تنگه هرمز، آبراهی خمیده شکل و بسیار مهم در جنوب ایران است و از مهمترین مسیر های تردد تجاری در جهان محسوب می شود. در ابتدا نام هرمز در پی استناد به منابع قدیمی، هورموغ بوده که که معنی آن در گویش بومی استان هرمزگان نخل می باشد. این واژه را میتوان ساخته شده از ترکیب هور+موغ به معنی آبراهه موغستان ( ایالت قدیم جنوب ایران یا همان میناب کنونی ) دانست.
تنگه هرمز کجاست؟
تنگه ی هرمز آبراهیست میان استان هرمزگان در کشور ایران و استان مسندم در کشور عمان که موجب پیوند دادن دریای عمان و خلیج همیشگی فارس می شود. این گذرگاه از مهم ترین و راهبردی ترین مسیر های بین المللی کشتیرانی در جهان به شمار می رود.
تنگه هرمز،بین دریای عمان و خلیج فارس قرار دارد و تنها راه ارتباطی دریای خلیح فارس با آبهای آزاد جهان است. شمال این تنگه در شهرستان میناب استان هرمزگان قرار گرفته و در جنوب به شبه جزیره مسندم(یکی از استانهای کشور عمان) می رسد. گستره تنگه هرمز بین ایران و عمان تقسیم شده و هیچکدام از دو دولت ایران و عمان ،حق دخل و تصرف در آبهای دیگری را ندارند و تنها می توانند بر سواحل خود نظارت داشته باشند.
تنگه هرمز از نظر زمین شناسی چه شکلی دارد؟
تنگة هرمز هلالی شكل و به طرف داخل فلات ايران قرار دارد و در نتيجه بيشترين منطقه ساحلی آن ، در كشور ايران قرار گرفته است. شكل اين تنگه، نشان دهنده پيشرفت آب در خشكی و تشكيل خليجی در دهانه خليج فارس است. ساحل جنوبی تنگه هرمز كه به شكل پيشرفتگی خشكی شبه جزيره عربستان در داخل آب است، شبه جزيره رئوس‌الجبال را تشكيل داده كه بخش شمالی آن به شبه جزيره المُسَندَم معروف است كه در حاكميت كشور عمان قرار دارد.
اهمیت تنگه هرمز
منطقه خاورمیانه و خلیج فارس و به طور خاص در دنیای پس از جنگ سرد و به ویژه در حال حاضر، از لحاظ سیاسی و اقتصادی از اهمیت بسیار زیادی برای کشورهای جهانی برخوردار است. خلیج فارس دریای نیمه بسته ایست که بازوی اقیانوس هند به شمار می رود و تنگه هرمز کلید آن محسوب میشود. تنگه هرمز باریکه دریایی خمیده شکلی است که در منتهی الیه شرقی خلیج فارس واقع شده است و از مهمترین تنگه های بین المللی محسوب میشود و در ردیف حیاتی ترین تنگه های عبور و مرور جهان شناخته شده است. از آغاز دهه ۱۹۷۰ میلادی، خلیج فارس و تنگه هرمز شریان حیاتی کشور نام گرفت. از سری دلایلی که از لحاظ جغرافیای سیاسی منجر به اهمیت تنگه هرمز شده است عبارتند از:
- ایران از لحاظ نظامی و جمعیتی نسبت به اغلی کشورهای منطقه از رتبه بالاتری برخوردار است.
- همه کرانه های شمالی خلیج فارس، تنگه هرمز، دریای عمان جزو قلمروایران است.
- ایران در خلیج فارس و تنگه هرمز از موقعیت حساسی برخوردار است ودر مقایسه با سایر کشورهای کناره خلیج فارس، بیشترین طول ساحلی را دارد.
- ایران بزرگترین و نیرومندترین کشور خلیج فارس است و بیشترین گستره جغرافیایی و مواضع حفاظتی را در این منطقه دارد. به همین دلیل، تنگه هرمز از اهمیت بسیار بالایی برای ایران برخوردار است و در حقیقت دروازه ارتباطی ایران با جهان و منطقه شمرده می شود.
آیا بستن تنگه هرمز حق قانونی ایران است؟
برای پاسخ به این سوال در ابتدا باید گفت منطقه تنگه هرمز جز آبهای سرزمین ایران و عمان است و منطقه دریایی آزاد در آن وجود ندارد. علاوه بر این، دو عهدنامه عبور «بی‌ضرر» (عهدنامه 1958 ژنو) و عبور «ترانزیت» (عهدنامه1982 مونته گوبه) به رسمیت شناخته شده است. طبق عهدنامه «عبور بی ضرر» که مورد پذیرش ایران است، سایر کشورها حق دارند از آن عبور کنند، به شرطی که عبور آنها ضرری برای کشورها نداشته باشد. اما طبق عهدنامه «عبور ترانزیت»، عبور و مرور همه کشورها آزاد است. ایران عضو این عهدنامه نیست پس براین اساس، نظام حقوقی حاکم بر تنگه هرمز، نظام «عبور بی‌ضرر» است.
پس از لحاظ حقوقی، ایران مجاز است مانع عبور کشتی های دیگر کشورها از تنگه هرمز شود.
