گنبد سلطانیه جاذبه گردشگری شگفت انگیز واقع در زنجان در گذشته قابل سکونت بوده و پس از مرگ اولجایتو خالی از سکنه شده است. این گنبد یکی از باشکوه ترین ساختمان های ایران و آرامگاه سلطان محمد خدابنده(اولجایتو) می باشد. برای شناخت بیشتر این سازه مشهور با ما همراه شوید.
گنبد سلطانیه در کدام شهر است
زنجان شهری جذاب با مناطق گردشگری شگفت انگیز و بکر در شمال غربی ایران است که برای بسیاری از گردشگران ناشناخته مانده است. گنبد سلطانیه در شهر سلطانیه که زمانی پایتخت ایلخانان بوده در 300 کیلومتری تهران قرار دارد و یکی از جاذبه های فوق العاده و دیدنی شهر زنجان می باشد. این گنبد از تمام نقاط شهر قابل رویت است و برای بازدید از آن باید به آدرس شهر سلطانیه، میدان علامه حلی، بلوار علامه حلی، خیابان اریباد بروید.
گنبد سلطانیه زنجان، بزرگترین گنبد آجری در دنیا
ساخت گنبد سلطانیه که به بزرگترین گنبد آجری ایران معروف است، از سال 704 تا 712 قمری و به دستور پادشاه مغول سلطان محمد خدابنده و با طراحی خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی و معماری شخصی به نام سید علی شاه با سه هزار کارگر صورت گرفت. پس از تکمیل ساختمان تزیین آن (بدنه گنبد تماما از آجر بوده و گنبد با کاشی های فیروزه‌ای و لاجوردی و به شیوه معرق‌كاری مزین شده است) آغاز شد که نزدیک به سه سال طول کشید و زیبایی منحصر به فرد آن موجب شد تا در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت برسد. این گنبد با وزن 1600 تن در طی 700 سال تنها 8 سانتی متر نشست کرده است. گنبد سلطانیه از نظر ارتفاع رتبه سوم را در جهان (بعد از کلیسای سانتا ماریای ایتالیا و مسجد ایاصوفیه ترکیه) دارد. عظمت و زیبایی این ساختمان نظر هر بیننده ای را جذب خود می کند.
دلیل ساخت گنبد سلطانیه
برخی از افراد معتقدند که اولجایتو دستور ساخت بارویی به طول سی هزار گام را به منظور انتقال امام علی و امام حسین به آنجا داده بوده است. و بعد از اینکه برای انجام این کار با مخالفت علمای شیعه مواجه شد تصمیم گرفت که آن را آرامگاه خود قرار دهد. البته با بررسی ساختمان های مشابهی که ایلخانان به عنوان آرامگاه برای خود در شهرهایی از جمله همدان، تبریز و شنب‌غازان بنا کرده بودند، می توان گفت گنبد سلطانیه نیز از ابتدا به منظور آرامگاه سلطان محمد خدا بنده ساخته شده بود.
معماری گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه دارای وزن 1600 تن، ارتفاع 50/48 متر، قطر دهانه 40/24 متر، قطر دهانه داخلی 25 متر، ضخامت 160 سانتی متر بوده که بین دو پوسته آن فضای خالی 60 سانتی متری وجود دارد، همچنین 8 جرز سنگین با عرض 78/6 متر و سطح مقطع 50 متر مربع و تحمل بار 200 تن می باشد. این گنبد به عنوان اولین و قدیمی ترین گنبد دوجداره دنیا نیز شناخته می شود؛ جرز ها برای انتقال وزن گنبد به شالوده ها طراحی شده اند. این بنا در طبقه همکف و طبقه اول با فضاهای مرتبط با گنبد، نزدیک به مستطیل بوده و در طبقه های دوم و سوم هشت ضلعی است. همچنین سیستم دوجداره این گنبد از ویژگی های منحصر به فرد گنبد می باشد، که به دلیل بالا بودن مقاومت بنا در لنگرهای خمشی و برشی باعث می شود گنبد در برابر زلزله آسیب نا پذیر باشد.
سن پائولوزی بیان کرده که تشابهاتی بین گنبد سلطانیه و گنبد کلیسای سانتاماریا دلفیوره فلورانس وجود دارد، که لازم به ذکر است گنبد آجری و زیبای سلطانیه از نظر معماری طراحی فوق العاده و منحصر به فردی دارد که آن را از تمام گنبد های دیگر متمایز می کند و همچنین تشابهی بین گنبد آن و کلیسای مزبور نیست.
این سازه دارای هشت ضلع می باشد که در محل اتصال هر دو ضلع، دو ستون قطور و مرتفع در کنار یکدیگر ساخته شده اند. هر ستون توسط یك قوس جناغی به ستونی دیگر كه در انتهای همان ضلع قرار گرفته، متصل شده، به همین دلیل در هشت ضلع ساختمان، هشت طاق مرتفع تشکیل شده است. حد فاصل این قوس‌ها در طاق مجاور به وسیله آجر پوشانده شده اند، در قسمت فوقانی طاق‌ها، طوق زیرین گنبد ساخته شده و روی آن ساق گنبد به صورت دایره بنا گشته است؛ در این قسمت مشاهده می شود، که بنا از هشت ضلعی به دایره تبدیل شده و روی ساق گنبد، گنبد ارغوانی رنگ جای گرفته است. البته گنبد از نوع دو پوش می باشد.
تزئینات داخلی بنای گنبد سلطانیه شامل موارد زیر می باشد.
● گچ بری
● مقرنس کاری
● كاشی كاری
● خطوط تزئینی
● تزئینات آجری
داخل این بنا با کاشی های آبی رنگ و آجر که بر روی آنها کلمات الله، محمد و علی و ترکیب های پیچیده هندسی از کلمه علی و تلفیق های خلاقانه از هر سه کلمه مزین شده بود که به دلایل نامعلوم سلطان محمد خدابنده دستور می دهد تا با لایه ضخیم گچ این نقوش زیبا پوشیده شوند.
کتیبه های گنبد سلطانیه: تمام نقاط گنبد سلطانیه از کتیبه های آیات قرآن پوشیده شده اند. سراسر طبقه همکف و باقی دیوارهای گنبد سوره فتح به چشم می خورد. آیات آیت الکرسی بالای درب اصلی ورودی آرامگاه و سوره توحید داخل ایوان طبقه اول نقش بسته اند. روی باقی کتیبه ها حدود شش بار سبحان الله، پنج بار نام محمد (ص)، پنج بار نام علی (ع)، محمد رسول الله، سلطان ظل الله و … به کار برده شده است.
ساعت آفتابی: یکی از ویژگی های منحصر به فرد و هوشمند این ساختمان استفاده از آن به عنوان ساعت آفتابی در گذشته بوده. به این صورت که زمانی که آفتاب از سوراخ اصلی گنبد شروع به تابیدن می کرده، به معنای رسیدن زمان اذان ظهر بوده و تابیدن نور از پنجره های بزرگ نشان دهنده ساعت و ورود نور از پنجره های کوچک تر نشان دهنده حدودی دقیقه می باشد.
بخش های مختلف گنبد سلطانیه
گنبدخانه: این بخش از گنبد مساحتی حدود 50 متر با قطر دهانه 25/5 متر دارد. دیوار دو جداره گنبد سلطانیه که قبل تر با آن آشنا شدید، مربوط به این قسمت می باشد.
تربت خانه: تربت خانه قسمت مشهور گنبد است، که در بخش جنوبی گنبد با 17 متر طول، 16 متر ارتفاع و 8 متر عرض قرار گرفته است. همانطور که گفته شد روایت می شود که سلطان محمد خدابنده قصد انتقال امام اول و سوم را به آنجا داشته و بعد از اینکه موفق نشد تصمیم گرفت تا مقداری از خاک نجف و کربلا را به سلطانیه بیاورند و از آن در ساخت بخشی از گنبد استفاده کنند. در آخر با تربت امام حسین سوره الملک با دو خط ثلث و کوفی روی دیوار های محراب نوشته شد و همین موضوع موجب شهرت این بخش با نام تربت خانه شده است. تربت خانه با ازاره یا همان روکش حفاظتی دیوار که به حاشیه های تزئینی گفته می شود از کف اتاق تا ارتفاع یک متری پوشانده شده است.
سردابه: سردابه گنبد سلطانیه در بخش جنوبی زیر تربت خانه قرار دارد. سردابه که در آن زمان به عنوان محل دفن پادشاهان و مقام داران ساخته می شده، طبق برخی روایات قبل از احداث گنبد در آن مکان وجود داشته است. هنگام ساخت سردابه به قصد ارتفاع در ورودی را کم در نظر می گرفتند، تا برای ورود خم شوند و به عبارتی به مردگان احترام بگذارند. تحقیقات و بررسی های انجام شده، روی قبری که وسط سردابه وجود دارد و دو فضای کوچکتر کنارش نشان می دهد که هیچ قبری در آن وجود ندارد؛ اما بر اساس نوشته مورخین و تعدادی از محققین سلطان محمد خدا بنده باید در همین بخش دفن شده باشد.
مرمت گنبد سلطانیه
مرمت و بازسازی این سازه طی 9 دوره و از سال 1348 آغاز شد. بین سال های 1353 و 1354 برای بالا بردن استحکام ساختمان گنبد تزریق بتن به داخل ستون ها، دیوار ها و طاق نماها صورت گرفت. مرمت گنبد سلطانیه نزدیک به 30 سال طول کشید و با توجه به این که به عنوان اثر ملی به ثبت رسیده است، متاسفانه توجه زیادی به آن نمی شود. برای مثال در حال حاضر تعدادی از کاشی های گنبد در حال ریختن هستند و دو رنگی در بسیاری از نقاط دیده می شود.
پلان گنبد سلطانیه
اطلاعات بازدید از گنبد سلطانیه
ساعات بازدید از گنبد سلطانیه: بازدید از گنبد سلطانیه در تمام روز های سال به جز سوگواری امکان پذیر است.
شش ماه اول سال از ساعت 9 الی 19 و شش ماه دوم سال از ساعت 8 الی 17
تلفن گنبد سلطانیه: 09127724606
هزینه بلیط موزه و گنبد سلطانیه: برای اتباع ایرانی 5 هزار تومان و برای اتباع خارجی 100 هزار تومان می باشد.
تنها راهی که از طریق آن می توانید به سلطانیه دسترسی پیدا کنید آزاد راه تهران به زنجان است. اگر با خودروی شخصی خود از تهران عازم شهر سلطانیه هستید مسافتی حدود 290 کیلومتر را به مدت تقریبا 3 ساعت باید طی کنید. همچنین زنجان تا شهر سلطانیه حدود 40 کیلومتر فاصله است و بهترِ از جاده قدیم استفاده کنید و با خودروی شخصی خود در عرض نیم ساعت به سلطانیه بروید.
