ارگ بم به عنوان عظیم ترین بنای خشتی جهان ، یکی از شاهکارهای تاریخ و معماری ایران به شمار می آید و شما می توانید در این بنای خشتی یکپارچه اوج معماری ایران باستان را مشاهده کرده و سفری به تاریخ ایران کنید. پیشینیان ما این ارگ عظیم را بر روی صخره در نزدیکی شهر بم ساخته اند. در این مقاله قصد داریم تا نگاهی به مجموعه ارگ بم انداخته و این بنای خشتی یکپارچه را مورد بررسی قرار دهیم، پس با ما همراه باشید تا سری به استان کرمان و شهرستان بم زده و یکی از بزرگترین قلعه های ایران را به شما معرفی کنیم.
آشنایی با ارگ بم
ارگ فوق العاده جذاب بم، در منطقه شمال شرقی شهر بم قرار گرفته است. این ارگ از هر سو به یکی از بخش های بسیار مهم شهر بم مرتبط است. ارگ بم از سمت شمال به رودخانه و از سمت شرق به یخچال قدیمی و بخش هایی از مسجد رسول و باغ های دروازه متصل است. این بنای باستانی از سمت جنوب نیز به پارک تازه ساخت شهر بم منتهی شده و قسمتی از محله حافظ آباد در نزدیکی این ارگ قرار دارد. علاوه بر این، شما می توانید در غرب این بنای تاریخی محله های باستانی شهر بم را نیز مشاهده کنید. مجموعه ارگ بم شامل دو بخش شهر قدیم و قلعه غریب می شود که مساحت آن در حدود ۲۰ هکتار است. مساحت این ارگ بدون در نظر گرفتن قلعه غریب که در کنار آن وجود دارد، در حدود ۶ هکتار است و همین موضوع سبب شده تا ارگ بم تبدیل به بزرگترین بنای خشتی یکپارچه دنیا شده و یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری ایران نام گیرد. سالانه گردشگران بسیار زیادی از سراسر ایران و جهان به شهر بم سفر کرده و از این ارگ فوق العاده بازدید می کنند.
تاریخچه ارگ بم
اگر نگاهی به دیوارها و قسمت های مختلف ارگ زیبای بم انداخته و آن را بررسی کنیم، متوجه لایه های ساختمانی مختلف می شوید که بر روی این دیوارها قرار گرفته است. در واقع این لایه های گوناگون نشان می دهد که بر روی ارگ بم ساخت و سازهای متعددی صورت گرفته است و همین موضوع نشان می دهد که این مجموعه چه قدمت طولانی داشته و چه دوران های مختلف و سختی را پشت سر گذاشته است. با وجود این که این ارگ از بحران های مختلفی عبور کرده، همچنان پابرجا باقی مانده و نشانه ای از استقامت در شهر بم است. طبق اسناد به دست آمده در حدود ۱۵۰ سال پیش افرادی که در مجموعه ارگ بم ساکن بوده اند، این بنا را ترک کرده و برای ادامه زندگی به باغ ها و نخلستان های بیرون شهر مهاجرت کرده اند.
ارگ بم در دوران مختلف
با توجه به امنیت و استحکام این دژ بی نظیر، اعتماد السلطنه در آن زمان به ارگ بم لقب قلعه خدای آفریده را داده بود و در اواخر دوران اشکانیان از لشکرکشی هایی که اردشیر به این منطقه داشته است، نوشته های متعددی وجود دارد که نشان از تاریخچه این ارگ باستانی تاریخی دارد. حتی در برخی از منابع تاریخی نشانه هایی از وجود این ارگ در زمان ساسانیان و حتی دوران پیش از آن نیز دیده می شود. پس از ورود اسلام به ایران نیز به ارگ بم و قلعه آن در کتاب های مختلف تاریخی اشارات مختلفی شده و این ارگ باستانی در سفرنامه های گوناگونی مورد اشاره قرار گرفته است که می توان از آن به قرن های سوم و چهارم هجری و سفرنامه های جهان گردان بزرگ آن دوران اشاره کرد.
در آن دوران نیز ارگ بم و شهر بم از نظر زیبایی و حیرت انگیز بودنش، مشهور بوده و می توان داستان ها و افسانه های مختلفی از این منطقه را در کتاب های تاریخی بسیار زیادی مشاهده کرد. بر هر دوره ای در تاریخ ایران زمین دست گذاریم، به راحتی می توانیم نام ارگ بم را مشاهده کنیم. داستان های مختلفی در رابطه با این ارگ زیبا، فوق العاده و مستحکم در طول تاریخ نقل شده است. به عنوان مثال پیش از حمله آقا محمد خان، لطفعلی خان زند به سمت این قلعه فرار کرده و وارد قلعه شد، اما متاسفانه نتوانست از حمله آقا محمد خان قاجار نجات پیدا کند و در نهایت به سرنوشت تلخی دچار شد.
ارگ بم در کدام دوره ساخته شده
ارگ بم به عنوان بزرگترین سازه که بنایی خشتی دارد در فهرست میراث فرهنگی یونسکو ثبت شده است. این بنای خشتی جالب در دوران ساسانیان تاسیس شده است و در بالای تپه ای مصنوعی در ربع شمال غربی شهر قدیمی بم واقع شده است.
جالب ترین نکات در رابطه با ارگ بم
یکی از نکاتی که در رابطه با ارگ بم باید بدانید آن است که تمامی بخش های ارگ بم به صورت یکپارچه است. این ارگ امروزه به عنوان آثار باستانی نگهداری می شود. قدمت این ارگ به قدری است که حتی فردوسی در شاهنامه خود از آن نام برده و به این ارگ باستانی اشاره کرده است. شما می توانید در بخش های مختلفی از شاهنامه اشارات مستقیمی به ارگ بم را مشاهده کنید. یکی از مهم ترین ویژگی های این مجموعه، معماری و ساخت آن بود که در آن زمان به شکل خارق العاده ای صورت گرفته بود. معماری این ارگ به قدرت شگفت انگیز است که حتی امروزه نیز تحقیقات گسترده بر روی آن انجام شده و کارهای گوناگونی برای بررسی این ارگ انجام می شود.
متاسفانه پس از زلزله سال ،۸۲ تقریباً ۸۰ درصد ارگ بم ویران شد، اما کشورهایی مثل ژاپن، فرانسه و ایتالیا کمک ها و تجهیزات بسیار زیادی را برای بازسازی ارگ بم به ایران ارسال کردند و شاهد انجام پروژه های مختلفی برای بازسازی این ارگ باستانی بوده و هستیم. اگر بخواهیم نگاهی به مساحت ارگ بم انداخته و آن را مورد بررسی قرار دهیم، باید گفت که مساحت این ارگ تاریخی نزدیک به ۱۸۰ هزار متر مربع بوده و دیوارهای آن به اندازه ۶ تا ۷ متر است و در مجموع طول آن به ۱۸۱۵ متر می رسد. این ارگ از دو قسمت مجزا تشکیل شده است که هر یک از این بخش ها ویژگی های منحصر به فردی دارند. در مجموع حدود ۶۷ برج در این ارگ باستانی و شگفت انگیز وجود داشته که از آنها برای دیدبانی استفاده می شده است.
معماری و پلان ارگ بم
اگر به واسطه تور کرمان سری به ارگ بم زده اید، به معماری و پلان فوق العاده آن نگاهی انداخته و این ارگ خارق العاده را از این نظر نیز مورد بررسی قرار دهید. در این بخش قصد داریم تا معماری این مجموعه را مورد بررسی قرار داده و بیان کنیم که چگونه می توانید در این بنای تاریخی به وضوح اوج معماری اصیل ایرانی را به تماشا نشینید. برای ساخت این دژ عظیم مصالحی که مورد استفاده قرار گرفته است عمدتاً شامل خشت خام، گل رس، ملات، درخت خرما، لاشه سنگ و آجر است. به دلیل مسائل استراتژیک و نظامی، این دژ مستحکم و عظیم بر روی مرتفع ترین بخش شهر واقع شده است تا نظامی ها بتوانند به بهترین شکل ممکن برای بخش های پایینی تسلط داشته باشند.
پلان ارگ زیبای بم
از سوی دیگر اگر نگاهی به پلن ارگ بم انداخته و آن را بررسی کنیم، می توان گفت که این مجموعه عظیم از دو بخش حکومتی و رعیت نشین تشکیل شده است. در بخش حکومتی قسمت هایی مثل دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، چاه آب و اصطبل قرار دارد و در بخش رعیت نشین نیز ورودی اصلی، شهر عمارت هایی نظیر مدرسه، مکان هایی برای ورزش، بازار و در حدود ۴۰۰ خانه قرار گرفته است. هر یک از این خانه ها نیز به یکی از سه معماری اصلی آن زمان طراحی و ساخته شده است. یکی از معماری های خانه های موجود در ارگ بم، خانه های کوچک با دو تا سه اتاق است .دسته دیگر خانه های ارگ بم بزرگتر بوده و اتاق های بیشتری دارد که شامل ۳ الی ۴ اتاق است و برای قشر متوسط در آن زمان به حساب می آمد. در آخر نیز خانه های بزرگ تر با ایوان است که عموماً برای افراد ثروتمند طراحی و ساخته شده است. باستان شناسان متعددی پس از انجام بررسی ها به این نکته اشاره کرده اند که بخش هایی از ارگ بم در دوران های مختلف به این مجموعه اضافه شده است. به عنوان مثال دو برجی که در طرفین درب ورودی ارگ واقع شده است و همچنین هشتی این ارگ مربوط به دوران صفویه است. یکی از نکات بسیار مهم در رابطه با ساخت این ارگ، خشت های مورد استفاده برای ساخت این ارگ است که حتی خشت های تخریب شده به نسبت خشت هایی که امروز برای مرمت مورد استفاده قرار می گیرند با کیفیت تر بوده و به شکل حرفه ای تولید شده اند.
اطلاعات بازدید از ارگ بم
شما می توانید از شنبه تا جمعه، از ساعت 7:30 صبح تا ۷ شب به مجموعه ارگ بم سر زده و هزینه بازدید از این مجموعه ۵ هزار تومان است و برای آن که بتوانید به خوبی از این شاهکار تاریخی ایران دیدن فرمایید، لازم است تا 1 تا 3 ساعت زمان صرف کنید. ارگ زیبا بم در شمال شرقی شهر بم واقع شده و قلعه دختر در کنار این مجموعه وجود دارد. شما می توانید از طریق بلوار لطفعلی خان از این مکان دیدنی بازدید کنید.
حرف آخر
اگر پس از مطالعه این مطلب علاقه مند شدید تا سری به ارگ بم زده و از آن بازدید کنید، می توانید این مطلب را با دوستان و آشنایان خود به اشتراک گذاشته و آن ها را نیز با خود برای بازدید از ارگ بم همسفر کنید. اگر هم به بم سفر کرده اید و از این ارگ دیدن کرده اید، می توانید نظرات خود را با ما به اشتراک گذاشته تا دیگر افراد از نظرات و تجربیات شما در این سفر بهره مند شوند.
