در ۷۰ کیلومتری شمال مرودشت استان فارس، شیراز، کاخ آپادانا به عنوان یکی از مهم ترین کاخ های تخت جمشید قرار دارد، بین سال های ۱۹۳۱ تا ۱۹۳۹ توسط باستان شناس آلمانی ارنست هرتسفلد و دستیارانش، آپادانا یعنی بزرگترین کاخ در تخت جمشید کاوش شد. مهم ترین مواردی که از این کاوش ها به دست آمده امروز در موزه واشنگتن دی سی نگهداری می شود. ستون های این کاخ ارتفاعی بیش از ۲۰ متر دارند و می توان شکل آنها را شبیه به گاو نر یا شیر دانست. ساخت کاخ آپادانا با هدف برگزاری مهمانی های مجلل جهت استقبال از امپراطوری های جهان به دستور داریوش انجام گرفت.
آپادانا را می توان از مناظر مختلفی از جمله سیاسی و معماری به عنوان بزرگترین سازه در تخت جمشید معرفی کرد، کاخ آپادانا همچنین اولین بنا در سراسر ایران است که دارای سنگ بنا می باشد. سفر به شیراز سفر به قلب عجایب و شاهکارهای معماری ایران زمین است. در بین بسیاری از این شاهکار ها قطعاً بازدید از کاخ آپادانا می تواند مصداق عینی مرور تاریخ در لحظه باشد، ساخت کاخ آپادانا حدوداً ۳۰ سال به طول انجامید و در زمان حکومت خشایارشا مراحل ساخت این بنا کامل شد. نه تنها تخت جمشید بلکه کاخ آپادانا را هم می توان به عنوان یکی از شگفت انگیز ترین جاذبه های گردشگری شیراز و در عین حال مهمترین جاذبه گردشگری ایران معرفی کرد.
کاخ آپادانا امروز تا حد زیادی به یک متروکه تبدیل شده و اصلی ترین دلیل این موضوع را می توان به غارت مصالح ساختمانی و گنجینه های نهفته در این بنا ارتباط داد. آپادانا از جمله برجسته ترین کاخ های بود که در تخت جمشید احداث شد، مکانی کاملاً لوکس که امپراتور های مختلفی از سراسر جهان در آن گردهم می‌آمدند. ساخت کاخ آپادانا در سال ۵۱۵ قبل از میلاد به دستور داریوش انجام گرفت، در حین حفاری هایی که در در کاخ آپادانا انجام شد، کاوشگران آجرهای لعابداری را پیدا کردند که نام خشایارشا روی آنها حک شده بود.
این قصر باشکوه پس از گذشت سالیان سال همچنان سرشار از جذابیت و زیبایی است، نام کاخ آپادانا در هیچ کتیبه ای یافت نمی شود و این بدان معناست که شاید نام این کاخ در کتیبه های باستانی چیز دیگری بوده است. می توان گفت که بخش زیادی از این بنای باشکوه امروزه تخریب شده و بازدیدکنندگان تنها با تخیل و رویا پردازی می توانند خود را در اعماقِ تاریخی ترین روزهای تخت جمشید تصور کنند. بازدیدکنندگان می توانند با نگاهی به زیبایی های برجای مانده در این سازه از دوران اوج آپادانا عبور کنند، آن ها می توانند تا حد زیادی درک کننده که این بنا در دوره ای از تاریخ تا چه اندازه باشکوه و زیبا بوده است.
کاخ آپادانا به عنوان یکی از ۱۰۰ مکان برتر گردشگری در ایران یاد می شود، مکان هایی که دیدن و بازدید از آنها برای هر ایرانی ضرورت دارد. کاخ آپادانا دارای یک سالن مرکزی بسیار بزرگ است، این کاخ حدود ۷۲ ستون داشته اما امروزه فقط ۱۴ ستون از آن ها باقی مانده اند. از کاخ آپادانا به عنوان قدیمی ترین مرحله ساخت مجموعه تخت جمشید یاد می کنند، این کاخ را به عنوان قصر زمستانی پادشاهان و همینطور اصلی ترین کاخ داریوش نیز می شناسند. ثبت این اثر در سال ۱۳۸۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران، انجام گرفت.
بازسازی کاخ آپادانا
تمامی ساخت و سازها و مراحل اجرای طرح ها در کاخ آپادانا تنها محدود به بخش شرقی می‌شد و همین موضوع باعث فراهم شدن فضای بزرگ برای تجمعات جشن های نوروزی در این کاخ گردیده بود. سرستون ها، پلکان و همینطور ستون های بلند تنها بخشی از زیبایی‌های است که در اوج تمدن تخت جمشید می توان شاهد آنها بود. در سال ۱۳۰۱ رضا شاه از تخت جمشید بازدید کرد و این بازدید در نهایت موجب حیرت زدگی او از شرایط و نحوه محافظت از کاخ آپادانا شد. در نهایت رضا شاه با احضار یک باستان شناس آلمانی مراحل تحقیق و شناسایی در این محوطه را به او واگذار کرد، پس از ۹ سال در نهایت قانون عتیقات در مجلس به تصویب رسید و همین موضوع باعث شد تا هیئت وزیران اجازه کاوشگری در تخت جمشید را به باستان شناس آلمانی بدهند.
بر همین اساس حفاری و مرمت در تخت جمشید و به ویژه کاخ آپادانا انجام گرفت و همین موضوع در نهایت باعث کشف بسیاری از آثار باستانی ارزشمند در این منطقه شد. از جمله مهمترین آثاری که مورد مرمت و بازسازی قرار گرفتند، می‌توان به مقبره ها و ستون ها، کتیبه ها و سردر ها اشاره کرد. انجام کاوشگری ها و حفاری های پی در پی در قرن بیستم باعث شد تا تخت جمشید شاهد ورود آسیب هایی بسیار جدی در بدنه خود باشد. مرمت در تخت جمشید و کاخ آپادانا مربوط به دهه های اخیر نیست و می توان پیشینه بازسازی و مرمت در این مکان را به زمان هخامنشیان نسبت. معمارانی که این بنای عظیم رو طراحی و ساخته بودند، در صورت وجود رگه هایی از آسیب در سازه تحت جمشید و کاخ آپادانا آن را با استفاده از مصالح خاص مرمت می‌کردند. پلکان شرقی آپادانا از جمله موثر ترین سازه هایی است که مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. پس از کاوش های زیاد در این منطقه کاوشگران موفق به شناسایی بیش از ۱۰۰ ستون و خزانه در این بنا شدند. آن ها با استفاده از سیمان و آرماتور پایه های ستون پلکان شرقی را مرمت کردند.
بخش های مختلف کاخ آپادانا
از کاخ آپادانا و کاخ تخت جمشید به عنوان آپاداناهایی که از دوران ایران باستان برجای مانده اند، یاد می شود. جالب است بدانید که در ایران باستان آپادانا در واقع معنی تالار ستون دار را داشت. در بین جذاب ترین و دیدنی ترین آثار باستانی که در تخت جمشید وجود داشته، کاخ آپادانا به عنوان باشکوه‌ترین آنها شناخته می شود. این کاخ ظرفیت پذیرایی بیش از ۱۰ هزار نفر را داشته و به همین دلیل یکی از اصلی ترین مکان ها برای پذیرش نمایندگانی که از کشورهای دیگر به حضور پادشاهان می‌آمدند، به شمار می‌آید. در کنار این کاخ بناهای دیگری مانند آکروپل و همینطور قلعه شوش وجود دارد، که نه تنها به عنوان آثار باستانی ایران بلکه به عنوان یکی از مهم ترین و باشکوه ترین بناهای تاریخی در جهان به ثبت یونسکو رسیده اند.
نمای آجری کاخ آپادانا و ستون های سنگی این کاخ جزو مهمترین ویژگی هایی است که می توان به آن اشاره کرد. در رابطه با معرفی بخش های مختلف کاخ آپادانا می توان به سه ایوان که هر یک دارای ستون هایی نیز بودند و در قسمت‌های شمالی، غربی و شرقی قرار گرفته بودند، اشاره کرد. تالار ها و اتاق هایی که در این ایوان قرار داشتند، بسیار زیاد بودند و باستان شناسان تنها موفق به کشف ۱۱۰ اتاق و تالار شده‌اند. بنابر احتمالات موجود این بنا دارای ۶ حیاط بوده که این حیاط ها دقیقاً در داخل کاخ آپادانا قرار گرفته بودند.
در کنار محور ها و ایوان های غربی و شرقی ۳ حیاط قرار داشته و هر یک به واسطه یک راهروی نسبتاً بزرگ به بخش شمالی متصل می شدند. از جالب ترین موضوعاتی که در رابطه با کاخ آپادانا می‌توان به آن اشاره کرد، وجود تهویه عالی در هر یک از اتاق ها و همینطور نور کافی در آنها است. در تالار مرکزی کاخ آپادانا ۳۶ ستون قرار داشته که هر ستون بیش از ۲۰ متر ارتفاع و سرستونی به شکل گاو نر داشته است. یکی از مهم ترین شگفتی هایی که در کاخ آپادانا می‌توان شاهد آن بود، کانال کشی در ۱۲ هکتار و همینطور مسطح کردن زمین‌های این بخش است.
عدم وجود زمین های مسطح برای ساخت سکو که بر روی آن کاخ را بنا بگذارند، از جمله مشکلاتی بوده که البته مهندسین در آن زمان به سادگی این موضوع را برطرف کردند. مهندسان در بابل توانستند با استفاده از خشت خام صخره ها را به شکل زمین های صاف و مسطح در بیاورند و پی ریزی عمارت کاخ را در آن انجام دهند. در سال ۱۸۸۰ یکی از باستان شناسان فرانسوی به نام دیولافوا با بریدن سر ستون ها و ستون ها و انتقال آن ها به کشور فرانسه بخشی از هویت کاخ آپادانا را از بین برد. کاخ آپادانا هیچ شباهتی به دیگر سازه های مشابه ندارد، این کاخ با وسعت ۳ هزار و ۶۶۰ متر مربعی از بخش های مختلفی تشکیل شده و به طور کلی می‌توان گفت که وجود تصاویر و کتیبه های فوق العاده جذاب و زیبا در دیواره های این کاخ توجه بسیاری از بازدیدکنندگان را به خود جلب می کند. سقف بلند تالار مرکزی آپادانا یکی دیگر از پدیده هایی است که می توان به آن اشاره کرد، تالار مرکزی آپادانا از خشت خام ساخته شده و ابعاد این خشت ها ۳۳ در ۱۳ بوده است.
تالار مرکزی آپادانا
کاخ آپادانا علاوه بر ایوان ها و عمارت های مختلف تالاری به نام تالار مرکزی نیز داشت. این تالار دقیقاً در مرکز کاخ آپادانا قرار گرفته بود و ۳۶ ستون داشت. سرستون های تالار مرکزی شکلی شبیه به سر گاو داشتند و به همین دلیل امروزه تالار مرکزی به عنوان یکی از متفاوت ترین سازه ها در کاخ آپادانا شناخته می شود.
پلکانهای آپادانا
در بین بسیاری از زیبایی ها و جاذبه های کاخ آپادانا پلکانهای این کاخ را می‌توان به عنوان الگویی متفاوت در معماری و مهندسی به شمار آورد. در کاخ آپادانا دو پلکان عظیم وجود دارد که دقیقاً ظاهری مشابه هم داشته و در دو سمت حیات کاخ قرار گرفته اند.
پلکان ها روی صفه سنگی ساخته شده اند و پلکان شرقی آپادانا بخش مهمی از معماری این بنای حیرت انگیز به شمار می آید. بسیاری از باستان شناسان معتقدند که پلکان شرقی در حقیقت یک معماری استثنایی است، هرتسفلد نام کاوشگر این پلکان در سال ۱۹۳۲ میلادی است.روی این پلکان نقوش بسیار زیادی وجود دارد که نمایی از انسان و نقش های دیگر است، به شکل حیرت انگیزی این پلکان تا امروز هم بسیار سالم باقی مانده و می تواند نمادی ویژه از ایران در زمان هخامنشیان باشد.
از نظر طراحی نگاره هایی که روی پلکان آپادانا قرار دارند، نگاره ها به‌عنوان شاهکاری در هنر ایرانی شناخته می شوند. با وجود نقشه های گسترده و همینطور عظمت پلکان های کاخ آپادانا، پلکان های شمالی و شرقی تنها چند سانتیمتر از یکدیگر فاصله دارند. بر اساس اسناد و شواهد موجود داریوش پس از ساخت پلکان شمالی دستور به ساخت پلکان تشریفاتی شرقی نیز داده است، جهت تصاویری که در بدنه پلکان ها وجود دارد، برخلاف یکدیگر است.
پلان کاخ آپادانا شوش
قلعه شوش ذوزنقه ای شکل بوده و بخش کوچکی از آن در سمت شمال واقع شده است. در نقشه اصلی قلعه شوش، حیاط نیز وجود داشته است. سمت شرقی محل ورودی بوده و از آن سمت به در اصلی حیاط می رسیدند. پس از رسیدن به در اصلی حیات با توجه به وجود پله هایی که به سمت بالا بوده، وارد اتاق هایی می شدند که برای اسکان مهمانان و نمایندگان کشورهای دیگر در نظر گرفته شده بود. برج های شمالی یعنی برج های شمالی شرقی و برج شمالی غربی در دو سمت قلعه قرار دارند که سقف برج ها گنبدی و تنها یک طبقه است. در سال ۱۹۷۶ یک طبقه دیگر هم روی طبقه اول برج قرار گرفت، که مختص به ناهارخوری است، طبقه دوم سقف شیروانی مانند دارد و پنجره‌های آن نیز آهنی است.
