یکی از ساختمان های شهر تهران که از نظر قدمت، به زمان قاجاریه بر می گردد، خانه قوام الدوله یا وثوق الدوله است که در محله سرچشمه این شهر واقع می باشد. این خانه که جزو فهرست آثار ملی ایران است، سالانه گردشگران بسیار زیادی را چه از ساکنان شهر تهران، و چه از خارج شهر به خودش جذب می کند.در این مطلب قصد داریم به بررسی این خانه تاریخی بپردازیم و ویژگی ها و معماری مختلف آن را با یکدیگر بررسی کنیم؛ با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
آشنایی با خانه قوام الدوله یا خانه وثوق الدوله در تهران
ساخت این خانه ی تاریخی، توسط یکی از صاحب منصبان دوره ی قاجاریه به اسم میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی، و در زمان احمد شاه قاجار انجام شده است؛ تخمین زده می شود که بنای این ساختمان متعلق به سال 1211 هجری شمسی باشد.مساحت کلی این بنا، تقریبا 12 هزار متر مربع است و بعد از گذشت سالیان زیادی، این ساختمان در حال حاضر تنها شامل دو بخش اندرونی و بیرونی می شود؛ همین دو بخش نیز در طول تاریخ تغییرات بسیاری کرده اند.
اگر از این بنا دیدن کنید، شاید متوجه این موضوع بشوید که بعضی از قسمت های این بنا، متعلق به دوران قاجاریه نیستند؛ برای مثال چند اتاق، آشپزخانه و سرویس های بهداشتی ای که در ضلع شرقی حیاط بیرونی قرار دارند، همگی از مکان هایی هستند که وقتی این عمارت تحت نظر سازمان حفاظت آثار باستانی قرار گرفت، ساخته شدند.البته لازم به ذکر است که هر کسی نمی تواند قسمت نوساز این خانه ی قدیمی را با بافت قدیمی آن مقایسه کند و آن ها را تشخیص بدهد؛ برای مثال تزیینات شومینه، در و پنجره ها، نمای خارجی و دیگر قسمت هایی که نوسازی شده اند، به طور زیادی با نمونه قدیمی خود مشابهت دارند.
گمان هایی در رابطه با خریداری این ساختمان توسط حسن وثوق الدوله نیز وجود دارد؛ حسن وثوق الدوله و میرزا احمد قوام السلطنه، دو تن از نوادگان میرزا محمد آشتیانی بوده اند. روایتی بیان می کند که بعد از مرگ میرزا محمد، این خانه به حکم ارث، به حسن وثوق الدوله رسیده است. در آن زمان وثوق الدوله، به عنوان نخست وزیر ناصرالدین شاه فعالیت می کرده است.
روایت دیگری نیز وجود دارد که در آن خبری از ارث و میراث نیست و بیان می کند که وثوق الدوله، خودش این بنا را خریده است.
معماری خانه قوام الدوله
یکی از مهم ترین ویژگی های خانه های ایرانی قدیمی که خانه ی قوام الدوله نیز آن را دارد، داشتن اتاق هفت در است؛ این اتاق که یکی از زیباترین مصداق های معماری این خانه تاریخی می باشد، نظم و تقارن بسیار چشم نوازی دارد. در ساخت اتاق هفت در خانه قوام الدوله، از آجر و چوب استفاده شده است.
نکته دیگری که در معماری این ساختمان وجود دارد، وجود دیوار هایی است که همگی گچ بری ها و نقاشی های زیادی دارند؛ طرح اصلی این دیوار ها، مانند دیگر طرح های ایران باستانی، شامل نگاره های اسلیمی و گل و گیاهان تزیینی می باشد. اتاق های خانه قوام السلطنه فرورفتگی هایی نیز دارد. علت وجود این فرورفتگی ها، به دلیل استفاده ی اعضای خانه از طاقچه است.مانند خانه های سنتی ایرانی، خانه قوام السلطنه نیز در حیاط خود یک حوض و چند باغچه دارد. همچنین وجود دو بادگیر و بام شیروانی در این خانه، از ویژگی های منحصر به فرد خانه قوام الدوله است.
ویژگی های خاص این بنا
در این قسمت به بررسی چند ویژگی اصلی و خاص این بنا می پردازیم و آن ها را بررسی می کنیم . همان طور که در بالا نیز به آن اشاره شد، این بنا دو بادگیر زیبا دارد. بادگیر ها می توانند در فصل تابستان با ایجاد گردش هوا در ساختمان، هوای خانه را مقدار زیادی خنک کنند. نقاشی های دیواری این عمارت، شامل طرح های اورپایی و ایرانی می شود؛ برای مثال در تالار آینه این خانه، طرح های اروپایی و خارجی بسیاری وجود دارد و دلیل آن نیز، رفت و آمد سیاستمداران و مهمانان خارجی در گذشته و در این مکان بوده است.
این تالار در قسمت شمالی و در طبقه همکف خانه ی قوام السلطنه قرار گرفته است؛ لازم به ذکر است که تالار آینه، از بخش اندرونی خانه جدا است. همان طور که در قسمت معماری این خانه نیز گفته شد، وجود اتاق هفت در در این ساختمان، یکی از دلایلی است که این عمارت را مهم کرده است؛ عدد هفت که در ایران باستان و در عقاید مذهبی نیز عدد مقدسی به شمار می رود، نمونه های کاربردی زیادی چه در معماری ایرانی، و چه در دیگر زمینه ها دارد. برای مثال وجود هفت اقليم، هفت آسمان، هفت بار طواف دور کعبه و... از جمله ی آن ها است. دو بادگیر زیبای عمارت وثوق الدوله، به طور کامل قرینه با یکدیگر ساخته شده اند و در ساخت آن ها نیز از چوب و آجر استفاده شده است. همچنین نظم و تقارن در جاهای دیگر این عمارت نیز یافت می شود؛ برای مثال تقارن در تزیینات و نمای ساختمان، از جمله دیگر ویژگی های این ساختمان قدیمی است.
بخش های مختلف خانه قوام الدوله:
خانه قوام الدوله یا قوام السلطنه، بخش های مختلفی از جمله زیر زمین، همکف و... دارد. هر بخش ویژگی های خاص خود را داشته و مکان های مختلفی از این عمارت را شامل می شود.
بخش زیر زمین خانه قوام الدوله
در حقیقت راه ارتباطی به زیر زمین و بیرون از عمارت و همچنین حیاط بیرونی، توسط همین بخش تامین می شود. زیرزمین عمارت قوام الدوله در زیر تالار آینه و در قسمت شمالی ساختمان قرار دارد؛ گفتنی است که نور دورن این قسمت، توسط روشنایی خورشید تامین می شده است و وجود آجر های لعاب دار آبی رنگ، به زیبایی این قسمت افزوده است.
طبقه همکف و طبقه دوم خانه قوام الدوله
طبقه همکف این ساختمان، دو تالار اصلی دارد و علاوه بر این دو تالار نیز سه اتاق و یک راهرو در آن ساخته شده است. طبقه ی فوقانی، یعنی طبقه دوم هم شش اتاق و چند راهرو دارد؛ اتاق های این قسمت شصت سانتی متر عرض دارند. ارتباط راهرو های طبقه دوم به هم، از طریق همین در ها است. در دیگری نیز وجود دارد که به هال میان اتاق ها باز می شود.
گفتنی است که این هال تنها راه ارتباطی میان اتاق های شمالي و جنوبی در این طبقه می باشد. همچنین باید بگوییم که اگر قصد بازدید از این اتاق ها را دارید، باید توجه داشته باشید که این ها تنها مکان کوچکی برای استراحت هستند و از تزیینات کمتری نیز برخوردار می باشند.
ساعات بازدید از خانه قوام الدوله
این بنای تاریخی در 29 فروردین ماه سال 1381، به عنوان دفتر سازمان ایکوموس خریداری شد؛ ایکوموس سازمانی است که وظیفه آن نگهداری از اماکن میراث فرهنگی کشور های سراسر جهان است.به همین منظور برای اطلاع یافتن از ساعت بازدید از خانه ی قوام الدوله، می توانید با شماره 02133440054 در تماس باشید و اقدام به پرس و جو و یا گرفتن وقت برای بازدید بکنید.
