ماکو، یکی از شهرهای زیبای آذربایجان غربی است، که به دلیل قدمت تاریخی و موقعیت جغرافیایی دارای آب و هوای بی‌نظیر و جاذبه‌های فراوانی است. برخی از این جاذبه‌ها شهرت جهانی پیدا کرده‌اند. این شهر مرزی در همسایگی کشورهای ارمنستان، ترکیه و آذربایجان قرار دارد. به طور دقیق‌تر، ماکو درون دره‌ای قرار گرفته است، که رودخانه زنگمار از آن عبور می‌کند و به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده است. اگر با ماشین به سمت ماکو حرکت کنید، شهر های مرند و جلفا را نیز خواهید دید. زیبایی خیره کننده حومه ماکو ، کوه های جالبی که به صورت لایه ای شکل گرفته اند. این منطقه بهشت عاشقان طبیعت است. با لحظه آخر همراه باشید تا این شهر زیبا را به بهترین شکل ممکن بشناسید.
فرهنگ و زبان مردم ماکو
نام باستانی ماکو مربوط به دوران مادها می باشد، هنگامی که مردم این قوم در زمان پادشاهی ایشتوویگو در این منطقه ساکن شدند. آنها را مادکوه (کوه مادها) می‌نامیدند. در طی گذشت زمان، این نام به صورت ماکو درآمد.
مردم این منطقه به زبان، ترکی آذربایجانی و کردی کرمانجی صحبت می‌کنند. این شهر، به عنوان دومین منطقه آزاد بزرگ در جهان پس از شانگهای محسوب می‌شود. ماکو، بازمانده یک شهر قدیمی و باستانی است که با گذشت زمان، همچنان اصالت خودش را حفظ نموده و از یادگار ساسانیان به خوبی محافظت کرده است. شهری که، در دل خود خاطرات و فراز و نشیب های بسیاری را به ویژه از دوران ساسانیان، جا داده است. ماکو، مردمانی بسیار خونگرم و مهمان‌نواز دارد. آنها به بسیاری از آداب و رسوم و سنت‌ها، که از نیاکان خود به یادگار دارند، پایبند هستند. از جمله سنت های کهن مردم ماکو، در شب یلدا است؛ که در این شب، خانواده داماد برای نو عروسان، تحفه می‌برند یا به اصطلاح چله می‌برند.
یکی دیگر از رسوم زیبای مردم ماکو، مربوط به ایام نوروز می‌باشد که به “تکم چی” معروف است. در روزهای پایانی سال، تکم چی به طور نمادین، در کوچه‌های شهر می‌چرخند. آنها اشعاری دلنشین به زبان ترکی می‌خوانند و آمدن بهار و سال نو را نوید می‌دهند و در عوض هدایا و عیدی از مردم دریافت می‌کنند. مردم ماکو به اسفند ماه لقب «بایرام آیئی» داده‌اند.
آب و هوای شهرستان ماکو
با توجه به شرایط جغرافیایی شهرماکو که در همسایگی کشور ترکیه قرار دارد، دارای آب و هوای سرد و خشک و تابستان های گرم و خشک دارد. زمستان‌های ماکو بسیار سرد و پر برف است ولی در فصل بهار، این منطقه با بارش ناشی از رگبارهای بهاری بشدت زیبا و دیدنی می‌شود. چنانچه قصد سفر به این منطقه را دارید بهترین ماه برای سفر فروردین و اسفند را می‌توان پیشنهاد داد. طبیعت ماکو در شش ماه اول سال، بسیار چشم نواز و دارای آب وهوای معتدلی است.
تاریخچه شهرستان ماکو
ماکو، یک نام باستانی است که به دوران ماد مربوط می‌شود. ایرانیان ماد از زمان حکومت ایشتوویگو در این منطقه سکونت یافتند و آن را "مادکوه" (کوه مادها) نامیدند. این نام بعدها به شکل "ماکو" شناخته می‌شود. در منطقه ماکو، بازمانده‌های یک شهر قدیمی و بزرگ به نام "دامبات" و "خاورزمین" دیده می‌شود. گله‌داران ساسانی از ساکنان این منطقه بودند و عشایر کنونی منطقه هنوز این شهر ویرانه را "خاورزمین" می‌نامند.
در دوره‌های بعدی، ماکو بخشی از ایالت واسپورکان ارمنستان شد و یک گروه معتقدند که مکان فعلی شهر ماکو، مکان قبلی دژ قابان بوده است. آنها می‌گویند: "ماکو در گذشته یک قلعه به نام قابان بود که به دلیل وجود دزدان، شاه عباس آن را تخریب کرد. بناهای شهر ماکوی امروزی را می‌توان از سال ۱۰۱۲ هجری شمسی تاریخ نمود."
در زمان انعقاد عهدنامه گلستان، بین روسیه و عثمانی رقابتی درباره ماکو وجود داشت. مردم و خان‌های ماکو به انتخاب خود ترکیبی از ایران و روسیه را برای ملحق شدن به هر کدام انتخاب کردند. در این زمینه، خوانین ماکو، به ویژه تیمورپاشا و اقبال‌السلطنه، با رعایت و ملاحظهٔ قوانین قاجاری برخورد کردند.
دیدنی های ماکو
یکی از شهرهای توریستی که سالانه گردشگران زیادی را به سمت خود می‌کشد شهر ماکو است. این منطقه به دلیل داشتن بافت تاریخی و طبیعت بی‌نظیر، مورد توجه علاقمندان به آثار تاریخی و عاشقان طبیعت و مناطق بکر قرار گرفته است. از جمله جاذبه‌های گردشگری این شهر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
قره کلیسا (کلیسای تادئوس مقدس)
قره کلیسا، یکی از زیباترین آثار تاریخی این منطقه است، که قدمتی حدودا چهارصد ساله دارد و در دل شهر ماکو قرار گرفته است. این کلیسا جزو اولین کلیساهای جهان مسیحیت محسوب می‌شود و مزار تاتائوس یکی از پیروان حضرت مسیح در این مکان قرار دارد. همه ساله مسیحیان بسیاری از سراسر کشور برای برگزاری مراسم مذهبی در این مکان جمع می‌شوند. هدف از ساخت این بنا، گرامیداشت مسیحیان مبارز، تاتائوس مقدس و دیگر مسیحیانی که در سال ۳۰۰ میلادی پس از رسمی شدن دین مسیح کشته شدند. برخلاف اغلب معماری‌های آن دوران، طراحی مستطیلی شکل و همچنین سنگ‌های سیاهی که قسمت شرقی را با آن مزین کرده‌اند، این بافت تاریخی را از دیگر کلیساها نتمایز کرده است. در قسمت‌های خارجی نیز، طراحی‌هایی از گل و بوته، شکل حیوانات، نقوش سنتی و ... به چشم می‌خورد که بسیار هنرمندانه و با ظرافت بسیار ترسیم شده‌اند. برای بازدید از این بافت تاریخی، باید به نزدیکی روستای قره کلیسا در هفت کیلومتری جاده چالدران به ضیاالدین بروید.
قلعه قبان
قدمت این قلعه به ۶۰۰ سال پیش و دوره تیموریان بازمیگردد. در زبان محلی، قلعه قپان و یا قلعه کاپان نیز شهرت دارد. قلعه قبان در بافت تاریخی شهر ماکو قرار گرفته و جزو بناهای تاریخی با ارزش در این منطقه است که در فهرست آثار ملی ایران نیز نامش به چشم می‌خورد. موقعیت قرار گرفتن این قلعه به صورتی است که می‌توانید نمایی از شهر را تماشا کنید. قلعه قپان از بخش‌هایی همچون باروها، برج‌ها، دیوار، ستون، حمام، شاه نشین، زندان و ...تشکیل شده است.
عمارت کلاه فرنگی شهر ماکو
عمارت کلاه فرنگی، به شکل هشت ضلعی و دو طبقه ساخته شده و یک ایوان چوبی با بیست ستون در سرتا سرعمارت، جذابیت خاصی به این بنا داده است. گچ‌بری‌های این عمارت که با آینه کاری ها ترکیب شده اند، جلوه بی‌نظیری به آن داده است. صاحب عمارت کلاه فرنگی، یکی از خان‌های ماکو به نام علی‌قلی‌خان بیات ماکویی بوده که بهداری آن را از تقی‌خان بیات خریداری نمود. کلاه فرنگی، تنها عمارت به‌جا‌مانده از مجموعه عمارت‌های علی‌قلی‌خان، است.
رودخانه مرزی ارس
یکی از مهمترین جاهای دیدنی ماکو، رودخانه ارس است. این رودخانه مرزی، پر‌آب‌ترین رودخانه شمالی آذربایجان شرقی محسوب می‌شود، که از کوههای ترکیه سرچشمه می‌گیرد و در نهایت به دریای خزر می‌ریزد.
گور دخمه ایوان فرهاد
دخمه سنگی فرهاد که به گوردخمه ایوان فرهاد، بام فرهاد و دخمه سنگی نیز نامیده می‌شود، یادگاری است، به جا مانده از هزاره‌ی اول پیش از میلاد مسیح و به اقوام اورارتو در دوران مادها و قرن هشتم قبل از میلاد بازمیگردد. در بین محلی‌های منطقه به «خانه فرهاد» و «فرهاد بامو» نیز مشهور است.
کاخ باغچه جوق ماکو
کاخ موزه باغچه جوق، در دامنه کوه قرار دارد و نامش برگرفته از همین منطقه است. شروع ساخت این کاخ، در حدود ۱۲۰ سال پیش و متعلق به دوره «پاشاخان» است که در زمان «اقبال‌السلطنه» به اتمام می‌رسد. زمان ساخت کاخ باشکوه باغچه جوق ماکو مصادف با دوره حکومت قاجار در ایران است، که به عنوان مقر حکمرانی سردار ماکو در آن دوره شناخته میشد.
تالاب بورآلان
در ۱۵۰ کیلومتری شهر مرزی پلدشت در راستای مرز مشترک سه کشور ایران، ترکیه و ارمنستان در موازات رودخانه قره‌سو، تالاب زیبای بورآلان، قرار دارد. از جمله تالاب‌های مهم ماکو و استان آذربایجان غربی می‌توان به این تالاب اشاره کرد. مساحت تالاب بورآلان به طور تقریبی حدود۲۵۰ هکتار است و وجود چشمه‌های آب‌گرم متعدد، سبب شده تا یکی از زیستگاه‌های مهم زمستانی، برای گذران زندگی ۶۴ گونه از پرندگان با اهمیت و نادر در محیط زیست به شمار بیاید.
کلیسای زور زور شهر ماکو
در نزدیکی شهر ماکو و در همسایگی روستای بارون، عبادتگاهی تاریخی وجود دارد. این کلیسا در دهانه دره‌ای جا خوش کرده و در سکوتی زیبا فرو رفته است و رودخانه زنگی مار نیز، از این دره می گذرد. کلیسا زورزور به کلیسای مریم مقدس شهرت دارد. این کلیسا با ظاهر ساده اما زیبا، چشم اندازی تماشایی و منحصر به فرد برای بازدید کنندگان به نمایش گذاشته است. کلیسا مریم مقدس در فهرست آثار ملی ایران، نامش به چشم می‌خورد. همچنین به دلیل ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو، مورد توجه جهانیان قرار گرفته است.
آبشار قلعه جوق
در میان کوههای زیبای قلعه جوق ماکو، آبشار زیبایی در فاصله پنج کیلومتری جنوب غرب شهرستان ماکو به نام آبشار قلعه جوق قرار دارد. این آبشار از رودخانه ی زنگمار نشات می‌گیرد و پس از طی مسافتی نسبتا طولانی از میان دره های قره داغ به سمت شمال می‌رود و در نزدیکی روستای قلعه جوق به رودخانه قره سو می‌ریزد. سپس به سوی ماکو، پلدشت و شمال آذربایجان و در انتها رودخانه ارس پیش می‌رود. طبیعت بکر منطقه، زیبایی این آبشار را دو چندان کرده است و هر گردشگری را وسوسه می‌کند تا ساعاتی در کنار این آبشار اتراق کند.
تالاب آق گل
تالابی فصلی آق گل، در فصل بهار و زمستان پر آب بوده ولی به دلیل شرایط آب و هوایی، در تابستان و اوایل پاییز خشک می‌شود. در دوران پرآبی، زمانی که میزان آب به حداکثر می‌رسد از قسمت جنوبی و حاشیه روستای قره بلاغ آب از حوزه تالاب خارج شده و طرف دشت زنگنه جاری می‌شود. این تالاب در زمانی که پر آب است، منظره‌ای زیبا و آب وهوایی دلپذیر دارد.
دریاچه سد بارون
یکی از مهمترین سدهای آذربایجان غربی، دریاچه سد بارون است که در ۱۲ کیلومتری جنوب شهر قرار دارد. پشت این سد، یک دریاچه بسیار زیبا وجود دارد که مکان مناسبی برای استراحت گردشگران و ماهی‌گیری است. خوشبختانه دریاچه سد بارون در کنار کلیسای زور زور قرار گرفته و گردشگرانی که برای بازدید از کلیسا می‌آیند، دقایقی را در کنار دریاچه به استراحت و همچنین صرف ناهار بپردازند.
روستای گردشگری رند
روستای بسیارخوش آب و هوا و دیدنی رند واقع در ۱۵ کیلومتری شهر؛ نظر گردشگران را معطوف خود کرده است. روستا بسیار سرسبز و چشم‌نواز رند، آب و هوای مطبوع و خنک دارد. دلیل اصلی این طبیعت زیبا و آب و هوای معتدل آن، قرار گرفتن در دامنه کوهستان است. از جمله عوامل شهرت و محبوبیت روستا، وجود چشمه‌های جوشان آب معدنی معتدد در این منطقه است.
خانه سنگی جمال خان تیموری
قدمت این خانه نیز همچون بسیاری از آثار این شهر، به دوران قاجار بازمیگردد. خانه سنگی تیموری با مساحتی معادل ۶۰۰ متر مربع، در دو طبقه ساخته شده که در ساخت این خانه، سنگ یکی از اصلی ترین مصالح به کار رفته است.
بازار مرزی منطقه آزاد ماکو
اما به عنوان پربازدید ترین و محبوب‌ترین جاذبه گردشری در ماکو، می‌توان به بازار مرزی منطقه آزاد آن اشاره کرد. اگر به ماکو سفر کردید، حنما به بازار آن سر بزنید. یکی از لذت بخش ترین بخش های سفر، گشت و گذار و خرید در بازارهای محلی است. زیرا علاوه بر لذت بخش بودن خرید، با آداب و رسوم و سوغات هر منطقه نیز بیشتر آشنا خواهید شد. بیش از ۵۰۰ مغازه در بازار ماکو وجود دارد و شما با رفتن به آنجا لذت یک سفر به یادماندنی را برای خودتان تکمیل می‌کنید.
غذاهای سنتی ماکو
ماکو، به دلیل موقعیت جغرافیایی و آب و هوای خاص منطقه، دارای غذاهای سنتی خاصی است که همچنان توسط مردم محلی تهیه می‌شوند. این غذاها نه تنها برای مزه و طعم منحصربه‌فردشان مشهورند، بلکه برای سلامتی و مفید بودن نیز شناخته شده‌اند. برخی از مهمترین غذاهای سنتی ماکو عبارتند از:
ساج قاورماسی
یکی از غذاهای سنتی منطقه ماکو، ساج قاورماسی است. در این غذا، گوشت گوسفند به همراه دنبه و روغن حیوانی در ساج تفت داده می‌شود و با سسی ترکیبی از ماست و سیر سرو می‌شود.
جزوز
این غذا مانند جغور بغور است، با ترکیبی از سیب‌زمینی نگینی شده، گوشت جگر و گوجه فرنگی. جزوز یکی از غذاهای خیابانی ماکو است و به همین دلیل معمولاً با قیمت ارزانی در دسترس است. در صورت سفر به ماکو، حتماً این غذای خیابانی را امتحان کنید.
اولیک چکمسی
این غذا نیز بر پایه گوشت تهیه می‌شود، همانند سایر غذاهای این منطقه. اولیک، یکی از سبزی‌های بومی این منطقه است و طعم اصلی این غذا را می‌دهد. در این غذا، سبزی و گوشت پخته شده و سپس برنج اضافه می‌شود تا بپزد. علاوه بر این، غذاهای دیگری نیز در ماکو وجود دارند، از جمله کلاجوش، یالیخ چورکی، یاقلی پاپان، تخم مرغ سیب زمینی و غیره.
معروف ترین مراکز خرید ماکو
ماکو علاوه بر جاذبه‌های گردشگری طبیعی و تاریخی، دارای مراکز خرید معروفی است. برخی از این مراکز خرید به تنهایی جاذبه‌های گردشگری ماکو محسوب می‌شوند و بسیاری از گردشگران برای تجربه خرید از این مراکز به ماکو سفر می‌کنند.
بازار مرزی ماکو
یکی از مراکز خرید مهم و معروف در ماکو، بازار مرزی ماکو است. در این بازار، کالاهای با کیفیت پیدا می‌شوند و وسعت آن بسیار بزرگ است. تعداد زیادی مغازه در این بازار وجود دارد که محصولاتی مانند پوشاک، لوازم خانگی، مواد غذایی و غیره را عرضه می‌کنند. بازار مرزی ماکو در کیلومتر ۵ جاده ماکو - بازرگان قرار دارد.
بازار مرزی ساری‌سو
بازار ساری‌سو نیز یکی از مراکز خرید مرزی در ماکو است. قیمت اجناس در این بازار، به گفته گردشگران و مردم محلی، حدود ۲۰ درصد ارزان‌تر از سایر مراکز خرید ماکو است. این بازار همچنین امکانات رفاهی مانند نمازخانه و سالن غذاخوری را نیز داراست.
بازار مرزی صنم بلاغی پلدشت
بازار مرزی صنم بلاغی پلدشت، با وسعتی حدود ۱۴ هزار متر مربع، در فاصله ۳۰ کیلومتری از ماکو و در شهر پلدشت قرار دارد. این بازار به عنوان یکی از مراکز خرید معتبر در منطقه شناخته می‌شود و محصولاتی مانند مصنوعات چوبی، کالاهای وارداتی، میوه و تربار و سایر محصولات متنوع در آن به فروش می‌رسند.
صنایع دستی ماکو
صنایع دستی و سوغاتی‌های متنوعی در شهر ماکو وجود دارند. اگر به این شهر سفر کردید، می‌توانید این صنایع دستی را به عنوان یادگاری خریداری کنید. در زیر به برخی از مهمترین صنایع دستی ماکو اشاره شده است:
- حصیربافی: مردم ماکو از برگ‌های نی تازه برای تولید حصیر استفاده می‌کنند. در این صنعت، لا به لای حصیر از نخ‌های پشمی نیز استفاده می‌شود. حصیربافی یکی از صنایع دستی محبوب است و قیمت مناسبی دارد.
- گلیم‌بافی: گلیم‌بافی نیز از هنرهای دستی مردم ماکو است. طرح‌ها، نقش‌ها و رنگ‌های گلیم‌های ماکو به تفاوت و زیبایی خاصی نسبت به سایر شهرها می‌باشد و می‌توانید آنها را به عنوان سوغاتی تهیه کنید.
- فرش دستباف: فرش، یکی از مهمترین صنایع دستی ایران است و مردم در تمامی شهرها برای استفاده روزانه خود از فرش استفاده می‌کنند. فرش ماکو نیز زیبا و دیدنی است. با این حال، قیمت فرش‌های دستبافت ماکو بسیار گران و ارزشمند است.
- سازسازی: ساخت سازهای موسیقی نیز در گذشته به عنوان یکی از صنایع دستی ماکو شناخته میشد. هنرمندان از چوب درختان توت و گردو برای ساخت سازها استفاده می‌کردند. امروزه بسته به نوع ساز و کیفیت مورد نظر، از چوب دیگر درختان نیز استفاده می‌شود.
- معرق‌کاری: معرق کاری نیز با ترکیب چوب‌ها و ایجاد نقش‌ها و طرح‌ها به وجود می‌آید. تابلوهای معرق ماکو اغلب شامل نقوش اسلیمی، موضوعات شاهنامه، مینیاتور و غیره هستند.
چرا ماکو به منطقه آزاد تبدیل شد؟
منطقه ماکو به جمهوری ترکیه از شمال و با مرز آبی ارس به جمهوری خودمختار نخجوان از شرق محدود می‌شود. این موقعیت جغرافیایی باعث شده که ماکو به عنوان یک شاهراه ارتباطی مهم برای ترانزیت کالاهای کشورهای آسیای میانه و اروپا در تجارت جهانی مطرح شود. همچنین، منطقه آزاد ماکو با فرهنگ سرامیکی ماوراء قفقاز (۲۹۰۰-۳۲۵۰ ق.م) و امپراتوری اورارتو در میراث‌های مادی و فرهنگی در ارتباط بوده و همکاری‌هایی با جمهوری‌های آذربایجان، ترکیه، ارمنستان و گرجستان داشته است. منطقه آزاد تجاری-صنعتی ماکو به عنوان یک منطقه هم‌مرز با ترکیه و نخجوان و همجواری با ارمنستان و منطقه قفقاز، نقش مهمی را در گلوگاه کریدور زمینی شمال و جنوب (رقیب کانال سوئز در خشکی) و نقطه اتصال آسیا و اروپا بازی می‌کند.
با توجه به اهمیت استراتژیک اتصالات قفقاز برای ایران، منطقه ماکو نقش عمده‌ای در تبادلات و تجارت بین ایران، روسیه و اروپا دارد. فاصله کم منطقه آزاد ماکو از بنادر مرسین در دریای مدیترانه و ترابوزان در دریای سیاه، به دسترسی آسان به بازارهای اروپا از طریق زمین و دریا کمک می‌کند. در مقایسه با بنادر جنوبی کشور در خلیج فارس که به دلیل مسافت و هزینه‌های اقتصادی نیاز به بررسی دارند، منطقه آزاد ماکو به عنوان یک گلوگاه اقتصادی در رقابت با راه‌های دریایی شرق و غرب در خشکی مطرح است.
چگونه به ماکو برویم؟
برای رفتن به ماکو، اگر از تهران عازم هستید، بیش از 800 کیلومتر راه در پیش دارید و باید شهرهای مختلفی همچون قزوین، زنجان و تبریز عبور کنید تا به مقصد برسید. همچنین اگر سفر با هواپیما را ترجیح می‌دهید، باید خود را به فرودگاه ارومیه رسانده و از آنجا سوار ماشین بشوید و پس از سه ساعت به ماکو خواهید رسید.
برای اقامت در ماکو نگران نباشید، زیرا در این شهر مراکز اقامتی متنوع و زیادی وجود دارد. از هتل‌های نسبتا لوکس تا اقامتگاه‌های بومگردی بسیار زیبا که با توجه به فرهنگ آن منطقه ساخته شده است. شما با رفتن به این اقامتگاه‌ها می‌توانید با فرهنگ و سبک زندگی مردم این منطقه بیشتر آشنا بشوید. برای اقامت در ماکو نیز می‌توانید به هتل‌های واقع در این شهر بروید.
بهترین زمان سفر به ماکو
به طور کلی، بهترین زمان برای سفر به ماکو در اوایل بهار (فصل بهاران) و اواخر تابستان است. در اوایل بهار، از فروردین تا اردیبهشت، هوا در ماکو سرد و نسبتاً خشک است و محیط زیبایی به خود می‌گیرد. اما باید در نظر داشت که در این فصل همچنان احتمال بارش برف و باران وجود دارد. در اواخر تابستان نیز، از مرداد تا شهریور، هوا گرم و خشک است و شما می‌توانید از آب و هوای مطبوع و مناظر زیبای ماکو لذت ببرید.
در اردیبهشت و خرداد، هوا با احتمال بارش رگبار و باران همراه است که ممکن است باعث محدودیت در برنامه‌ریزی سفر شود، به خصوص برای بازدید از مناطق طبیعی. همچنین در تیر و مرداد، هوا بسیار گرم می‌شود و در برخی موارد می‌تواند نامطبوع باشد. در اواخر اسفند و اوایل فروردین، با آب شدن برف‌ها، گل‌ها و گیاهان بهاری در منطقه شکوفا می‌شوند و جذابیت طبیعت را افزایش می‌دهند. این زمان نیز می‌تواند برای سفر به ماکو جذاب باشد. به طور کلی، انتخاب زمان سفر به ماکو بستگی به ترجیحات شخصی شما دارد. اما بهتر است قبل از سفر، آب و هوا و شرایط آب و هوایی منطقه را بررسی کرده و برنامه‌ریزی خود را مطابق با آن انجام دهید.
تصاویر شهر ماکو
حرمتي 1403/03/12
