یکی از جاذبه های تاریخی به جا مانده از دوره ایلخانی در شهر زیبای تبریز واقع شده است. نام این مکان گردشگری مرتفع "ارگ علیشاه" یا ارگ تبریز است که در زمانی آن را بلندترین بنای شهر می دانستند. ارگ علیشاه یکی از کهن ترین و مرتفع ترین دیوارهای تاریخی ایران است که قدمتی 700 ساله دارد. این دیواره های تاریخی و ارزشمند در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
تاریخچه ارگ علیشاه
ارگ علیشاه در سال های 716 الی 724 هجری قمری و به دستور وزیر ایلخانان مغول که تاج الدین علیشاه گیلانی نام داشت ساخته شد. این بنا در ابتدا به عنوان مسجد و آرامگاهی وسیع ساخته شده بود که در طول تاریخ مورد آسیب های تاریخی و طبیعی زیادی قرار گرفته و در جنگ های متعدد و البته زمین لرزه های متوالی تا حدود زیادی تخریب گردید و تنها یک دیوار بلند از آن باقی مانده است. دیواری که اکنون دیده می شود قسمتی از محراب شبستان جنوبی مسجد می باشد. خوب است بدانید که در سال های گذشته این مکان باشکوه دارای بخش های گوناگونی بوده که مهم ترین آن ها سالن تئاتر اپرا و مدرسه نجات بوده اند؛ این مدرسه یکی از اولین مدارس ساخته شده در ایران بود.
این بنا در دوره های مختلف تاریخ کاربردهای گوناگونی داشت، برای مثال در زمان قاجار به عنوان انبار مهمات نظامی و غلات مورد استفاده قرار می گرفت؛ همین امر سبب ایجاد حصاری در اطراف آن گشت که سرانجام نام آن به ارگ تبدیل شد. همچنین عمارت کلاه فرهنگی نیز در همین دوره به ارگ اضافه گردید. در دوره جنگ های ایران انگلیس و ایران روسیه، این مکان به عنوان سنگر نظامی مورد استفاده قرار گرفت و بخش های ریخته گری، توپخانه و سربازخانه را به ارگ اضافه نمودند.
در دوره مشروطه نیز این مکان سنگرگاهی برای مبارزان مشروطه خواه بود؛ مدرسه نجات و سالن تئاتر اپرا در همین دوره از تاریخ به ارگ تبریز اضافه شده بود. در سال 1290 هجری شمسی در پی جنگ میان مردم تبریز و ارتش روس، تبریز سقوط کرد و ارتش روس دیوارهای ارگ علیشاه را به توپ بستند. پیش از انقلاب اسلامی نیز محوطه ارگ تبریز به باغ ملی تبدیل شد که گردشگران تور تبریز از آن بازدید می کردند. هم اکنون محوطه ارگ علیشاه تبریز به مصلی و مکان برگزاری نماز جمعه تبدیل شده است.
معماری ارگ علیشاه
این دژ مسحتحکم را می توان به عنوان نمونه ای از بنای اسلامی با معماری ایرانی در نظر گرفت. معمار این بنا استاد فلکی تبریزی بوده که به شیوه آذری یا آذربایجان آن را ساخته است. این استاد بزرگ برای ساخت ارگ تبریز از مصالحی همچون ساروج که استحکام بسیار بالایی دارد استفاده نموده است ولی زلزله ویرانگری که در قرن دهم شهر تبریز را لرزاند، به قدری شدت داشت که سبب از هم گسیختگی قلعه شد.
بنای باقی مانده همچون ایوانی است که 3 دیوار بلند دارد. این بخش که قسمت مهم مسجد به شمار می رفت، مسقف بوده است. ارتفاع این بنا 26 متر و عرض آن 30 متر می باشد؛ جالب است بدانید که 7 متر از دیوارهای ارگ در زیر خاک قرار دارند. بر اساس نوشته هایی که موجود است می توان گفت که این مکان مسجد جامع شهر تبریز به حساب می آمده که در آن کتیبه ها و ستون های مرمری زیبایی به کار رفته بود؛ همچنین کاشی کاری ها و گچبری های انجام شده در مسجد، نمایی باشکوه به آن بخشیده بود.
آدرس ارگ علیشاه
مرکز شهر تبریز/ خیابان امام خمینی
