با توجه به اینکه آتش در بین اقوام آریایی بسیار مورد احترام و تقدس است هر ساله این آیین برگزار می‌شد. در زمان برگزاری این مراسم قوانین مخصوصی در رابطه با پریدن از روی آتش وجود داشت. مطابق با آیین باستان در این روز، آتش بزرگی برافروخته می‌شد و این آتش تا طلوع آفتاب روشن بود. مردم این آتش را بعد از ظهر روز سه شنبه که به‌عنوان چهارشنبه آخر سال شناخته می‌شد روشن می‌کردند و از روی آن می‌پریدند. در گذشته‌های دور پریدن از روی آتش دارای رسوم و قوانین خاصی بود، به‌همین منظور در ابتدا باید کودکان به‌دلیل داشتن فطرت پاک از روی آن می‌پریدند و پیش از پریدن، به آن‌ها می‌گفتند تا نیت کنند و انسان پاکی باقی بمانند. 
 
پس از آن کودکان باید چشم‌هایشان را می‌بستند و برای سلامتی تمامی انسان‌ها دعا می‌کردند. پس از پریدن کودکان و بچه‌ها باید بزرگتر‌ها از روی آتش می‌پریدند و در نهایت زوجین جوان به منظور همیشگی بودن عشقشان اقدام به پریدن از روی آتش می‌کردند. در این زمان اشعار مختلف و متفاوتی را زمزمه می‌نمودند. در انتهای مراسم، خاکستر آتش را باید به آب روان میریختند. هفت آتش پشت سرهم افروخته می‌شد که نشانه ۷‌ امشاسپندان بود. برخی از مردم برای برپا کردن این آتش از هیزم استفاده می‌کردند و در داخل آن اسپند و نمک میریختند که این کار باعث می‌شود تا حالت ترقه و انفجار پیدا کند. برخی دیگر از افراد نیز یک توپ بزرگ از آتش درست می‌کردند و آن را از بالای یک تپه سرازیر می‌کردند و همزمان با این کار، شعر\" غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا \"را زمزمه می‌نمودند.

کوزه شکنی یکی از سنت های چهارشنبه سوری

یکی از آیین های مهمی که در چهارشنبه سوری برپا می شود کوزه شکنی است. در بیشتر شهرهای ایران بعد از بر افروختن آتش و پریدن از روی آن، کوزه هایی که در خانه هست را می شکنند. این افراد معتقدند شکستن کوزه باعث انتقال بدیمنی خانه به کوزه ها می شود و شکستن شان بدیمنی را برای یکسال از خانه دور می کند. در شهرهای مختلف ایران، این آیین به شیوه های متفاوتی اجرا می شود. به عنوان مثال اگر سری به تهران بزنید متوجه می شوید که افراد قبل از شکستن کوزه چند عدد سکه داخل آن می ریزند و آن را از پشت بام به پایین می اندازند. در نواحی شرقی ایران همچون خراسان، قبل از اینکه افراد مشغول شکستن کوزه ها شوند مقداری زغال، نمک و سکه در آن قرار می دهند و همه اعضای خانواده آن را دور سرشان می چرخانند. آن ها بر این باورند که این حرکت بدیمنی و مشکلات را از اعضای خانواده دور می کند و سال پر برکتی را برایشان به ارمغان می آورد. در شهرهایی همچون اراک و آشتیان قبل از اینکه کوزه را بشکنند مقداری جو داخل آن می گذارند. اگرچه برخی ها معتقدند شکستن کوزه باعث از بین رفتن بدیمنی می شود، اما باور دیگری هم برای آیین قدیمی وجود دارد. این سنت پایه بهداشتی هم می تواند داشته باشد. بیشتر افراد معتقدند نگه داشتن ظروف سفالین همچون کوزه مشکلات بهداشتی دارد و باید بعد از یکسال آن را شکست و دور ریخت.

سنت قاشق زنی چهارشنبه سوری

یکی از آیین های جذابی که در چهارشنبه سوری برگزار می شود قاشق زنی است. در این رسم دیرینه دختران و پسران جوان هر خانه، چادر یا روسری بر روی سر خود می کشند تا کسی آن ها را نشناسد. 
سپس به سراغ دوستان و همسایه های خود می روند و در حالیکه بر ظرف خود قاشق می زنند از اهالی خانه درخواست هدیه می کنند. اهل خانه نیز بر اساس وسع خود ظرف افراد را با آجیل، شکلات، شیرینی یا نقل پر می کنند. ریشه این آیین دوست داشتنی در این باور نهفته است که روح در گذشتگان در روزهای آخر سال به میان افراد باز می گردد و از آن ها طلب یادبود می نماید. اهل خانه نیز برای یادبود چیزی به آن ها می دهند.

آجیل مشکل گشا

در روزهای قدیم افراد بعد از بر پا کردن آتش و پریدن از روی آن به خانه بر می گشتند و آجیل هایی که از زمستان باقی مانده بود را روی آتش بو می دادند و می خوردند. آن ها بر این باور بودند که هر کس از این آجیل ها بخورد نسبت به سایر افراد مهربان می شود و کینه اش نسبت به دیگران از بین می رود.

فال گوشی و گره گشایی

یکی از آیین هایی که در چهارشنبه سوری برگزار می شود فال گوشی و گره گشایی است. در این آیین دیرینه دختران جوان پشت دیواری می ایستند و به حرف های افرادی که از آن جا عبور می کنند گوش فرا می دهند. آن ها با تفسیر این حرف ها می توانند پاسخ نیت خود را بگیرند.

شال اندازی چهارشنبه سوری

شاید یکی از جذاب ترین و منحصر به فردترین آیین هایی که در چهارشنبه سوری برگزار می شود، همین شال اندازی باشد. اگرچه این آیین از روزگاران دور برایمان به یادگار مانده اما هنوز هم در میان اقوام مختلف جایگاه ویژه ای دارد. در این سنت قدیمی، جوانان چندین دستمال حریر و رنگی را به هم گره می زنند و از آن یک طناب بزرگ می سازند. سپس از طریق دودکش ها طناب ساخته شده را وارد خانه ها می کنند. یک سرفه کوچک کافی است تا صاحبخانه از وجود شال انداز باخبر شود و هدیه اش را به سر این شال گره بزند.

فلسفه چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری جزء جشن های باستانی ایرانی هاست که هر سال به طور مفصل در شهرهای مختلف اجرا می شود. شاید اصلی ترین دلیل استقبال مردم از این جشن، پیشینه محکمی باشد که این آیین دیرینه دارد. آتش بر افروختن، شکستن کوزه و سایر آیین ها کنار هم قرار می گیرند تا برای افراد سلامتی و شادابی به ارمغان بیاورند و آن ها را برای برگزاری جشن نوروز و آغاز سالی نو آماده کنند.

چهارشنبه سوری در شاهنامه

اگر به کتاب های تاریخی که از قبل از اسلام برایمان به یادگار مانده است سری بزنید، ردپایی از چهارشنبه سوری را در آن ها نخواهید یافت. در اوستا، کتبیه های به جای مانده از دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی هیچ اشاره ای به این جشن باستانی نشده است. در آثار محققان برجسته ای همچون ابوریحان بیرونی نیز اثری از این آیین به چشم نمی خورد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید قدیمی ترین کتابی که به فرآیند آتش افروزی در روزهای آخر اسفند اشاره کرده، کتاب تاریخ بخارا بوده است. شاهنامه دومین کتابی است که در آن حرف از چهارشنبه سوری به میان آمده است.

چهارشنبه سوری در مناطق مختلف ایران

همانطور که قبل تر هم ذکر کردیم جشن چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف ایران به شیوه های متفاوتی برگزار می شود. هر شهر از ایران را که کاوش کنید با آیین ها و آداب مختلفی روبرو خواهید شد. در ادامه سعی می کنیم به طور مختصر به بررسی این آیین های محلی بپردازیم و ببینیم چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف ایران چه رنگ و بویی دارد.

چهارشنبه سوری در تبریز

تبریز یکی از شهرهای قدیمی ایران به حساب می آید. وجود آثار تاریخی همچون مسجد کبود گواهی بر این قدمت است. اگر  چهارشنبه سوری را برای سفر به تبریز اختصاص دهید با آیین های مختلفی در آن روبرو خواهید شد. آتش بازی و گره گشایی از جمله مراسمی است که در تبریز به جد برگزار می شود. در گذشته به جای آتش افروزی و پریدن از روی آن، صبح روز چهارشنبه جوانان به پریدن از روی آب مشغول می شدند و با خودشان آواز آتیل ماتیل چرشنبه بختیم آچیل چرشنبه را سر می دادند. این رسم هنوز هم در تبریز رواج دارد و با پریدن از روی آتش اجرا می شود. مصرف آجیل و میوه خشک یکی از رسم های زیبایی است که تبریزی ها به آن پایبندند و تلاش می کنند در کنار خانواده خود خوردن آجیل را فراموش نکنند. از دوران ساسانیان آب پاشیدن از روی پشت بام بر سر عابران یکی از رسم های تبریزی ها بوده است. این رسم هنوز هم در برخی از خانواده ها رواج دارد. 

چهارشنبه سوری در اهواز

برپایی آتش و قاشق زنی از جمله آیین‌‌هایی است که ساکنین اهواز به آن ‌می‌پردازند. آن‌‌ها مسیرهای مختلفی را برای برگزاری مراسم چهارشنبه سوری در نظر ‌می‌گیرند و تلاش ‌می‌کنند در کنار هم ساعات خوب و خوشی را سپری کنند. در این شهر علاوه بر آتش‌بازی، می‌توانید در کنار مردم شاد اهواز و موسیقی جنوب، چهارشنبه سوری به یادماندنی را رقم بزنید.

چهارشنبه سوری شیراز

شیراز خوش آب و رنگ نیز در چهارشنبه سوری ایین های خاص خود را دنبال می کند. آتش افروزی در کوچه و خیابان ها، فالگوشی، اسپند دود کردن و نمک دور سر چرخاندن از جمله آیین هایی است که مردمان شیراز در این روز جذاب و هیجان انگیز انجام می دهند. در گذشته صحن بقعه شاهچراغ اصلی ترین مکان برای برپایی آیین های چهارشنبه سوری بوده است. زنان در ایام دور برای اینکه بلاها را از خود و خانواده شان دور کنند یا بخت شان را باز نمایند در حمامی که آب آن از رودخانه سعدیه تامین می شد دوش می گرفتند.

شهرهای کردنشین ایران

هیچ چیز بهتر از این نیست که چهارشنبه سوری را در میان مردمان مهمان نواز و مهربان کُرد بگذرانید. در شهرهای کردنشین ایران آیین های مختلفی برای چهارشنبه سوری وجود دارد که از جمله آن ها می توان به آتش افروزی اشاره کرد. در این شهرها افراد آتشی شعله ور به پا می کنند، دور آن جمع می شوند و به خواندن آواز و رقصیدن مشغول می شوند.

چهارشنبه سوری شهرضا

به هر جای ایران که سفر کنید نشانه ای از سنت های چهارشنبه سوری را خواهید دید. شهرضا نیز از این قاعده مستثنی نیست. آتش بازی و گره گشایی از جمله آیین های هیجان انگیزی است که در این شهر بر پا می شود.

چهارشنبه سوری در لرستان

در لرستان مراسم چهارشنبه سوری با آتش افروزی و پریدن از روی آن آغاز می شود. کافی است سری به این شهر بزنید تا افرادی که دور هم جمع شده اند و یکی یکی از روی آتش می پرند را ببینید.

چهارشنبه سوری در خراسان

نوبتی هم که باشد نوبت به شهرهای شرقی ایران همچون خراسان می رسد. مردمان این ناحیه از روزگاران گذشته برای برپایی چهارشنبه سوری هیزم جمع می کنند و آن را در کنار اسپند آتش می زنند. ریختن نمک به اسپندی که شعله ور شده است جرقه های ریزی بر روی آن ایجاد می کند و حالت ترقه را به خود می گیرد. در خراسان رضوی و شهرهایی همچون سبزوار رسم و رسوم دیگری نیز در این ایان جریان پیدا می کند.

از جمله این آیین ها می توان به انداختن گوی در آتش اشاره کرد. افراد کنار هم جمع می شوند و با هیزم های مختلف یک گوی بزرگ درست می کنند. سپس آن را آتش می زنند و از بالای یک بلندی به سمت پایین پرتاب می کنند. رسم دیگری که در این دیار رواج دارد مراسم علفه است. بهتر است بدانید که علفه یکی از مواد ارزشمندی بوده که پادشاهان برای پذیرایی از سفیران و همراهان آن ها مورد استفاده قرار می دادند. مردم خراسان بر این باورند که در روزهای آخر سال، روح مردگان آزاد می شود و به سمت خانواده های خود بر می گردد. برای همین به دنبال یک ماده ارزشمند برای خوش آمدگویی می روند و معمولا از حلوا یا نان های محلی استفاده می کنند. در برخی از روستاهای خراسان نان های محلی خوشمزه ای پخته می شود و در میان افراد پخش می گردد. افرادی که از این نان می خورند در کنار لذت بردن از طعم بی نظیر آن، فاتحه ای هم نثار روح درگذشتگان می کنند.  از جمله رسوم دیگری که در قسمت های غربی خراسان رضوی جریان دارد شکستن کوزه است. در گذشته افراد ظرف های کهنه و قدیمی خود را به پشت بام می بردند و شروع به شکستن آن ها می کردند. آن ها بر این باور بودند که ریختن نمک و زغال درون کوسه و سپس شکستن آن می تواند بدبختی و مشکلات را از اهالی خانه دور کند و سال پربرکتی را برایشان رقم بزند.

چهارشنبه سوری در تهران چگونه است؟

 یکی از شهرهای بزرگی که مراسم چهارشنبه سوری در آن همیشه رواج داشته، تهران است. در این روز آیین های مختلفی اجرا می شود که از جمله آن ها می توان به حاجت خواهی از توپ مروارید اشاره کرد. توپ مروارید توپ بزرگ نظامی است که در میدان ارگ تهران قدیم و رو  به روی نقاره خانه قدیم قرار دارد. این توپ در میان افراد از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. در دوران قاجار حرف و حدیث های زیادی درباره این توپ شکل گرفت و خرافه های متعددی درباره اش تشکیل شد. به طوریکه افراد برای گرفتن حاجات خود دست به دامن توپ مروارید می شدند و تلاش می کردند مشکلات شان را به دست این توپ باز کنند. 

در شب چهارشنبه سوری زنان و دختران زیادی دور هم جمع می شدند و با دادن پول، شیرینی و کله قند به نگهبانان آن ها را راضی به اجرای مراسم می کردند. این خرافات تا جایی ادامه داشت که دختران و زنان به نیت بخت گشایی یا گرفتن حاجات به سراغ توپ مروارید می رفتند و به آن دخیل می بستند. البته این تنها رسمی نیست که در چهارشنبه سوری تهران اجرا می شود. آیین های دیگری هم در این شهر جریان دارد که از جمله آن ها می توان به شال اندازی، کوزه شکنی، قاشق زنی، بخت گشایی، فالگوش ایستادن، پختن آش و استفاده از آجیل مشکل گشا اشاره کرد.

چرا چهارشنبه سوری به زیبایی گذشته انجام نمی شود؟

تمامی آیین هایی که از دوران گذشته مانده اند به نوعی در فرهنگ ما ماندگار شده اند و در گوشه کنار کشور انجام می شوند. اغلب آیین هایی که از گذشته وارد سنت و فرهنگ ما شده با منش اخلاق و خرد نیاکان ما گره خورده و در تمامی آن ها امید با زندگی، نبرد با اهریمانان در قالب نمادها گنجانده شده بود. اما متاسفانه امروز این مراسمات با پیرایه های خرافه دستخوش تغییر شده است. امروز این مراسم با پیرایه هایی از خرافه تغییر کرده  اند و هرسال روزهای پایانی سال اتفاقات ناگواری همراه با خسارت های جانی و مالی فراهم ساخته اند. امروز نارنجک چهارشنبه سوری جایگزین این سنت ها شده است. البته ترقه و آتش بازی نیز به شرط مراقبت هیجانات و جذابیت های خود را دارد.

غذا و آجیل چهارشنبه سوری

هر شهر و دیاری غذای خاص خود را در چهارشنبه سوری میل می کنند. سبزی پلو با ماهی، مرصع پلو، رشته پلو، خوراک شیش انداز زنجان، آش گزنه، سوتی پلو با ماهی دودی، لوبیا پلو، سبزی پلو با ماهی، دلمه برگ، آش رشته، برنج و اسفناج غذای مخصوص چهارشنبه سوری در تهران می باشد. رشته پلو، عدس پلو، زرشک پلو، ماش پلو از غذاهای خراسان می باشد. اگر به دنبال غذایی مناسب برای چهارشنبه سوری هستید در ادامه چند غذای پیشنهادی برای چهارشنبه سوری معرفی می کنیم.

لیست غذاهای چهارشنبه سوری

بعضی غذاها با فرهنگ ما پیوند خورده اند، به طوری که اگر در تاریخی خاص، آن خوراکی را نخوریم ممکن است حس کنیم که چیزی برایمان کم بوده است. همانطور که روز اول عید را باید با خوردن سبزی پلو شروع کرد و در محرم نباید قیمه نذری را از دست داد، در شب چهارشنبه سوری هم خوردن بعضی غذاها مرسوم‌تر است. به شما پیشنهاد می‌کنیم که حتما در چهارشنبه سوری امسال، این غذاها را امتحان کنید.

• آجیل پلو زعفرانی
• پلو هفت رنگ 
• دلمه برگ مو
• ادویه پلو با ماهیچه 
• کشمش پلو 
• هویج پلو
• لیته خرما
• شیرین پلو یا شکرپلوی شیرازی

تاریخ دقیق چهارشنبه سوری ۱۴۰۱

بسیاری از مردم در غروب آخرین چهارشنبه سال اقدام به روشن کردن آتش می‌کنند، با این هدف که غم‌ها و بیماری‌ها را از خود دور کنند و سلامتی و شادی را به زندگی دعوت کنند. در رابطه با اینکه تاریخ دقیق چهارشنبه سوری چه روزی است باید به تقویم شمسی مراجعه کنید. تاریخ دقیق چهارشنبه سوری مصادف است با سه شنبه ۲۳ اسفند ۱۴۰۱ که این تاریخ بر اساس تقویم میلادی چهاردهم مارس ۲۰۲۳ خواهد بود. چهارشنبه سوری با در نظر گرفتن تقویم قمری ۲۱ شعبان ۱۴۴۴ است.

شعر در مورد چهارشنبه سوری

شب چهارشنبه سوری که به‌عنوان شب چهارشنبه آخر سال شناخته می‌شود از زمان‌های دور جشن گرفته می‌شد و مردم به شعر و پایکوبی می‌پرداختند. شعر‌های معروفی در این جشن وجود دارد که در زمان برگزاری این مراسم خوانده می‌شد. برخی از این شعر‌ها شامل شعر:
زردی من از تو
سرخی تو از من
غم برو شادی بیا
محنت برو روزی بیا
ای شب چهارشنبه
ای کلیه جاردنده
بدهد مرا بنده
این شعر در زمان پریدن از روی آتش خوانده می‌شد و به این معنی بود که فرد می‌خواهد زرد رویی که به دلیل غم و افسردگی به‌وجود آمده است را به آتش بدهد و از آتش، گرما و شور و نشاط را دریافت کند. نکته جالبی که در رابطه با این شعر وجود دارد این است که ایرانیان خاکستر هیزم‌ها را که حاوی بیماری‌های خود می‌دانستند، پس از مراسم با آب می‌شستند.
شعر‌های دیگری نیز در این مراسم زمزمه می‌شد. از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به:
تق تق تق فشفشه، فاصلمون کم بشه
هیزم و نفت و آتیش، دوست دارم خداییش
سیب زمینی به سیخ، عکس گلت به می‌خه
غماتو بیار فوتش کن، کینه داری شوتش کن
هوا بهاری میشه، سرما فراری میشه
زردی ازت دور بشه، هرچی بخوای جوری بشه

تحریف آیین چهارشنبه سوری

چهارشنبه سوری علاوه‌بر این که نماد سوختن و از بین رفتن سرمای زمستان است و به منظور روی‌آوری به گرمای بهار و تابستان شناخته می‌شود، با افروختن آتش خبر از آمدن بهار را می‌دهد. بسیاری از افراد این گونه از جشن‌ها را به رسمیت نمی‌شناسند و حتی به منظور نفی این مراسم کهن باستانی نیز می‌کوشند اما این فرهنگ ریشه در وجود مردم دارد. بنابراین همواره در هر سال این مراسم و بزرگداشت احیا می‌گردد. بسیاری از ناهنجاری‌ها و البته سوداگری‌های برخی از افراد سودجو باعث شده است تا آیین چهارشنبه سوری تحریف گردد و هر ساله مشکلات و معضلاتی به‌وجود بیاید. با توجه به این که ایرانیان از گذشته‌های بسیار دور اقدام به برگزاری این جشن چند هزار ساله می‌کردند بنابراین نیاز است تا برای حفظ این آیین زیبا بکوشید. 
ناهنجاری‌هایی که در سال‌های اخیر به نام چهارشنبه سوری برگزار می‌شود به‌دلیل عدم برنامه‌ریزی مناسب است. در واقع مخالفت برخی از افراد با آیین قدیمی موجب شده تا افراد درون جامعه و مخصوصاً جوانان و نوجوانان به آن واکنش نشان دهند و اقدام به برهم زدن رسومات اساسی در این مراسمات کنند. معرفی درست آیین و رسوم چهارشنبه سوری با هدف برگزاری مناسب و درست جشن و آموزش شیوه‌های صحیح اجرایی باعث می‌شود تا علاوه‌بر اجرا کردن این آیین کهن، شبی بسیار لذت بخش و خاطره‌انگیز را تجربه کنید. 

در زمان‌های گذشته بر اساس رسم و رسومات موجود اقوام و آشنایان به دور هم جمع می‌شدند و دانه‌های گیاهی مانند تخمه کدو، پسته، گندم و شاهدانه را بر روی آتش بو می‌دادند و استفاده می‌کردند. بسیاری از گذشتگان بر این باور هستند که خوردن این تنقلات باعث مهربان‌تر شدن افراد و دور شدن بدی‌ها می‌شود. 
در کنار افروختن آتش، آیین‌های دیگری نیز در مناطق مختلف ایران برگزار می‌شد. برخی از خانواده‌ها پس از شب چهارشنبه سوری اقدام به خانه تکانی می‌کردند و در برخی از مناطق کشور مراسماتی مانند آب پاشی و آب بازی را برگزار می‌نمودند. نادیده گرفتن پیشینه تاریخی و انجام آداب و رسوم باعث به‌وجود آمدن سنن‌های جدیدی در سنت و آیین شده است. یکی از رسم‌هایی که در حال حاضر جای خود را به آداب و رسوم چهارشنبه سوری در گذشته داده، مثل فرستادن بالن آرزو‌ها به آسمان است. این رسوم ریشه در فرهنگ ایرانیان ندارد. با در نظر گرفتن اینکه اجرای سنت‌های قدیمی باید در شرایطی برگزار گردد که به اصل رسوم خدشه‌ای وارد نشود. 
اما در حال حاضر متأسفانه برخی افراد با به کارگیری برخی از مواد خطرآفرین اقدام به ایجاد آلودگی‌های صوتی و خطرات جانی برای یکدیگر می‌کنند. در رابطه با اینکه چهارشنبه سوری چه روزی است باید اطلاعات و تاریخ کهن ایران را مطالعه کنید تا این مراسم را به درستی برگزار نمایید.

کلام آخر؛ چرا چهارشنبه سوری به زیبایی گذشته انجام نمی‌شود؟

تما‌می ‌آیین‌‌هایی که از دوران گذشته مانده اند به نوعی در فرهنگ ما ماندگار شده اند و در گوشه کنار کشور انجام ‌می‌شوند. اغلب این رسوم  با منش اخلاق و خرد نیاکان ما گره خورده و در تما‌می‌آن‌‌ها امید با زندگی، نبرد با اهریمنان در قالب نمادها گنجانده شده بود. اما متاسفانه امروز این مراسمات با پیرایه‌‌های خرافه دستخوش تغییر شده است. این تغرات باعث شده تا چهارشنبه سوری زیبایی و معنای گذشته را نداشته باشد و هر سال در روزهای پایانی سال اتفاقات ناگواری همراه با خسارت‌‌های جانی و مالی به وجود آید. اگرچه ترقه و آتش بازی به شرط مراقبت، هیجانات و جذابیت‌‌های خود را دارد ولی چه بهتر است که با شناخت آداب و رسوم کشور و تاریخچه پشت آن‌ها، سعی کنیم این سنت‌ها را به شکلی درست‌تر اجرا کنیم. اگر شما هم خاطره جالبی از چهاشنبه‌سوری در شهرهای مختلف کشور دارید، می‌توانید تجربیات خود را برای ما یادداشت نمایید.