ابن سينا

ابوعلی سینا پزشک، فیلسوف، منجم، ریاضیدان، ادیب، موسیقی دان دانشمند اقتصاددان عارف ایرانی است که در سال 370 هجری قمری در یکی از روستاهای افشانه چشم به جهان گشود. او یکی از تاثیرگذارترین دانشمندان است و در زمینه های مختلف ابتکارات زیادی به ثمر رسانده است.

زندگی نامه ابن سينا

ابن سینا، حسین عبدالله معروف به ابوعلی سینا یا بوعلی در یکی از روستاهای بخارا ( روستای افشانه) چشم به جهان گشود. وی فیلسوف، طبیب، حکیم و دانشمند بزرگ ایرانی است که به نام های رئیس العقلا، شرف الملک و شیخ الرئیس و در جهان غرب به نام امیر پزشکان لقب دارد. زمان زندگی ایشان هم زمان با فرمانروایی سامانیان بود و بخارا پایتخت سامانیان ( که اکنون شهری در ازبکستان است) محسوب میشد. پدرش از مردم بلخ بود که قبل از به دنیا آمدن بوعلی به کاری در دستگاه حکومتی گمارده شد و با زنی به نام ستاره (مادر ابن سینا ) ازدواج کرد و برای همیشه در این شهر ماندگار شد. پدر بوعلی بسیار دانش دوست بود و نقش مهمی در پیشرفت های علمی او ایفا می کرد. بوعلی استعداد عجیبی در یادگیری علوم مختلف داشت، در هفت سالگی تمام قرآن و مباحث علمی زیادی را یاد گرفت و سراغ منطق و طب و فلسفه رفت و در این رشته ها به درجات بالایی رسید سپس در رشته الهیات تبحر یافت. او در جوانی در علم طب در دنیا مشهور شد و مرجع علمی بسیاری از علما محسوب میشد.
بوعلی علم طب را از ابوسهیل مسیحی و علم منطق را از عبدالله ناتلی آموخت. زمانی که پادشاه سامانی از بیماری سخت نجات داد در سن 18 سالگی اجازه ورود به کتابخانه اختصاصی شاهزادگان سامانی را پیدا کرد و دیگر به هیچ استادی نیاز نداشت.
پدر این سينا زمانی که او 22 سال داشت از دنیا رفت و حسین عبدالله ( ابن سینا) با دشواری های زیادی روبرو شد. ابن سینا بیشتر عمر خود را به سفر می پرداخت و با مشکلات زیادی در سفر مواجه میشد. یکی از آرزوهای ابن سینا این بود که قابوس ابن وشمگیر را ملاقات کند اما زمانی که به دیدار ایشان رفت قابوس فوت شده بود و او این مسئله تاثیر بدی در روحیات بوعلی گذاشت.

جایگاه علمی ابن سینا

ابن سینا در علوم و فنون مختلفی سرآمد عالمان بود. دانش و نبوغ او به قدری بود که دست در هر علمی که می گذاشت در آن بهترین میشد. در ادامه به جایگاه ایشان در علوم و فنون مختلف اشاره می کنیم.

جایگاه علمی ابن سینا در فلسفه

این سینا به مشائی ای که رنگ و بوی نو افلاطونی داشت پایبند بود و توانست مبانی فلسفه مشاء را را در جهان اسلام ثابت کرد. برهان های ابطال دور، برهان تسلسل، برهان صدیقین برای اثبات وجود خدا و اثبات وجود نفس از ابتکار های مهم او بودند. ابن سینا فیلسوف مسلمانی است که نوشته های جامعی از فلسفه نوشته است. نگاه علمی او به فلسفه ارسطویی و موضوعات ساده تری همچون آموزش و پرورش، تربیت بدنی و معاد و زندگی ستودنی است.

ابن سینا در ریاضیات

ابن سینا در ریاضیات و نجوم بسیار متبحر بود بخشی از کتاب شفای ابن سینا پیرامون ساختن رصدخانه بوده و بخشی به ریاضیات اختصاص یافته است. ساخت آلات اندازه گیری رصدخانه و اصول علمی اقلیدس از ابتکارات ارزشمند ایشان بوده است.

دستاورد بوعلی در علوم طبیعی

ابن سینا در علوم طبیعی پژوهش هایی در علوم طبیعی داشت و شکل گیری و پیدایش پدید آمدن کوه ها را به درستی بیان کرد.

جایگاه ابن سينا در موسیقی

 او یکی از بزرگان علم موسیقی زمان خود بوده است و مباحث اصلی موسیقی را با نهایت دقت تشریح و در این مباحث پیرو فارابی می باشد. سه کتاب موسیقی که دوتای آن ها به زبان عربی و یکی به زبان فارسی هستند را نوشته استو به روش تحقیق و تعریف صدا، تعریف موسیقی، علت ایجاد صدای زیر و بم، شناسایی ابعاد موسیقی، ابعاد ملایم مرتبه اول، جمع با دستگاه، ایجاد آهنگ از نت های موسیقی، وزن خوانی شعر و اوزان شعری ترکیب و تالیف آهنگ اسباب های موسیقی پرداخته است. مفهوم موسیقی از نظر بوعلی سینا یکی از علوم ریاضی است که به مطالعه صداهای موسیقی و بحث در ملایمت و عدم ملایمت، همچنین کشش و قواعد ساخت آن می پردازد.

ابن سینا در پزشکی

این سینا از 16 سالگی به طبابت پرداخت و در سن 17 سالگی نوح ابن منصور سامانی را مداوا کرد از این رو امیر سامانی به او اجازه استفاده از کتابخانه سامانی را داد که توانست به جایگاه والاتری در علم طب برسد. کتاب قانون ابن سینا در سرزمین های اروپایی و اسلامی سروصدای زیادی کرد. او در بیماری های مختلف مشاهدات بالینی بسیار زیادی داشته و به کاربرد داروها در درمان بیماری مختلف اهمیت بسیاری می داد.

گرایش عرفانی ابن سینا

ابن سینا پیروی اصولی از بینش ارسطویی داشت. وی مراحل سیر و سلوک شناخت عقلی انسان را در قالب رمز و استعاره بیان میکند. مهمترین نوشته او رساله حی بن یقظان، رساله طیر، رساله سلمان و ابسال است. به جز این ها ابن سینا در 3 بخش پایانی آخرین نوشته خود، اشارات و تنبیهات را نیز در «فی مقامات العارفین»، «فی اسرار الآیات»، «فی البهجه السعاده » در قالب تعبیرات و تمثیل های عرفانی به کار برده است. با اظهاراتی که در نوشته ها درج شده اند میتوان گفت که ایشان گرایش عرفانی به معنای ویژه آن ها داشته است شبیه به آنچه در تصوف، عرفان عملی و نظری یافت می شود.
دیدار و نامه نگاری با ابوسعید ابوالخیر که با عرفان نظری گذشته و دوران خود آشنا بود گواه بر این است وی شیوه و بینش عرفانی را ارج می نهاده است. بعد از دیدار ایشان زمانی که پرسیدند دیدار چگونه بود، او در جواب گفت من هرچه را میدانم او میبیند و زمانی که از شیخ ابوسعید پرسیدند که دیدار با ابن سینا چگونه بود، جواب داد هر چه را ما میبینیم او میداند. درباره گرایش عرفانی ابن سینا و نیز برداشت های او سخن های بسیار زیادی گفته شده است و برخی از بینش ها از گرایشات ایشان از دید معاصران با هم در تضاد هستند.

دیدگاه اقتصادی ابن سینا

ابن سینا اندیشه های اقتصادی و فلسفی فراوانی دارد که اغلب آن ها از جنس تفکرات الهیاتی و تفکرات فلسفی او نشات گرفته شده است. از نظر ایشان در بخش زکات و صدقه باید انگیزه معنوی وجود داشته باشد. ابن سینا قبل از پرداختن به مسائل اقتصادی راه تزکیه نفس و خودسازی را بیان میکند. ایشان سومین درآمد را نیز به پس انداز اختصاص داده است برخی از نظریه های اقتصادی او را میتوان به لزوم حسن تدبیر برای همه، لزوم دانستن اقتصاد خانواده، تقسیم کار، تفاوت انواع بشر، تدبیر منزل، سیاست نفس، سیاست درآمد و هزینه های منزل و خودسازی اشاره کرد. آثار ابن سینا به همین ها ختم نمی شود، آثار فراوانی از ابن سینا به جا مانده اند. در لیست آثار او میتوان به 131 اثر اصیل و 111 اثر منسوب به وی اشاره کرد آثار وی را میتوان در دو دسته زیر قرار داد.

نام گذاری روز پزشک و ابن سينا

بوعلی سینا امیر اطبا بود در علم پزشکی بی رقیب بود. بیمارستان ها و اماکن زیادی در سراسر دینا به نام ایشان نامگذاری شده است. در ایران نیز این نام را همه جا میشنویم. روز اول شهریور به یاد بزرگداشت این پزشک ایرانی روز پزشک می نامند.

 مذهب و گرایش عرفانی ابن سینا چه بود؟

ابن سینا مسلمان است و در خانواده ای شیعی به دنیا آمده و به دین و مذهب ارزش زیادی قائل بود. او افکار و عقاید خود را در محفل های رسمی بی پروا ابراز می کرد و همین مساله باعث شد دانشمند فرومایه زیادی به ایشان حسادت کنند. اشعاری در رابطه با مدح حضرت علی نوشته است. ابن سینا نماز میخواند و بخشی از ثروتش را مدیون نماز می دانست و مشکلاتش را اقامه نماز حل میکرد. او در رابطه با نماز بخشی از رساله به مراتب ظاهر و باطن نماز خواندن اشاره کرده است. حقیقت نماز از دیدگاه ایشان معرفت بخشی، پی بردن به وحدانیت صفات خدا، پی بردن به اسرار نمادین نماز و بازدارنده از گناه معرفی کرده است. همچنین او در تفاسیر قرآن و الهیات ماهر بود و در درمان بسیاری از بیماری ها از کتاب مقدس قرآن کمک می گرفت.

شاگران ابن سینا

ابن سینا علاوه بر آثار خود شاگردان زیادی را تربیت نمود که بسیاری از آن ها آثار بسیار مهمی را به جا گذاشته اند. ابوعبید جوزانی، ابوالحسن بهمنیار، ابو منصور طاهر، ابوعبدالله محمد بن احمد المعصومی از سرشناسان وقت شاگردان ایشان بوده اند. ابوالحسن بهمنیار بن مرزبان شاگرد معروف ابن سینا که از زرتشتیان آذربایجان بود مسلمان شد و کتاب المباحث بیشتر در مورد پاسخ سوالات ایشان از ابن سینا می باشد. ابوعبدالله بن احمد المعصومی از دیگر شاگردان مشهور ابن سینا بود که رساله العشق به نام او نوشته شده است. ابوعبید جوزانی از سال 403 تا لحظه مرگ به همراه ابن سينا بود و به گردآوری آثار او پرداخت.

ازدواج و فرزند ابن سینا

ابن سینا هیچ موقع به صورت رسمی ازدواج نکرد و معتقد بود روحیه جستجوگر او ازدواج را غیرممکن می کند. تنها منبع قابل استناد از ازدواج او را میتوان به ازدواج موقت او با کنیزی به نام یاسمنی اشاره کرد.

علت مرگ ابن سينا  

ابو علی سینا در بخشی از زندگی خود به اصفهان سفر کرد که در این شهر بسیار مورد توجه علاء الدوله قرار گرفت. او به مدت 15 سال با آرامش در این شهر زیبا که آرزوی زندگی در آن را داشت زندگی کرد اما طولی نکشید که اصفهان مورد حمله سلطان محمود غزنوی قرار گرفت و طی این حمله بسیاری از آثار او از بین رفتند و او دچار بیماری قولنج شد و تصمیم گرفت به همدان بازگردد و باقی عمر خود را در این شهر سپری کند. بعد از مدتی صرع و بیماری روده نیز به آن اضافه شد. معالجات خود و سایر طبیبان هم بی ثمر بود او تصمیم گرفت از اصفهان به همدان سفر کند زمانی که به همدان رسید ضعف بر او چیره شد و تسلیم تقدیر الهی شد. ا. در اواخر عمر خود تمامی اموال خود را بخشید و غلامان خود را آزاد کرد و در پیوسته مشغول خواندن قرآن مشاهده می شد.در سن 58 سالگی در روز جمعه اول ماه رمضان سال 428 هجری در شهر همدان بدرود حیات گفت. این دانشمند بزرگ در همان شهر همدان به خاک سپرده شد.

آرامگاه ابن سینا

مقبره ابن سینا در استان همدان قرار دارد و یکی از مهمترین جاهای دیدنی همدان است. هر ساله بسیاری از افراد برای دیدن آرامگاه موزه و کتابخانه این فیلسوف دانشمند و طبیب راهی این شهر میشوند. این آرامگاه در دوران قاجار به دستور نوه فتحعلی شاه (نگار) و به هنر معماری هوشنگ سیحون ساخته شد. بنای این مقبره به دو سبک ایران باستان و ایران بعد از اسلام ساخته شده است و معماری آن از گنبد قابوس اقتباس گرفته شده است. 12 ستون در زیر آرامگاه قرار دارد که نشان دهنده این است که ایشان در 12 علم مسلط بوده است. مساحت بنای آرامگاه 1792 متر مربع بوده و جنس ستون های آن از گرانیت می باشد که جلوه ی بسیار تماشایی را فراهم آورده است. مقبره ایشان در سمت راست ورودی آرامگاه قرار دارد و در کنار آن مقبره، عارف قزوینی و ابوسعید خدوک نیز آرمیده اند. کتابخانه موزه تندیس ابن سینا نیز در این مجموعه قرار دارند. محوطه آرامگاه بوستانی نیم دایره شکل است ک باغچه ها و چشمه های زیبای آن نمونه زیبایی از یکی باغ ایرانی می باشد.

کتابخانه ابوعلی سینا

یکی از جاذبه های دیدنی استان همدان کتابخانه ابوعلی سینا است. این کتابخانه در ابتدا 649 جلد کتاب منتشر می کرد اما به دلیل شهرت جهانی ابن سینا به بیش از 8000 جلد کتاب رسید. برخی غرفه های دیگر آن به آثار دیگر شعرای همدانی اختصاص یافته است.

موزه ابن سینا

موزه ابن سینا در تالار جنوبی آرامگاه ساخته شد و در آن انواع سکه ها و سفال و اشیای کشف شده که به هزاران سال قبل میرسد وجود دارد.

آثار ابن سینا

آثار او علی شامل 450 رساله و کتاب است. او تنها حکیمی است که تمامی آثارش باقی مانده و به زبان های دیگر هم ترجمه و تالیف شده اند. برخی کتاب های ایشان به دست شاگردان تالیف شد و برخی نوشته خود ایشان می باشد و برخی از آثار او منسوب به وی است. حکیم حسین عبدالله در علوم مختلفی تبحر داشت و آثار ویژه ای به جا گذاشت. پزشکی، ریاضیات، ادبیات، موسیقی و سیاست و عرفان علوم مورد علاقه او بودند که به جایگاه والایی در آن دست یافت. او کتاب های زیادی در زمینه پزشکی معارف و فلسفه نوشته است. در آن زمان زبان عربی زبان رایج تری محسوب میشد از این رو بسیاری از دانشمندان آثار خود را به این زبان می نوشتند. از مهمترین آثار وی میتوان به کتاب شفا، الاشارات، التنبیهات فی المنطق و الحکمه قانون فی الطب و بسیاری از رساله های دیگر اشاره کرد.

• رساله ها

رساله القضاء والقدر، رسالة في الآلة الرصدية، رساله عرض قاطیغوریاس، رساله المنطق بالشعر کتاب حی بن یقظان، کتاب عهد کتبه، لنفسه کتاب النهایه، خطب، رساله فی اختصار اقلیدس، رساله فی الحدود و..

• مصنفات

کتاب المجموع در یک جلد، کتاب الحاصل و المحصول در بیست جلد، کتاب البر الاثم در دو جلد، کتاب الانصاف در بیست جلد ، نجاة، لسان العرب فی اللغه، کتاب الهدایه، کتاب الادویه، القلبیه، کتاب الموجز، کتاب بیان، کتاب المعاد، کتاب المبدأ، کتاب الاشارات و... 

آثار پزشکی ابن سینا

مشاهدات بالینی در بیماری مختلفی باعث شد او در علم طب آثاری همچون بیماری ریوی، اختلال عصبی، ناراحتی های پوستی و انواع دیوانگی ها را داشته باشد. ابن سینا کشف مهمی در ریاضیات و نجوم انجام داد که میتوان به  اصول مهم اقلیدس در کتاب شفا و ساخت آلات اندازه گیری رصدی اشاره کرد. آثار او در زمینه ریاضیات و نجوم کتاب شفا، رویه الکواکب باللیل و النهار، رساله فی موسیقی، الفلک والمنازل، ابطال احکام النجوم و فی أبعاد الظاهرة للأجرام السماوية است. از آثار مهم مربوط به حکمت و منطق این فیلسوف بزرگ میتوان به الاشارات، الانصاف، کتاب شفا، المباحثات، عیون الحکمه، النجاة، التعلیقات، الحکمه المشرقیه الحکمه العروضیه و ... اشاره کرد.

آثار فارسی ابن سينا

ابن سینا در ادبیات فارسی خبره بود و 2 اثر به زبان فارسی همچون رساله جودیه، کوز المعزمین، ظفرنامه، رساله عشق نوشته است.

• قانون

قانون مشهور ترین اثر مکتوب ابن سینا در مورد علم پزشکی است که تاریخچه و ساختار کیهان، داروشناسی، آسیب شناسی، علم مزاج، بیماری های خاص و داروسازی، نوشته شده است. برخی مورخان قانون را انجیل پزشکی می دانند.در کتاب قانون چاپ 1484 نام دارو، منشاء وخصوصیات آن ذکر شده است و 7 قانون مهم در مورد ساخت داروهای جدید نیز آورده شده است که عموما از اصول جالینوسی در آن استفاده شده است. کتاب قانون چاپ قرن 12 میلادی توسط جرارد سرمونا به زبان لاتین ترجمه شد و محتوای دایرة المعارفی، نظم دهی سیستماتیک و ترکیب علم جالینوس به فلسفه ارسطویی آن را به منبعی جامع در پزشکی تبدیل کرد.

• الشفا

شاهکار مشائی و بزرگترین اثر ابن سینا کتاب الشفا است که مفصل ترین دایره المعارفی است که در تمامی زبان ها به دست یک فرد نوشته شده است. بخش های «الهیات» و «طبیعیات» برای اولین بار چاپ سنگی در تهران شده اند و بخش «منطق» به مناسبت هزار تولد زیر نظر ابراهیم مذکور و به کوشش محققان دیگر منتشر شده است. متن عربی و ترجمه فرانسوی بخش روانشناسی شفا در دو جلد همراه با مقدمه ای پیرامون نظریات روانشناسی ابن سینا از ج. وربکه منتشر شده و چاپ جدید انتقادی ترجمه لاتین بخش الهیات الشفا به دست سیمون فان ریت انتشار یافته است.

• النجاة

این کتاب گزیده ی کتاب شفا است که محوریت آن درباره ی الهیات است که توسط محی الدین صبری الکردی و محمد تقی دانش پژوه منتشر و همچنین به دست نعمت الله کرم به لاتین نیز ترجمه و در رم منتشر شد. فضل الرحمن در کتابی به عنوان «روان شناسی ابن سینا» بخش نفس را ترجمه و در لندن چاپ کرد.

• الاشارات و التنبیهات

به نظر رسیده که این کتاب جزو آخرین نوشته های ایشان است. نثر این کتاب به زبان عربی و به شیوه ای شیوا نگاشته شده و برای اولین بار به کوشش ژ. فورژه در لیدن و دومین بار در سه جلد همراه با شرح خواجه نصیرالدین طوسی به دست سلیمان دنیا در قاهره چاپ شده است. همچنین ترجمه فرانسوی این کتاب ارزشمند به کوشش ماری گواشون انتشار یافته است.

• الانصاف

الانصاف نوشته بزرگی بود که گفته ابن سینا حدود 28 مسئله مهم را در برمیگرفت. تنها دست نوشته آن در حمله مسعود غزنوی به اصفهان به تاراج رفت . پاره هایی از این نوشته ها به دست عبدالرحمن بدوی در مجموعه ای به نام ارسطو عند العرب چاپ کرده است.

• القانون فی الطب

القانون فی الطب کتاب مشهور ابن سینا است که متن عربی آن نخستین بار در 1593 م در رم و سپس در 1290 در قاهره چاپ شد و بعدها در ترجمه و چاپ های دیگری از آن نیز منتشر شد. 

یکی دیگر از مشاهیر ایران حکیم ابوالقاسم فردوسی است که مقبره ایشان در شهر توس قرار دارد.