در ایران روستاهای زیادی وجود دارند که برخی از آن ها به دلیل ویژگی های خاصی نسبت به بقیه معروف تر هستند و احتمالا با تعدادی از آن ها آشنایی دارید. ماخونیک جزء معدود روستاهای شگفت انگیز دنیا و ایران می باشد که به سبب داشتن مردمان کوتاه قد و فرهنگ منحصر به فردش توجه ها را جلب نموده است.
معرفی روستای ماخونیک بیرجند
روستای ماخونیک در استان خراسان جنوبی و شهرستان سربیشه واقع شده است. این روستای دور افتاده و پنهان در میان کوه هایی نزدیکی مرز افغانستان قرار دارد و به همین دلیل اغلب مردمان آن افغانستانی هستند؛ مردم این روستا چندین قرن پیش از افغانستان کوچ کردند و این محل را که تنها نیم ساعت تا کشورشان فاصله دارد برای زندگی انتخاب نمودند. گفته می شود اهالی روستا در ابتدا کوچ نشین بوده و به شغل دامداری مشغول بودند اما بعد از مدتی این مکان را برای زندگی خود انتخاب کردند. مردمان مذهبی این روستا از مسلمانان اهل تسنن هستند که به زبان فارسی و با لهجه محلی تکلم می کنند. اهالی روستا تا 50 سال قبل برخی از کارهای عامیانه نظیر خوردن گوشت، سیگار کشیدن، شکار کردن و حتی نوشیدن چای را گناه می دانستند و از آن ها دوری می کردند؛ آن ها تلویزیون را شیطان می دانستند و تا چند سال پیش هیچ یک از اهالی تلویزیون نداشتند. اهالی روستا به کارهایی نظیر دامداری، کشاورزی و قالیبافی مشغول هستند و تعدادی از جوانان نیز در معادن سنگ کار می کنند. محصولاتی همچون شلغم، گندم، جو، سیر، زردک و چغندر به وفور در روستا کشت می شود ولی زعفران، گوجه فرنگی و پیاز از معدود محصولات کشاورزی هستند که در ماخونیک پیدا می کنید. همچنین تعداد محدودی درخت سیب، بادام، عناب، انگور، توت، انار و انجیر هم در کنار جوی های آب مشاهده می شود. اهالی این روستا تا 10 سال قبل فقط دو وعده صبحانه و شام داشتند و وعده ناهار برای آن ها معنا نداشت، آن ها هیچ گونه شناختی نسبت به گندم نداشتند و غذای سنتی این روستا که پختک نام دارد نیز از شلغم خشک و چغندر درست می شود. از دیگر غذاهای این قوم می توان به پنبه دانه برشته، تلخو، قلورشیر، اشترغاز، قلور ترش، آب ماست، سوزی، گرماس، اشکنه زن کاهل، و آب دوغ اشاره کرد. البته با گذشت زمان و برقراری ارتباط، اهالی روستا با تکنولوژی آشنایی پیدا کردند و تغییراتی در سبک زندگی آن ها ایجاد شد برای مثال آن ها هم اکنون از برنج، گوشت و نان در غذاهایشان استفاده می کنند.
اما چرا این روستا را ماخونیک نامیده اند؟ گفته می شود در سال های بسیار دور تعدادی از ماموران دولتی به این روستا آمده بودند ولی اهالی روستا برخورد سردی با آن ها کردند و همین امر دلیل شد که آن ها نام مادخنیک را برای این روستا انتخاب کنند؛ با گذر زمان این نام تغییر پیدا کرد و در نهایت روستا به نام ماخونیک معروف گشت. روایت دیگر مربوط به شکافی است که در کوه نزدیک روستا وجود دارد و دلیلی شده که آن را ماده ماخونیک بنامند؛ این نام بعد از گذر سالیان دراز به ماخونیک تغییر پیدا کرده است. یک سنگ نگاره در نزدیکی قنات روستا وجود دارد که از روی نوشته های روی آن می توان به قدمت روستا پی برد.
ماخونیک، شهر آدم کوتوله ها
کوتاه قد بودن اهالی این روستا باعث شده که آن را سرزمین آدم کوتوله ها یا لی لی پوت ها بنامند. آن ها در گذشته کوتاه قامت بودند به گونه ای که نهایتا قدشان به 1.40 متر می رسید اما بعدها با بهبود تغذیه و در اثر ازدواج با نژادهای دیگر تغییراتی در قد آن ها دیده شد و نسل جدید نسبت به قبل قد بلندتری پیدا کردند. بر اساس سرشماری هایی که در سال 1390 انجام شده، تعداد 164 خانوار در این مکان زندگی می کردند که جمعیت کلی آن حدود 750 نفر بود.
مکان های دیدنی روستای ماخونیک
در این روستا چندین مکان تاریخی وجود دارد که بازدید از آن ها برای گردشگران جالب به نظر می آید؛ این مکان ها عبارتند از: سنگ سیاه، منزل سرگردونی، بنای برج و قلعه تاریخی روستا، نادر مرده و برج گل انجیر. از برج سنگی روستا که در ارتفاعات بالا قرار دارد، در گذشته برای دیده بانی استفاده می کردند تا در صورت بروز مشکلات احتمالی به اهالی اطلاع دهند. افزون بر این مکان ها، تماشای مراسم هایی که در این روستا انجام می شود هم جذابیت های خاص خودش را دارد که پیشنهاد می کنیم از دست ندهید.
امکانات روستای ماخونیک
روستای ماخونیک در بیرجند در سال های اخیر مورد توجه بسیاری از گردشگران تور داخلی و خارجی قرار گرفته است. در این مکان امکاناتی از قبیل نانوایی، موسسه علوم قرآنی، خانه بهداشت، مکتب خانه، جوشکاری، مدرسه ابتدایی، خواربار فروشی، حمام عمومی، تعمیرگاه موتور و قصابی وجود دارد.
آداب و رسوم روستای ماخونیک
لباسی ک مردم این روستا به تن می کنند همچون لباس بلوچی ها می باشد و شامل پیراهن، شلوار و دستار می باشد. در لباس های زمستانی مخصوص ماخونیک که با نام های محلی جره، باراکی، تبره و بند کفش شناخته می شود از موی بز استفاده شده است. کفش محلی آن ها با نام کدراک هم از چوب درخت سنه ایجاد می شود. در بالا اشاره ای کلی به فرهنگ روستای ماخونیک کردیم اما میخواهیم جزئیات بیشتری در این زمینه مطرح کنیم تا شما کاربران گرامی لحظه آخر با مردمان این دیار آشنایی بیشتری پیدا کنید:
-جالب است بدانید ماخونیکی ها هنگام بیمار شدن یک نفر، او را به شکافی شبیه به غار که درون کوه قرار گرفته می برند تا بیماری او به کسی انتقال پیدا نکند و در آن مکان به معالجه فرد می پردازند.
-مردم ماخونیک سیگار نمی کشند؛ آن ها تا سال ها قبل گوشت نمی خوردند و چای هم نمی نوشیدند زیرا معتقد بودند انجام دادن این کارها گناه به حساب می آید. آن ها تلویزیون را شیطان خطاب می کردند و اجازه نمی دادند فرزندانشان با تماشای تلویزیون جادو شوند!
-تجاور به مال دیگران برای اهالی روستا بی معنا بوده؛ آن ها ذاتا انسان هایی صلح طلب هستند که حتی تا سال ها پیش شکار هم نمی کردند. برای مثال زمین های کشاورزی در این روستا بسیار کوچک هستند و مردم حق و حقوق یکدیگر را کامل رعایت می کنند و به آن احترام می گذارند؛ تا این اندازه که گاهی یک زردآلو را چند قسمت می کنند تا به تمامی کسانی که از آن حق دارند برسد.
-مهاجرت و نقل مکان به شهر، در این روستا به معنای طرد شدن بوده و به همین دلیل مردم روستا با وجود فقر و مشکلات مالی زیادی که داشته اند حاضر به ترک روستا نشدند؛ تنها عده ای خاص می توانند برای کارهای موقت روستا را ترک کنند.
-بر اساس قوانین اجتماعی روستا، مالکیت فضای جلوی هر خانه بر عهده مالک خانه می باشد و تنها اقوام و خویشاوندان او اجازه ساخت خانه در آن محدوده را دارند.
-آب و هوای خشک منطقه دلیلی شده که ماخونیکی ها به جای گاو و گوسفند به پرورش بز بپردازند زیرا این حیوان در برابر خشکسالی مقاومت بیشتری دارد. در ابتدای بهار چوپان گله بزها را به چرا می برد اما در این میان هر شخصی به ازای هر 10 بزی که دارد باید یک روز به چوپان کمک کند؛ در ماخونیک این رسم را گماری می نامند.
خانه های روستای ماخونیک
یکی از شاخص ترین مواردی که در این روستا دیده می شود، نحوه ساخت خانه هایش است؛ خانه های روستا در دامنه تپه و به صورت فشرده در کنار یکدیگر قرار گرفته اند پنجره و حیاط هم ندارند. این خانه ها که از چوب، هیزم و سنگ ساخته شده اند حدود یک متر پایین تر از سطح زمین قرار دارند و اغلب دارای درب های چوبی کوتاهی هستند که شما را مجبور به خم شدن می کنند. از آن جایی که آب و هوای این منطقه سرد می باشد، مردم خانه ها را کم ارتفاع و کوچک می سازند تا راحت تر بتوانند فضای آن را گرم کنند؛ این خانه ها اغلب یک اتاق بیشتر ندارند. از جمله فضاهایی که در تمامی این خانه ها می توان مشاهده کرد کرشک، جا دستاس، جافرشی، کرکار، کندیک و طاقچه می باشد؛ کرشک در واقع اجاق گازی گلی است که برای غذا درست کردن مورد استفاده قرار می گیرد و کندیک هم فضایی برای نگهداری گندم و جو می باشد. در این روستا دو نوع خانه کرشکی و خاشه ای دیده می شود؛ خانه های کرشکی برای افراد عادی بود و خانه های خاشه ای که در واقع اقامتگاه تابستانی بودند متعلق به افراد غنی بود. گفتنی است که ماخونیکی ها در گذشته های دور در شکاف های طبیعی کوه که شیله نامیده می شد زندگی می کردند.
بهترین زمان سفر به ماخونیک
سفر به روستای ماخونیک در هر فصل جذابیت های خاص خودش را دارد ولی فصل بهار و تابستان بهترین زمانی است که می توانید برای بازدید از این مکان انتخاب نمایید زیرا در فصول پاییز و زمستان سرمای شدیدی بر منطقه حکم فرما بوده و با توجه به این که مکان اقامتی در روستا وجود ندارد، امکان سرماخوردگی برای توریست ها وجود دارد ولی اگر در فصول گرم سال راهی روستا شوید در صورتی که مکان اقامتی هم پیدا نکنید می توانید در چادرهای مسافرتی خود شب را صبح کنید تا بیشتر با نحوه زندگی اهالی روستا آشنا شوید.
دسترسی به روستای ماخونیک
اگر قصد دارید این روستای پر رمز و راز را برای سفر انتخاب کنید، باید راهی خراسان جنوبی شوید و مسیرتان را به سمت شهرستان سربیشه ادامه دهید، در مسیر جاده سربیشه به سمت روستای درح بروید تا از آن جا به راحتی بتوانید به ماخونیک برسید.
