زاینده رود یکی از بزرگترین رودها در فلات ایران است که از زاگرس سرچشمه می گیرد. این رود شهر اصفهان را به دو نیمه تقسیم کرده و پل های زیادی بر روی آن ساخته شده است. امکان ندارد به اصفهان بروید و تمایل به بازدید از زاینده رود نداشته باشید. این رودخانه در گذشته مهمترین عامل سرسبزی و حاصل خیزی شهر اصفهان محسوب می شد اما امروز...! در این مقاله به معرفی زاینده رود، سد ، پل های ساخته شده در مسیر رودخانه، ماهیگیری و رفتینگ آن و ... می پردازیم.
زاینده رود کجاست؟
زاینده رود پرآب ترین و بزرگترین رودخانه در فلات مرکزی ایران است که از کوه های زاگرس سرچشمه میگیرد. این رودخانه در کویر مرکزی به طرف شرق پیش میرود و در نهایت روانه تالاب خونی می‌شود. استان چهارمحال و بختیاری، لرستان، اصفهان، یزد و شهرستان های کوهرنگ، فارسان، بن، چادگان، اصفهان، لنجان، خمینی، فلاورجان و مبارکه محل گذر این رود هستند. زاینده رود 360 کیلومتر طول دارد و در حوضه ای به اندازه 41500 کیلومتری مربع قرار دارد و جریان آب این رودخانه در شرایط مطلوب به 1.2 کیلومتر در سال میرسد. زاینده رود به نام های زرن، زرینه رود، زندرود، زرین رود، زندک رود نیز معروف است. این رود در سال 20 بهمن 1389 در لیست صد و هجدهمین اثر طبیعی ایران بوده است.
زاینده رود به کجا میریزد؟
زاینده رود در نهایت به تالاب گاوخونی در 30 کیلومتری شهرستان ورنه و 140 کیلومتری اصفهان در کنار تپه‌های شنی سرازیر می شود. بخش بزرگی از تالاب و باتلاق گاوخونی در فلات ایران قرار دارد و بقیه آن در استان یزد واقع شده است. این باتلاق با وسعت 476 کیلومتر مربع بسیار اسرار آمیز است. تالاب گاوخونی از سطح دریا 1470 متر ارتفاع داشته و عمق آن در هنگام پرآبی به 5.1 متر میرسد. تالاب گاوخونی یکی از تالاب های بین المللی بوده و گردشگران زیادی را جذب خود می کند. پوشش گیاهی و گونه های جانوری خاص و شرایط جغرافیایی زیست محیطی نادر باعث شده این تالاب به عنوان یکی از مهمترین تالاب های ایران شناخته شود. در محدوده آن آثار تاریخی زیادی وجود دارد و بسیاری از افراد را راهی این منطقه می کند. مقدار آبی که در تابستان به این تالاب میرسد بسیار کمتر از زمستان می باشد. بسیاری از افراد باور دارند که آب های فرورفته در این تالاب در کرمان و حوالی رفسنحان بالا می آید که جغرافی دانان مخالف آن هستند. متاسفانه در سال های اخیر با مصرف بی رویه آب به صنایع و باغ ها ،آب ورودی به این تالاب عملا نابود شده است. و این در حالی است که ایران عضو کنوانسیون بین المللی رامسر است و طبق آن نباید قوانینی را تصویب کند که منجر به خشک شدن تالاب ها شود.
زاینده رود قدیم
رودخانه آب شیرین زاینده رود از گذشته اهمیت بسیار بالایی داشته زیرا این رود در مناطقی قرار دارد که اقلیم خشک و بیابانی دارد. از گذشته برای این رودخانه تقسیم نامه های خاصی تنظیم می کردند که در تقسیم نامه آخر (به نام طومار شیخ بهایی) ، کل آب رودخانه به 33 سهم کلی و 275 سهم کوچکتر تقسیم شد. یعنی آب زاینده رود بعد از 75 روز بعد از نوروز تا آخر آبان ( 160روز ) مطابق طومار شیخ بهایی تقسیم میشد و در فصول سرد سال رودخانه آزاد بود. در گذشته از رودخانه زاینده رود پنج شاخه بزرگ به عنوان آبیاری باغ ها و عمارت ها کشتزارهای داخل اصفهان استفاده می کردند. بد نیست بدانید 154 مادی و نهر از سرچشمه زاینده رود تا تالاب گاوخونی وجود دارد. در ادامه مادی های اصفهان شامل جوی شاه، مادی نیاصرم ،مادی فرشادی، مادی فدن، مادی تیران یا طهران را معرفی خواهیم کرد.
چرا زاینده رود خشک شد؟
مشکل خشک شدن زاینده رود از اوایل دهه 70 شروع شد و فاز نخست انتقال آب از زاینده رود به شهریزد به بهره برداری رسید که یک سال بعد زایـــنده رود خشـــک شد. برداشت بی رویه آب در مسیر رودخانه در محدوده سد تا پل کله توسط پمپاژ یکی از مهمترین دلایل خشک شدن زاینده رود می باشد، در حال حاضر 290 میلیون متر مکعب آب از این رودخانه برداشته شده و این میزان هر سال در حال افزایش است. زاینده رود از سال 1386 جریان دائمی خود را از دست داد. خشک سالی در بالادست رودخانه و رشته کوه زاگرس نیز از دیگر دلایل خشک شدن آب رودخانه می باشد. ارتفاع برف در سرچشمه های این رود بسیار کاهش یافته در حالی که در گذشته حتی در اوج تابستان بیش از دو متر برف در وجود داشت. البته خشک شدن زاینده رود دلایل دیگری دارد که اغلب آن ها حاصل مدیریت اشتباه و خطای انسانی می باشد. یکی دیگر از موضوعات ضد محیط زیستی و بحث برانگیز در زاینده رود طرح انتقال آب بهشت آباد می باشد که به موجب آن قرار بود یک میلیارد متر مکعب آب به این مناطق انتقال یابد که این طرح عملی نشد.
آیا زاینده رود آب دارد؟
متاسفانه زاینده رود به دلیل خشک سالی و دیگر مشکلات ذکر شده کاملا خشک شده و با بسته شدن دریچه‌های سد زاینده رود دیگر هیچ آبی در آن جریان ندارد. پل های تاریخی این رود دیگر زیبایی خود را از دست داده اند. مردم اصفهان هنور با رهاسازی آب در بستر رودخانه جریان دوباره رود را به نظاره می‌نشینند و به جشن و پایکوبی می‌پردازند.
سرچشمه زاینده رود اصفهان
رودخانه زاینده رود در زمره بزرگترین رودخانه های داخلی ایران قرار دارد که از غرب به سمت شرق در جریان است. این رود از دامنه های زردکوه بختیاری سرچشمه می گیرد و می توان حد فاصل میان اصفهان و لرستان را به عنوان سرچشمه اصلی این رودخانه معرفی نماید. این سرچشمه به چشمه جانان نیز معروف است که پس از یک مسافت سه فرسنگی به چهل چشمه می ریزد. انشعابات دیگری که به عنوان سرچشمه زاینده رود معرفی می‌شوند چشمه های خرسنگ و کودنگ نام دارند .انشعاب دیگری که در بخش جنوبی به چشمه جانان ملحق می‌گردد زرین رود نام دارد.
یکی از سرچشمه های اصلی زاینده رود، رودخانه پلاسجان می باشد که در غرب اصفهان قرار دارد و از به پیوستن دو شاخه اصلی به وجود می آید. یک شاخه به نام رود فریدون از چشمه لنگان و چشمه دیگری به نام سراب سرچشمه میگیرد. شاخه دیگر نیز رود بوئین است که از افسوس در شهرستان بوئین میاندشت سرچشمه گرفته است. آب این دو چشمه در کنار روستای صادقیه به هم می رسند. منبع اصلی رودخانه پلاسجان کوه زردکوه است که در میان لرستان و اصفهان می باشد. این سرچشمه به صورت حوضی مدور به مساحت 300 زرع قرار گرفته شده و با نام چشمه جانان شناخته می شود. زرین رود یکی دیگر از سرچشمه های اصلی زاینده رود است که به رودخانه کارون میریزد. در گذشته حاکم اصفهانی دستور به کندن مسیری در کوه و رساندن رودخانه زرین رود به زاینده رود را صادر می کند که تلاش های آنها به سرانجام نمیرسد. در آخر با ساخت تونل های کوهرنگ، آب زرین رود به صورت یک انشعاب به زایندهرود اضافه می شود. پس در اصل میتوان گفت 50 درصد از آب فعلی زاینده رود از آب کارون است.
سد زاینده رود
سد زاینده رود یکی از مناطق دیدنی شهر اصفهان در روستای چادگان است که در 125 کیلومتری غرب اصفهان و 50 کیلومتری شمال شهر کرد واقع شده است. این سد آب آشامیدنی استان های اصفهان ، یزد، چهارمحال و بختیاری، همچنین آب کشاورزی 100 هزار هکتار از اراضی کشاورزی را تامین میکند. همچنین به علت پتانسیل بسیار بالایی که دارد جهت تولید انرژی های غیر آلاینده و با هدف تولید برق مورد استفاده واقع می گردد. آغاز طرح سد سازی در منطقه زاینده رود نیز به سال ۱۳۳۳ هجری شمسی باز می گردد با این حال اتمام مطالعات مرحله اول و آغاز مطالعات مرحله دوم در سال ۱۳۸۲ صورت گرفت. مهمترین هدف از احداث سد زاینده رود تامین آب مورد نیاز کشاورزی در بخش های اطراف سد می باشد. در نزدیکی این سد در فاصله 15 کیلومتری مجتمع تجاری رفاهی دهکده تفریحی توریستی سد زاینده رود چادگان وجود دارد که آب و هوای مطبوعی دارد و امکاناتی مانند استخر سرپوشیده و روباز، درشکه سواری، سالن بیلیارد، پیست دوچرخه، باشگاه سوارکاری و زمین های ورزشی متعددی در اختیار توریست ها قرار می دهد.
مهم ترین پل های زاینده رود
زاینده رود به علت موقعیت خاصی که در شهر اصفهان دارد محل ساخت پل های متعددی است. برخی از این پل ها قدمت تاریخی داشته و همه ساله هزاران توریست داخلی و خارجی را به سمت زاینده رود روانه می سازند. سی و سه پل، پل خواجو و پل مارنان مهمترین پل های تاریخی این منطقه هستند. علاوه بر پل های ذکر شده می توان به پل فلزی، پل شهرستان یا پل جسر حسین به عنوان قدیمی ترین پل زاینده رود، پل جویی یا همان پل چوبی، پل فردوسی، پل آذر، پل وحید، پل بزرگمهر و پل غدیر به عنوان غربی ترین پل زاینده رود اشاره کرد.
سی و سه پل
سی و سه پل یکی از مهمترین و مشهور ترین پل ای تاریخی زاینده رود است. این پل شاهکار معماری بوده در در دوران سلطنت شاه عباس ساته شده است. سی و سه پل به منظور اتصال خیابان چهار باغ کهنه عباسی به خیابان چهاباغ بالا و باغ هزار جریب ساخته شد که در گذشته دارای 40 چشمه بود است اما امروز تنها 33 چشمه از آن باقی مانده است. در قدیم این پل محلی برای اجتماع پادشاهان ،شهرا و رجال در جشن آب پاشان بود. این پل دیدنی دارای یک پیاده رو برای گردش در بالا و یک پیاده رو به سمت پایین است.
پل شهرستان زاینده رود
پل شهرستان قدیمی ترین پل ساخت شده در اصفهان است که قدمت دور و درازی دارد. این پل که در دوران ساسانیان ساخته شده بود در سال 1348 به عنوان یکی از مهمترین آثار ملی به ثبت رسید و در زمان سلجوقیان بازسازی شد. پل شهرستان زاینده رود 105 متر طول 4.25 متر عرض دارد و دارای 11 چشمه و 12 پایه سنگی می باشد. در گذشته این پل کاربری نظامی نیز داشته و از حیث معماری با پل شوشتر و دزفول قابل قیاس است.
آدرس: استان اصفهان، شهرستان جی، هفت کیلومتری شرق اصفهان، بلوار سلمان فارسی
پل تاریخی اورگان
این پل در دو کیلومتری رویتای اورگان در شهرستان چالدران قرار دارد که اولین پل بالادست زاینده رود محسوب می شود. حاج لیل استکی در سال 1308 به ساخت این پل پرداخت. قبل از احداث پل مردم روستا برای عبور از رودخانه مجبور بودند تا از رودخانه عبور کنند این مسئله در زمستان یکی از مهمترین بحران های اهالی این روستا بود که بعد از ساخت پل این مسئه حل شد. این پل دارای 90 متر طول، پنج متر عرض و پنج متر ارتفاع است که با 12 پایه طراحی شده است. این پل به علت طغیان رودخانه بارها به زیر آب رفته اما به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.
آدرس: استان اصفهان، شهرستان چادگان، بخش چناررود، دهستان چنارود جنوبی، روستای اورگان
آدرس: شهر اصفهان، انتهاى خیابان چهار باغ
پل خواجو
یکی دیگر از پل های مشهور در اصفهان پل خواجو است. این پل نیز شاهکار جادوانه معماری ایراین و اسلامی بوده و در عصر صفوی بنا شده است. باستان شناسان معتقدند این پل بر روی پل قدیمی ساخته شده است. پل خواجو چهار در طبقه با 133 متر طول و 12 متر عرض به همراه تزئینات زیبا یکی از مهمترین بناهای اصفهان به شمار می رود. پل خواجو دارای دو ضلع غربی و شرقی بوده که میان آنها ساختمانی بنا شده که شاه نشین پل بوده و محل نشست بزرگان دوران بوده است. در گوشه های ضلع شرقی پل خواجو دو شیر سنگی دیده می شوند که نماد سپاهیان بختیاری در عصر صفویه هستند. پل خواجو را شاید بتوان با نام های پل شاهی و تیموی، پل بابارکن الدین، شیراز و حسن آباد شناخت. از دیگر پل‌های مشهور این رود میتوان به فلاورجان، پل کله، پل مارنان و پل جویی، آذر، زمان خان، ورنه اشاره کرد.
ماهیگیری در زاینده رود
در بخش های آغازین زاینده رود، ماهی قزل آلا و ماهی زرد پر به وفور یافت می شود. در منطقه بهاران زاینده رود، انواع مختلفی از ماهیان صاردین، زرد پر، کپور و ماهی شیر نیز وجود دارد. در دیگر نقاط زاینده رود شاهد وفور ماهیان کپور هستیم. ماهی گیری در زاینده رود منطبق بر قواعد بین المللی صید ماهی و برخی از قواعد زیست محیطی ایران است. در هر صورت باید فصل تولید مثل ماهیان را در نظر گرفته و در این زمان مبادرت به ماهیگیری نکنید.
رفتینگ در زاینده رود
این تفریح مهیج را در اصفهان از دست ندهید. رفتینگ یا همان قایق سواری هیجان انگیز در آب های خروشان بهترین گزینه ای است که در خصوص بازدید از زاینده رود می توانید انتخاب کنید. رودخانه های محدودی در سراسر جهان قابلیت رفتینگ را دارند و بهتر است بدانید که زاینده رود نیز یکی از همین رودخانه های خروشان است. البته برای اجرای رفتینگ باید به نواحی خارج از شهر بروید. اغلب مردم به بازدید از زاینده رود در محل پل های خواجو، سی و سه پل و مارنان کفایت کرده و لذت یک تفریح مهیج را از دست می دهند. جهت انجام قایق رانی در زاینده رود می توانید در یک تور رفتینگ ثبت نام کنید و یا اینکه شخصا به محل خرید بلیط بروید و به تفریح بپردازید. برای رفتینگ زاینده رود سه مسیر وجود دارد که دارای درجات مختلفی از سطح دو و سه از حیث خروشانی و عمق هستند. برای رفتینگ باید سن شما در رده 12 تا 50 سال قرار داشته باشد و بیماری خاصی نداشته باشید.
زاینده رود در شب
نمی گوییم که روزهای اصفهان و در حوالی زاینده رود به شما خوش نمی گذرد با این حال شب های این بخش از شهر توریستی چیز دیگریست. اگر به اصفهان سفر می کنید حتما یک تایم مناسب را به تفریح و گردشگری در شب های زاینده رود اختصاص دهید. شما می توانید این تفریح را با بازدید از پل های خواجو و یا پل مارنان و از همه مهمتر سی و سه پل انجام دهید. سی و سه پل در شب نمای بسیار ویژه ای دارد. پیشنهاد می کنیم بازدید از این پل تاریخی را در شب های اصفهان از دست ندهید. چراغ های تعبیه شده در دل سنگ های سی و سه پل نمایی باشکوه و خارق العاده در قلب اصفهان ایجاد می کنند. انعکاس تصویر پل های این گذرگاه قدیمی در آب های زلال زاینده رود یکی از زیباترین مناظر طبیعی در سطح جهان است. این انعکاس هرچند در طول روز نیز رخ می دهد اما در شب جلوه منحصر به فردی دارد.
عکس رودخانه زاینده رود
با یک سرچ ساده در گوگل و دیگر مرورگرهایی که در اختیار دارید می توانید انبوه تصاویر مربوط به زاینده رود را مشاهده کنید. تصاویر زاینده رود در بسیاری از وب سایت های گردشگری خارجی نیز ثبت شده است. بسیاری از گردشگران داخلی و توریست های خارجی تور اصفهان تصاویر خود در کنار این رودخانه را در شبکه های اجتماعی، وبلاگ ها وب سایت های شخصی به نمایش می گذارند. انبوه تصاویر و حجم بسیار بالای عکس هایی که در وب سایت های مختلف مشاهده می شود همگی نشان از یک چیز دارند و آن محبوبیت این رودخانه بزرگ در مرکز ایران است. شما نیز می توانید در بخش پایانی این مقاله تصاویر بسیار زیبای مربوط به زاینده رود را نظاره گر باشید.
تا پای جان برای ایران 1402/11/11
