اگر از جمله افرادی هستید که اهل ایرانگردی و گردشگری هستند حتما با این بنای تاریخی در طول سفرتان به مشهد مقدس برخورد کرده‌اید. میل اخنگان یکی از باشکوه ترین بناهای تاریخی ایران است که با رازهای خفته در آن بسیاری از گردشگران را هرساله به خود جذب می کند. در ادامه‌ی این مقاله به جواب سوالاتی همچون: میل اخنگان مشهد کجاست؟ تاریخچه ی این میل چیست؟چه کسی در میاد اخنگان دفن شده؟ معماری میل اخنگان به چه صورت است؟ اشاره می‌کنیم. برای آشنایی بیشتر با این بنای رازآلود و منحصر به فرد با این مقاله همراه شوید.
میل اخنگان کجاست؟
همانطور که پیش تر هم به آن اشاره شد میل اخنگان که به میل اخنجان نیز معروف است، از مکان‌های باستانی استان خراسان رضوی به شمار می آید. این جاذبه ی تاریخی در فاصله‌ی ۲۲ کیلومتری از شمال شهر مشهد و ۹ کیلومتری از شرق شهر تابران توس، در نزدیکی روستای اخنگان واقع شده است. تاریخچه و قدمت این مکان به قرن نهم هجری قمری باز می گردد؛ این زمان با دوره‌ی تیموریان مصادف است. البته با اطمینان نمی توان در مورد زمان این بنا نظر داد چون کتیبه ی درون میل تا حدود بسیار زیادی از بین رفته و اسناد تاریخی معتبری نیز در رابطه با این بنا وجود ندارد، اما باستان شناسان با توجه به کاشی کاری و معماری موجود، این بنا را به زمان تیموریان منتسب کرده اند. در متون کهن بیان شده در قرن چهارم هجری قمری و در نزدیکی این مقبره و مکان تاریخی، جنگی خونین میان والیان و حاکمان قبلی خراسان و سلطان محمود غزنوی رخ داده است. یکی از جذابیت های معماری این بنای تاریخی تقسیم بندی قسمت پایین و بالای آن است در بخش معماری میل اخنگان به بیان دقیق تر این موضوع می پردازیم اما شاید خوب باشد در اینجا هم به آن اشاره ای کنیم. قسمت پایینی این برج به ۸ بخش تقسیم شده و قسمت بالایی آن را به ۳۶ بخش تقسیم کرده اند که به دلیل این معماری می توان به ارتباط میان میل اخنگان و برج رادکان پی برد. به واسطه ی این ارتباط برج اخنگان یک رصد خانه ی کمکی برای برج رادکان به شمار می آید و با کمک این دو برج می توانیم فاصله ی اجرام آسمانی تا زمین را حساب کنیم.
چه کسی در میل اخنگان دفن شده؟
آن بخش رازآلود و معماگونه ی میل اخنگان که نقش به سزایی در کنجکاوی و جذب گردشگران داشته مدفنی است که با وجود گذر سالیان دراز هنوز به طور دقیق هویت شخص دفن شده در آن مشخص نیست. طول سنگ قبر درون برج ۱۱۰ سانتی متر است و روی آن با خط ثلث و نسخ نوشته هایی وجود دارد. چهار نظریه برای شخص یا اشخاص دفن شده در این مقبره وجود دارد که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم. عده ای می گویند چون نقش و نگاره های روی دیوار این مقبره نقوش زنانه گلهای مینایی است، پس برای آهنگان خاتون نامی ساخته شده است. عده ای دیگر بیان داشتند در این مکان گوهرتاج که خواهر ملکه گوهرشاد بیگم، (از بانوان نمونه ی خراسان و همسر شاهرخ تیموری) است، دفن شده. سازمان میراث فرهنگی این باور را درست تر از دیگر نظریه ها می داند. دسته ی سوم افرادی هستند که می گویند در این مقبره دختری هندی تبار دفن شده که برای زیارت امام رضا در راه مشهد از دنیا رفته است. و اما گروهی دیگر بر این باورند که این آرامگاه یک قبر دسته جمعی است که افرادی مهم و متشخص در آن دفن شده اند. دومین گروه محتمل ترین و درست ترین باور را دارند. مردم آن نواحی بیان داشته اند که سنگ قبر این مقبره شکسته شده و طلاهای درون آن سرقت شده است و علاوه بر آن برخی از کاشی های بی بدیع این مکان نیز دزدیده شده که به ساختمان ظاهری لانه زنبوری را تمثیل کرده است البته برای این سرقت ها منابع قابل استنادی وجود ندارد. لازم به ذکر است که تنها به دلیل وجود این مقبره ی مرموز میل اخنگان به این شهرت عظیم نرسیده و از دیگر دلایل محبوب و مجذوب بودن این بنا، به دلیل آن است که فردوسی بزرگ، شاعر حماسه سرای ایران، و سلطان محمود غزنوی در سال ۳۸۵ هجری قمری اولین برخوردشان در این محل بوده و این باعث شده است که این مکان قابل توجه ویژه از جانب همگان و بخصوص شعر دوستان و فرهیختگان قرار بگیرد.
معماری میل اخنگان مشهد
قبل از شروع صحبت درباره ی معماری میل اخنگان شاید برایتان جالب باشد که با بناهایی که به نام میل یا ابنیه معروف هستند آشنا شوید و کاربرد آنها را در قدیم الایام بدانید. میل ها تک بناهایی هستند که نقش مهمی را در راهنمایی قافله ها و کاروان ها ایفا می کردند. در آن زمان به میل ها چراغدان یا چراغ پایه گفته می شد. این کلمات به معنای محل نور، کانون نور و روشنایی و یا جای نار می باشد. این بناهای برج مانند اغلب در کنار راه ها و جاده هایی که کاروانیان از آن عبور می کردند، ساخته می شد. در تاج میل ها، آتشگاه هایی وجود دارد که در گذشته روی آنها آتش روشن می شد تا کاروانیان در تاریکی شب و یا مه آلودگی روز راه درست را انتخاب کنند و در پیش بگیرند. در داخل میل ها نیز عموما یک یا دو پلکان ساده یا مارپیچ می توانید پیدا کنید. میل اخنگان در مختصات E59,37.243 و N36,31.038 و در ارتفاعی حدود ۱۱۲۰ متر از سطح دریا واقع شده است. از آنجایی که این بنای تاریخی در عصر تیموریان ابداع شده است معماری آن هم متناسب با همان دوره می باشد البته برخی از هنرمندی های معماری ایلخانیان نیز در آن نمایان است. برای بیان جزئیات بیشتری از معماری میل اخنگان باید بیان داشت: این بنا روی یک سکوی کوتاه و ۸ ضلعی مدور قرار گرفته است و نمای بیرونی آن هم به خاطر سکوی ۸ ضلعی داری ۸ نیم ستون است. قسمت بالایی آن به ۳۶ قسمت تقسیم شده. این برج سه در دارد. طول استوانه ی برج ۱۳.۷ متر و ارتفاع کلاهک عرق چینی آن ۴.۲ متر می باشد. طول کل برج حدود ۱۷ متر است. پیکره ی برج با آجر بنا شده که میان آجر ها با نگین هایی از جنس کاشی با طرح های اختر، چلیپا و ترنج مزین گشته است. البته در حال حاضر اکثر آن ها دزدیده شده و یا افتاده است. با وجود ظاهر متحیر کننده ی بیرونی این بنا در داخل آن نقش و نگاره های باستانی وجود ندارد اما داخل میل هم عجایب خاص خود را داراست برای مثال یک کتیبه ی گچ بری شده که روی آن با خط ثلث نوشته اند درون میل تعبیه شده است، که البته بخش زیادی از آن باقی نمانده، همینطور نوشته های روی سنگ قبر داخل میل نیز به خط ثلث و نسخ است. این بنا یک بنای دو پوششیست که در آن پوشش فوقانی (پوشش مخروطی شکل) که بدان رک می گویند با کاشی های رنگی که به صورت نوار های افقی برش یافته تزئین شده است. مطالب گفته شده خلاصه ای از معماری این بنا به شمار می آید برای درک ملموس تر می توانید به این مکان خاطره انگیز سفر کنید و از نزدیک شاهد شگفتی های آن باشید. با توجه به خصوصیات و عجایب موجود در این بنای تاریخی سفر به این مکان حیرت آور و دوست داشتنی را به شما پیشنهاد می کنیم به خصوص برای زمان هایی که بارش شهابی نیز رخ می دهد و یک منظره ی دل انگیز و جذاب را برایتان به ارمغان می آورد.
