طاق کسری

طاق کسری یا ایوان مدائن از آثار تاریخی به جا مانده دوران ساسانی است که در شهر تیسفون قرار دارد. این بنا یکی از کاخ های ساسانیان بود که در جنگ اعراب از ایران جدا شد و جزو  خاک عراق به شمار آمد. طاق کسری از شاهکارهای معماری و مهندسی ایرانی است که شکوه آن چشم مهندسان را به خود خیره می کند.

طاق کسری کجاست؟

طاق کسری یکی از زیباترین جاذبه های تاریخی خاورمیانه است که در کشور عراق قرار دارد و یکی از جاذبه های گردشگری این کشور محسوب می شود. کشور عراق بخشی از ایران باستان بود که بعدها از ایران جدا شد . طاق کسری در حال حاضر در استان دیاله قرار دارد و در فاصله 40 کیلومتری از جنوب شرقی رود دجله واقع شده است. در گذشته این بنا در در شهری به نام تیسفون قرار داشت. بی توجهی مردم عراق به این بنای ایرانی و عدم رسیدگی آن ها باعث فرسودگی و آسیب به طاق کسری شده است.

تاریخچه طاق کسری

طاق کسری یکی از بناهای ایرانی در دوران ساسانیان است، البته برخی باستان شناسان معتقدند که این بنا به زمان اشکانیان بازمی گردد و فقط مرمت و بازسازی آن به دوران ساسانیان میرسد. طاق کسری یا ایوان مدائن که به نام طاق خسرو نیز شناخته می شود به زمان پادشاهی انوشیروان دادگر نسبت داده شده است. بنای طاق کسری شباهت زیادی به دیگر بناهای به جا مانده از سده سوم دارد. قدمت این بنا که به 2000 سال قبل میرسد بخشی از کاخ سلطنتی بزرگی در بود که اندازه آن 365 تا 275 متر بود و بعد از جنگ میان اعراب و ایران آسیب زیادی دید و از ایران جدا شد. در حال حاضر خرابه هایی از آن که باقی مانده است بخش از عمارت طاق کسری بوند که شامل تل حرم کسری و ساختمان خزانه می شدند.

داستان ساخت طاق کسری

درمورد ساخت کاخ کسری یا ایوان مدائن داستان های زیادی وجود دارد که در یکی از این داستان ها آمده که خسرو پریز برای ساخت یک بنای مجلل و کاخی بزرگ تمامی معماران را گرد هم آورد تا از میان آن ها بهترین را انتخاب کند و در نهایت سه تن از این معماران ساخت این آثار تاریخی شدند. کارگران زیادی از گوشه و کنار ایران از روستاهای دور برای ساخت این بنا به این منطقه آمدند و در ساخت آن همکاری کردند.

بعد از بررسی های فراوان خسروپرویز معماری به نام فرقان را مسئول ساخت طاق کسری کرد که معمار زبده ای بود. فرقان دیوارهایی با پهنای 10 متر ساخت قصد داشت تا مدتی صبر کند تا نشت دیوارها را اندازه بگیرد و بعد به ساخت ادامه دهد. خسرو پرویز با تعویق 40 روزه کارها موافقت نکرد و دستور ادامه کار داد که ایشان تمرد کرد و شبانه ناپدید شد. مدتی از این معمار خبری نبود تا اینکه بعد از سه سال نزد پادشاه بازگشت. در حالی که خسرو پرویز قصد زندانی کردن او را داشت فرقان از او خواست که دیوار ها را اندازه بگیرد. بعد از اندازه گیری ارتفاع دیوار مشخص شد که حدود 2 متر کوتاه تر شده بود. فرقان گفت" اگر آن بنا را ساخته بودم امروز دیگر دیوار و کاخی وجود نداشت." خسرو پرویز شیفته درایت معمار شد و به او اجازه ادامه ساخت بنا را داد. ساخت بنای طاق کسری حدود هفت سال طول کشید. در این ساختمان از سنگ های قیمتی زیادی استفاده شده که باعث درخشش این بنا شده است.

طاق کسری شگفتی معماری 

ساخت بنایی با ارتفاع 37 متر و طول 50 متر آن هم زمانی که هیچ امکانات ساختی وجود نداشت بسیاری از باستان شناسان و معماران را به وجد می آورد. همچنین قرار داشتن دیواری به بلندای هفت متر بالای ساختمان نیز از شگفتی های دیگر این بنا است. با وجود آسیب های فراوانی مانند سیل، زلزله، جنگ و ... این آثار باستانی هنوز پابرجاست. این بنا به خوبی قدرت و ثروت ساسانیان را به رخ میکشد و نمونه بسیار زیبایی از هنر معماری ایرانی است.

شکاف طاق کسری

قرار گرفتن طاق کسری در کشور عراق و عدم رسیدگی به این بنای باشکوه بخش زیادی از این بنا را از بین برده است. بحران جنگ همیشگی عراق و آسیب های محیطی نیز نقش زیادی در تحلیل آن داشته است. از طرفی باستان شناسان با اینکه مدائن و آثار تاریخی اطراف آن را شناسایی کردند ولی اقدامی برای مرمت آن انجام نداده اند حتی نام این بنا با وجود بسیاری از مشخصه های تاریخی در سازمان جهانی یونسکو ثبت نشده است!

طاق کسری هیچ مرمتی نمی شود و هر روز در حال نابودی است. به تازگی (در سال 2021) دوباره بخشی از سقف این طاق ریخته شد و نفوذ آب باران به داخل این طاق آن را تهدید میکند. کارشناسان ایرانی با بازدی از این بنا احتمال میدهند که به زودی این بنا برای همیشه نابود شده و ریزش کند . بیشتر آجرهای این بنا ریخته شده و در ادامه به طور کامل تخریب می شود. با شیوع ویروس کرونا تصمیم ها درمورد مرمت این بنا به تعویق افتاده استو این بنا هر روز در حال نابودی است.

داستان تولد پیامبر و طاق کسری

روایت های زیادی از شکسته شدن دیوار های طاق کسری در زمان ولادت حضرت محمد دیده شده است. بر اساس برخی نوشته ها اظهار شده است که در زمان ولادت حضرت محمد ایوان کسری شسته شد و 14 کنگره آن فرو ریخت. در مورد صحت این اظهارات اختلاف نظرهایی وجود دارد. بر اساس منابع اسلامی در شب ولادت حضرت محمد ایوان کسری لرزید و این اتفاق به همراه رخدادهای دیگری مانند خاموش شدن آتش در آتشکده فارس ( بعد از هزار سال) خشکیدن دریاچه ساوه، و خواب عجیب پادشاهان موبدان در این شب اتفاق افتاده بود.

تبدیل شدن طاق کسری به محل نماز خواندن

سعد ابن ابی وقاص بعد از اینکه مدائن را فتح کرد ایوان کسری را مکانی برای نماز خود قرار داد. بر اساس روایاتی امام علی (ع) در این مکان نماز خوانده است حتی در روایاتی خواندن نماز در این بنا را توصیه کرده اند!

شعر در مورد طاق کسری

در شاهنامه فردوسی اشعار زیادی پیرامون عظمت بنای طاق کسری نوشته شده است. فردوسی در بخش های مختلفی از اشعار خود به طاق کسری اشاره میکند. به جز فردوسی در اشعار دیگر شاعران نیز میتوان درمورد عظمت این بنا وصف هایی شنید.
شاهنامه:

کنون از مدائن سخن نو کنم               سخن‌ها ز ایوان خسرو کنم

چنین گفت روشندل پارسی                که بگذشت سال از برش چارسی

که خسرو فرستاد کس‌ها به روم          به هند و به چین و به آباد بوم

برفتند کاریگران سه هزار                    ز هر کشوری هر که بد نامدار

از ایشان هر آنکس که استاد بود         ز خشت و ز گچ بر دلش یاد بود

دو صد مرد بگزید اندر میان                از ایران و اهواز و از رومیان

از ایشان دلاور گزین کرد سی               از این سی دو رومی یکی پارسی

گرانمایه رومی که بد هندسی              به گفتار بگذشت از پارسی

بر خسرو آمد جهاندیده مرد                برو کار و زخم بنا یاد کرد

وز آن سه گزیدند رومی یکی               که چون او نبد در جهان اندکی

فردوسی همچنین درمورد مراحل ساخت طاق کسری نیز اشعاری سروده است.

بدو گفت شاه این ز من در پذیر             سخن هرچه گویم تو را یاد گیر

یکی جای خواهم که فرزند من               همان تا بسی سال پیوند من

بدو در نشیند نگردد خراب                     ز باران و از برف و از آفتاب

مهندس پذیرفت ایوان شاه                    بدو گفت من دارم این دستگاه

فرو برد بنیاد ده شاه رش                       همان شاه رش پنج کرده برش

ز سنگ و ز گچ بود بنیاد کار                   چنین کرد تا باشد آن پایدار

چو دیوار ایوانش آمد به‌جای                   بیامد به پیش جهان کدخدای

که گر شاه بیند یکی کاردان                    گذشته برو سال و بسیار دان

فرستاد باید بدان بارگاه                         پسندیده با موبد نیکخواه

بدو داد مردم از آنسان که خواست          برفتند و دیدند دیوار راست

بریشم بیاورد و تا انجمن                       بتابند باریک تابی رسن

ز بالای ایوان دیوار شاه                          به پیمود تا خاک دیوارگاه

چو بالای آن تاب داده رسن                    به پیموده از پیش آن انجمن

رسن سوی گنج شهنشاه برد                    ابا مهر گنجور او را سپرد

از آن پس بیامد به ایوان شاه                 که دیوار ایوان بر آمد به ماه

چو فرمان دهد خسرو زودیاب                 نگیرم بر این کار کردن شتاب

چهل روز تا کار بنشیندم                         ز کاریگران شاه بگزیندم

چو هنگامه کار ایوان بود                        بلندای ایوان چو کیوان بود

بدان کار خشمت نباید کرد                   مرا نیز رنجی نباید فزود

بدو گفت خسرو که چندین زمان             چرا خواهی از من تو ای بد گمان

بدانست کاریگر راستگوی                       که عیب آورد مرد دانا بدوی

که گیرد بدان زخم ایوان شتاب                اگر بشکند کم کند نان و آب

شب آمد شد آن کارگر ناپدید                  چنان شد کزان پس کس او را ندید

چو بشنید خسرو که فرغان گریخت          بگوینده بر خشم فرغان به ریخت

چنین گفت کانرا که دانش نبود               چرا پیش ما پیشدستی کرد

بفرمود تا کار او بنگرند                           همه رومیان را به زندان برند

دگر گفت کاریگران آورید                        گچ و سنگ و خشت گران آورید

بجستند هر کس که دیوار دید                ز بوم و بر شاه شد ناپدید

به بیچارگی دست از او بازداشت              همه گوش و دل سوی اهواز داشت

همی جست استاد آن تا سه سال            ندیدند کاریگری بی همال

بسی یاد کردند از آن کارجوی                  بسال چهارم پدید آمد اوی

یکی مرد بیدار با فرهی                          به خسرو رسانید از او آگهی

هم آنگاه رومی بیامد چو گرد                  بدو گفت شاه ای گنهکار مرد

بگو تا چه بود اندر این کار زشت              که دوری ز نیکی و دور از بهشت

چنین گفت رومی که گر شهریار                فرستد مرا با یکی استوار 

بگویم بدان کاردان پوزشم                       به پوزش پدید آید آمرزشم 

فرستاد و رفتند از ایوان شاه                     گرانمایه استاد با نیکخواه

همی برد دانای روسی رسن                      همان مرد را نیز با خویشتن

به پیمود بالای کار و برش                        کم آورد کار از رسن هفت رش

رسن باز بردند نزدیک شاه                        بگفت آنکه با او بیامد به راه

چنین گفت رومی که گر زخم کار                بر افروز دمی بر سر ای شهریار

بدانست خسرو که او راست گفت              کسی راستی را نیارد نهفت

رها کرد هر کس به زندان بدند                  بداندیش اگر بی گزندان بدند

مر او را چو ده بدره دینار داد                     به زندانیان چیز بسیار داد

بدان کار شد روزگاری دراز                         به کردار آن شاه را بد نیاز

چو شد هفت سال آمد ایوان به‌جای         پسندیده خسرو نیک رای

خاقانی شروانی و برخی شاعران فارسی زبان در مورد عظمت ایوان کسری در اشعار خود به کار برده اند.

هان ای دل عبرت‌بین از دیده نظر کن هان        ایوان مدائن را آیینه عبرت دان[۱۷]

عکس طاق کسری

بخش های زیادی از بنای طاق کسری از میان رفته اما با این وجود میتوان با دیدن آن با بزرگی و شکوه بی وصف این بناپی برد در ادامه عکس های متفاوتی از آن را می توانید مشاهده کنید.

بازدید از طاق کسری

بازدید از طاق کسری برای عموم رایگان است پس تا این بنای باشکوه به طور کلی از بین نرفته حتما از آن بازدی کنید و اوج و عظمت این بنا را ببینید.