بسیاری از افراد که در ماه مبارک رمضان، قصد سفر دارند، با این دغدغه مواجه می‌شوند که آیا در سفر باید روزه بگیرند یا خیر؟ روزه یکی از مهم ترین عبادات این ماه عزیز است و آگاهی از احکام شرعی آن برای مسافران، اهمیت زیادی دارد. احکام روزه مسافر شرایط خاصی دارد که دانستن آن‌ها، نه تنها از تردید و نگرانی در طول سفر جلوگیری می‌کند، بلکه به شما کمک می‌کند تا با اطمینان خاطر، مطابق دستورات دین عمل کنید. هرچند کلیات این احکام در بین مراجع تقلید یکسان است، اما در برخی جزئیات ممکن است تفاوت‌هایی وجود داشته باشد. در این مقاله از لحظه آخر همراه ما باشید تا بدانید مسافر به چه کسی اطلاق می‌شود و نظر مراجع تقلید درباره روزه مسافر چیست.
موارد مهم پیش از احکام؛ مسافر به چه کسی اطلاق می‌شود؟
پیش از بررسی احکام روزه مسافرت، لازم است بدانیم که از دیدگاه فقه شیعه، چه کسی مسافر محسوب می‌شود. بر اساس آیات قرآن و روایات، فردی که شرایط خاص زیر را داشته باشد، مسافر شناخته می‌شود و احکام روزه و نماز او متفاوت خواهد بود:
- فاصله سفر باید حداقل 8 فرسخ (حدود ۴۰ تا ۴۵ کیلومتر) از وطن باشد، یا مسیر رفت و برگشت او مجموعا ۲۲.۵ کیلومتر را شامل شود.
- اگر 40 تا 45 کیلومتر بروید و برگردید (8 فرسخ)، نباید در بین مسیر کمتر از 10 روز در یک شهر یا محل مشخص بمانید، در غیر این صورت حکم مسافر را ندارید.
- از اول قصد سفر داشته باشید. اگر در میانه راه تغییر نظر دهید، ممکن است احکام سفر برای شما فرق کند.
- پیش از خروج از شهر، باید قصد سفر داشته باشید. اگر از ابتدا قرار نبوده از شهر خارج شوید و ناگهان تصمیم به سفر بگیرید، ممکن است حکم مسافر را نداشته باشید.
- هدفتان از سفر مهم است. اگر برای انجام کارهای غیرشرعی و حرام سفر می‌کنید، احکام مسافر برای شما صدق نمی‌کند.
- افراد خاصی مانند صحرانشینان، بیابان‌گرد‌ها و عشایر مشمول این احکام نمی‌شوند.
- کسانی که به دلیل شغلشان دائم در سفرند، شرایط ویژه ای دارند.
احکام روزه مسافر در ماه رمضان؛ چند تن از مراجع بزرگ تقلید
روزه گرفتن مسلمانان در ماه رمضان فرصتی برای نزدیکی به خداوند، درک افراد نیازمند و تقویت شکرگزاری است. با این حال، در شرایط خاصی مانند سفر، احکام روزه متفاوت خواهد بود. ازآنجاکه عمل به روزه در سفر بستگی به فتوای مراجع تقلید دارد، آگاهی از دیدگاه مرجع تقلید برای هر مسلمان ضروری است. برخی از فقها روزه مسافر را در سفر باطل می‌دانند، درحالی‌که برخی دیگر در شرایط خاص آن را جایز می‌شمارند. در ادامه، نظرات علمای مختلف را درباره احکام روزه برای مسافر بررسی می‌کنیم.
احکام روزه مسافر از نظر امام خمینی (ره)؛ شرایط وجوب و بطلان روزه در سفر
بر اساس فتوای امام خمینی (ره)، مسافری که باید نماز ۴ رکعتی را در سفر شکسته بخواند، نباید روزه بگیرد. اما کسانی که شغلشان در سفر است یا سفر معصیت انجام می‌دهند، باید روزه خود را به‌جای آورند. اگر فرد روزه‌دار بعد از ظهر سفر کند، روزه‌اش صحیح است، اما اگر پیش از ظهر به سفر برود، با رسیدن به حد ترخص باید روزه را افطار کند. درصورتی‌که مسافر پیش از ظهر به وطن یا محل اقامت (۱۰ روزه) برسد و کاری که روزه را باطل می‌کند انجام نداده باشد، باید آن روز را روزه بگیرد؛ اما اگر بعد از ظهر برسد، گرفتن روزه بر او واجب نیست.
- آدرس سایت امام خمینی (ره): https://www.imam-khomeini.com
احکام روزه مسافر خامنه ای؛ رهبر معظم
احکام روزه مسافر رهبری اینچنین است: مسافری که نمازهای 4 رکعتی خود را در سفر به‌صورت شکسته می‌خواند، نمی‌تواند روزه بگیرد، اما کسی که شغلش سفر است یا سفرش معصیت محسوب می‌شود، باید روزه بگیرد. شخصی که در مورد تاریخ دقیق سفرش در ماه مبارک شک دارد، مثلاً نمی‌داند که روز ۲۵ یا ۲۶ سفر کرده، می‌تواند برای جبران روزه‌های قضا شده، تعداد روزهای کمتری را به جا آورد. مسافرت در ماه رمضان اشکالی ندارد، اما اگر برای فرار از روزه باشد، مکروه است. اگر فردی غیر از روزه رمضان، روزه معینی بر عهده داشته باشد، بنابر احتیاط واجب نباید در آن روز سفر کند، مگر اینکه نذر کرده باشد که روز مشخصی را روزه بگیرد. در این صورت، می‌تواند در سفر نیز آن را به جا آورد. اگر مسافر پیش از ظهر به وطن برسد و هنوز عملی که روزه را باطل می‌کند انجام نداده باشد، باید روزه بگیرد، اما اگر بعد از ظهر برسد، نباید آن روز را روزه بگیرد.
- آدرس سایت آیت الله خامنه‌ای: https://www.khamenei.ir
احکام روزه مسافر مکارم شیرازی؛ شرایط، استثنائات و تکلیف قضای روزه
احکام روزه مسافر از نظر آیت الله مکارم شیرازی: فردی که نمازهای 4 رکعتی خود را در سفر به‌صورت شکسته می‌خواند، نباید روزه بگیرد و باید پس از سفر قضای آن را بجای آورد. اما کسانی که شغلشان در سفر است (رانندگان) باید روزه بگیرند. اگر فرد پس از اذان ظهر سفر کند، روزه‌اش صحیح است، اما اگر پیش از ظهر سفر کند، به محض رسیدن به حد ترخص باید روزه‌اش را افطار کند و اگر قبل از آن عمداً روزه را باطل کند، کفاره نیز بر او واجب می‌شود. همچنین برای روزه مسافر کمتر از ده روز مکارم می‌فرمایند: اگر فرد پیش از ظهر به وطن یا محل اقامت ده‌روزه برسد و هنوز روزه‌اش را باطل نکرده باشد، باید آن روز را روزه بگیرد، اما اگر بعد از ظهر برسد، گرفتن روزه بر او واجب نیست و باید بعداً آن را قضا کند.
- آدرس سایت آیت الله مکارم شیرازی: http://www.makarem.ir
احکام روزه مسافر آیت الله سیستانی؛ علمای ساکن نجف
آیت الله سیستانی از جمله علمای ساکن نجف است که دارای کامل‌ترین کتاب مرجع تقلید بوده و با امام خمینی و آیت الله خامنه‌ای هم‌نظر است. ایشان در مورد احکام نماز و روزه مسافر می‌فرمایند که اگر فردی روزه معینی غیر از روزه رمضان بر عهده داشته باشد، در صورتی که به اجاره یا اعتکاف واجب شده باشد، نباید در آن روز مسافرت کند و اگر در سفر باشد، باید قصد اقامت ۱۰ روزه نماید. اما اگر روزه با نذر واجب شده باشد، سفر در آن روز جایز است. همچنین مسافر می‌تواند برای حاجت‌خواهی، ۳ روز در مدینه روزه مستحبی بگیرد. اگر مسافر قبل از ظهر به وطن برسد و کاری که روزه را باطل می‌کند انجام نداده باشد، باید روزه بگیرد، اما اگر بعد از ظهر برسد، روزه آن روز بر او واجب نیست. احکام مسافرت از نظر آیت‌الله سیستانی شامل مواردی حائز اهمیتی دیگری نیز هست، برای مثال مسافرت در روز 23 ماه مبارک رمضان مکروه دانسته شده است. همچنین سفر کردن پیش از خواندن نماز عید فطر و نیز سفر بعد از طلوع فجر روز جمعه تا زمان زوال آن، مکروه محسوب می‌شود.
- آدرس سایت آیت الله سیستانی: https://www.sistani.org
احکام روزه مسافر آیت الله صافی گلپایگانی؛ هم نظر با سایر علما
از دیدگاه آیت‌الله صافی گلپایگانی، احکام روزه در سفر مشابه نظر سایر علما است. ایشان معتقدند که فردی که در سفر نماز را به صورت شکسته می‌خواند، نباید روزه بگیرد. اما اگر شخص پس از اذان ظهر قصد سفر کند و تا پیش از اذان ظهر روز بعد به وطنش بازگردد، روزه‌اش صحیح خواهد بود. همچنین، اگر مسافر قصد دارد حداقل ۱۰ روز در یک مکان بماند، می‌تواند روزه بگیرد، اما در صورتی که مدت سفر کمتر از ۱۰ روز باشد، روزه او صحیح نیست. همچنین، افرادی که شغلشان سفر است (دائم‌السفر) مجاز به روزه گرفتن در ماه رمضان خواهند بود.
- آدرس سایت آیت الله صافی گلپایگانی: https://noorihamedani.ir
احکام روزه مسافر اهل سنت؛ اختلافات مهم
در میان مذاهب مختلف اهل سنت، گرچه درباره شرایط و حد سفر در ماه رمضان اختلافاتی وجود دارد، اما همگی بر اساس آیه ۱۸۴ سوره بقره احکام روزه در سفر را استنباط می‌کنند. به طور کلی، مذاهب حنفیه، شافعیه، مالکیه و حنابله درباره روزه مسافر دیدگاه‌های متفاوتی دارند. احکام مسافر اهل سنت حنفی و شافعیه معتقدند که اگر روزه گرفتن در سفر برای فرد سخت نباشد، مستحب است و این نظر را بر اساس آیه (وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ)بیان می‌کنند. در مذهب مالکیه نیز اگر سفر بدون مشقت باشد، روزه گرفتن مجاز است. در مقابل، حنابله روزه در سفر را مکروه می‌دانند، زیرا به حدیث پیامبر اکرم (ص) (لَيسَ مِنَ البِرِّ الصِّيامُ فِي السَّفَرِ) استناد می‌کنند.
آیه 184 سوره بقره: أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ ۚفَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ ۚوَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ ۖفَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ ۚوَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ ۖإِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ
معنی آیه ۱۸۴ سوره بقره: (در) روزهایی چند (روزه بگیرید)؛ پس هر که از شما بیمار یا در سفر باشد (به تعداد روزه های فوت شده) از روزهای دیگر (را روزه بگیرد)؛ و بر آنان که روزه گرفتن طاقت فرساست، طعام دادن به یک نیازمند (به جای هر روز) کفاره آن است. و هر که به خواست خودش افزون بر کفاره واجب، بر طعام نیازمند بیفزاید، برایش بهتر است و روزه گرفتن (هر چند دشوار و سخت باشد) اگر (فضیلت و ثوابش را) بدانید برای شما بهتر است.
کفاره روزه فرد مسافر؛ شرایطی که جبران واجب می‌شود
در حالت عادی، مسافری که نمی‌تواند روزه بگیرد، تنها باید قضای آن را به‌جا آورد و کفاره بر او واجب نیست. اما در برخی شرایط خاص، مسافر نیز مشمول پرداخت کفاره می‌شود. برای مثال، اگر فرد پیش از رسیدن به حد ترخص (4 فرسخ از وطن) عمداً افطار کند، باید کفاره بپردازد. کفاره روزه مسافر شامل اطعام ۶۰ فقیر یا گرفتن ۶۰ روز روزه است که حداقل ۳۱ روز آن باید پیوسته باشد. رعایت این احکام موجب پذیرش توبه و جبران ترک روزه خواهد شد.
احکام روزه مسافر؛ خلاصه‌ای از مهم‌ترین فتاوا و دیدگاه‌های مراجع
اگر قصد سفر در ماه مبارک رمضان را دارید و می‌خواهید بدانید چه شرایطی روزه شما را باطل می‌کند یا آن را صحیح می‌سازد، لازم است احکام روزه شخص مسافر را به خوبی بشناسید. زمان ترک وطن و فاصله‌ای که از محل زندگی خود دور می‌شوید، تأثیر زیادی بر این احکام دارد. به‌طور کلی احکام روزه مسافران به زبان ساده: ۴۰ کیلومتر از وطن دور شوید، کمتر از ۱۰ روز سفر کنید و یا شغل شما در سفر نباشد روزه شما باطل است. اصول کلی احکام شرعی روزه مسافر در بین مراجع تقریباً یکسان است، اما شاید در جزئیات تفاوت‌هایی وجود داشته باشد؛ بنابراین، برای آگاهی دقیق‌تر، باید به فتاوای مراجع تقلید خود استنباط کرده و آن‌ها را رعایت کنید.
