شفق قطبی همان پدیده زیباییست که مانند پرده‌ای نورانی و رنگارنگ در نقاط خاص آسمان را روشن می‌کند. این پدیده نتیجه برخورد ذرات باردار الکتریکی خورشیدی با جو زمین است که باعث شکل‌گیری نورهای درخشان و خارق‌العاده می‌شود. پدیده شفق قطبی با نام شفق شمالی (Aurora) هم شناخته می‌شود و محل رخداد آن نزدیک قطب‌های مغناطیسی است. این شفق‌ها بیشتر به رنگ صورتی و سبز دیده می‌شوند؛ البته در برخی مواقع حاوی رنگ‌های قرمز، آبی و بنفش هم هستند. مشاهده این پدیده تنها در شرایط و مکان خاص امکان‌پذیر است. در ادامه راز و رمز‌های پدیده شفق شمالی را به طور کامل بررسی خواهیم کرد.
شفق قطبی چیست و چگونه به وجود می‌آید؟
شفق قطبی نتیجه برخورد ذرات باردار الکتریکی خورشیدی با جو زمین است که به دنبال آن نورهای سبز و صورتی آسمان را به طرز شگفت‌انگیزی روشن می‌کنند. اگرچه خورشید 93 میلیون مایل با زمین فاصله دارد؛ اما تاثیرات عجیبی روی جو کره زمین می‌گذارد. با وقوع طوفان‌های خورشیدی، ذرات باردار خورشیدی به فضا پرتاب می‌شوند و در صورتی که زمین در مسیر جریان این ذرات باشد، میدان مغناطیسی و جو آن به این ذرات عکس‌العمل نشان می‌دهد.
زمانی که ذرات باردار خورشید به اتم و مولکول‌های جو زمین برخورد می‌کند، تحریک شده و در نتیجه روشن می‌شوند. اگر بخواهیم این مسئله را از نظر شیمی بررسی کنیم باید بگوییم که اتم دارای یک هسته بوده که با الکترون‌ها محاصره می‌شود. زمانی که ذرات باردار خورشید به اتمسفر زمین برخورد می‌کنند، الکترون‌ها وارد مدار بالاتر می‌شوند و فاصله آن‌ها از هسته زیاد می‌شود. پس از اینکه الکترون به مدار نزدیک هسته باز می‌گردد، ذره‌ای نورانی که فوتون شناخته می‌شود از آن آزاد شده و در نتیجه شفق قطبی نمایان می‌گردد.
رنگ های شفق قطبی متفاوت هستند
برخلاف باور عموم رنگ‌های شفق قطبی ربطی به موقعیت جغرافیایی ندارد. در حقیقت این مسئله کاملا تصادفی بوده و بیشتر تحت تاثیر فعالیت شفق شمالی است؛ اما بیشترین رنگی که در این شفق‌ها دیده می‌شود سبز یا صورتی است. جالب است بدانید این مسئله به عنصرها، ارتفاع و سرعت ذرات الکتریکی باردار با میدان مغناطیسی زمین بستگی دارد. در صورتی که ذرات برانگیخته از جنس اکسیژن باشند، نوری که نمایان می‌شود سبز یا زرد است. در صورتی که این ذرات در ارتفاع بالاتری باشند، نور قرمز دیده شده و اگر ذرات نیتروژن باشند شاهد نور آبی هستیم. در ادامه این مسئله را دقیق‌تر شرح داده‌ایم:
- رنگ سبز: رنگی رایج که اصولا برای مولکول‌های اکسیژن در ارتفاع 100 تا 300 کیلومتری است.
- قرمز تیره یا صورتی: این رنگ حاصل مولکول‌های نیتروژن در ارتفاع 100 کیلومتری است.
- قرمز: برخورد اتم‌های اکسیژن در ارتفاع 300 تا 400 کیلومتری شفق قرمز به وجود می‌آورد.
- آبی و بنفش: مولکول‌های هیدروژن و هلیوم باعث شکل‌گیری شفق‌های قطبی به رنگ آبی و بنفش می‌شوند.
شفق قطبی در کدام کشورها رخ می‌دهد؟ بهترین مکان برای دیدن شفق قطبی
در حقیقت شفق قطبی در مکان‌های نادر اما مختلفی مشاهده می‌شود و هیچ پاسخ یکسانی برای این سوال وجود ندارد. به طور مثال سابقه دیدن شفق قطبی در کشور ایران مسئله‌ای کاملا نادر است؛ اما در اردیبهشت 1403 برای اولین بار شفق قطبی در ایران هم دیده شد. به طور کلی در برخی از کشورها این پدیده نادر نیست و در نقاطی از کره زمین به وفور دیده می‌شود. در ادامه اسامی کشورها و مناطقی که می‌توانید در آن‌ها این پدیده را ببینید مطرح می‌کنیم.
شفق قطبی در کانادا
یلونایف کانادا، منطقه‌ایست که در بیشتر مواقع می‌توانید شفق‌های قطبی را از نزدیک ببیند. این منطقه در 512 کیلومتری جنوب مدار قطب شمال قرار گرفته است که فعالیت ژئومغناطیسی ثابتی در آسمان اطراف آن وجود دارد. این مسئله سبب ایجاد شفق در یلونایف می‌شود. در این منطقه با این شرایط جوی ایده‌آل هیچ کوه یا اقیانوسی دیده نمی‌شود و می‌توانید به راحتی حدود 240 بار در سال شفق قطبی را مشاهده کنید.
شفق قطبی در فنلاند
تور شفق قطبی فنلاند بسیار محبوب است. منطقه ایوالو فنلاند مقصدی جذاب است که در اطراف آن هیچ مانعی برای مشاهده شفق‌های شمالی مشاهده نمی‌کنید. آسمان صاف و بدون آلودگی این منطقه شرایط را برای به رخ کشیدن این شفق‌ها کاملا ایده‌آل کرده است.
شفق قطبی در روسیه
روسیه هم از دیگر نقاط ایده‌آل برای مشاهده شفق قطبی است. هر ساله میلیون‌ها نفر با شرکت در تور شفق قطبی روسیه مشتاق هستند تا این پدیده زیبا را از نزدیک ببینند. مورمانسک همان مقصد جذابیست که می‌توانید شفق‌های شگفت‌انگیزی را در آن مشاهده کنید. در آسمان این منطقه هیچ آلودگی وجود ندارد و به راحتی می‌توانید به تماشای این شفق‌های خارق‌العاده بنشینید.
شفق قطبی در نروژ
ترومسای نروژ یک گزینه خوب برای تماشای زیباترین شفق قطبی در ماه‌های سپتامبر تا آوریل است. در این ماه‌ها هوا به قدری تاریک و درخشان است که به راحتی شفق‌ها قابل مشاهده هستند. این منطقه در مرکز مدار شفق‌های قطبی وجود دارد و تجربه مشاهده این پدیده در ترومسا تا ابد در خاطر شما باقی می‌ماند.
شفق قطبی در سوئد
شفق قطبی فقط در نواحی شمالی سوئد قابل مشاهده است. از جوکموک تا مرز شمالی سوئد با نروژ بهترین منطقه برای مشاهده این پدیده است و پیشنهاد می‌کنیم در تور زمستانی شفق قطبی سوئد شرکت کنید تا این پدیده را از نزدیک ببینید.
چه زمانی میتوان شفق قطبی دید؟ بهترین زمان برای مشاهده این پدیده زیبا
بهترین زمان برای تماشای شفق قطبی و شرکت در تور شفق قطبی ماه‌های شهریور تا فروردین است. به طور کلی در طول بهار و تابستان به دلیل ثابت بودن نور شانس دیده شدن این شفق‌ها به حداقل می‌رسد. شهریور، مهر، آبان، بهمن، اسفند و فروردین بهترین زمان برای مشاهده شفق قطبی در آسمان مناطق گفته شده است؛ بنابراین توقع تماشای این شفق‌ها در روزهای دیگر سال را نداشته باشید؛ البته دیده شدن شفق در بازه زمانی‌های دیگر بعید نیست؛ اما احتمال آن خیلی کم است.
برنامه‌ریزی برای شرکت در تور شفق قطبی
تور شفق قطبی یک گزینه محبوب و ایده‌آل برای افرادیست که می‌خواهند این پدیده را از نزدیک ببینند. از آنجایی که این پدیده فقط در نقاط خاصی از کره زمین قابل مشاهده است؛ مسلما فاصله ما از ایران تا این نقاط کم نیست. از این رو باید حداقل 4 تا 5 روز برای تور شفق قطبی زمان بگذارید؛ چرا که این پدیده در هر زمانی رخ نمی‌دهد و اولا باید تاریخی تور مدنظر را رزرو کنید که امکان وقوع این پدیده بالا باشد و دوما تعداد روزهای سفر را طوری بچینید که در طول سفر شانس دیدن آن را داشته باشید. ایده‌آل‌ترین تورهای شفق قطبی، تورهای 8 تا 10 روزه هستند که توسط برخی از آژانس‌های گردشگری برگزار می‌شوند. به گفته دانشمندان در صورتی که 3 روز در منطقه مدنظر بمانید شانس دیدن این شفق‌ها 80 تا 90 درصد است.
برای شرکت در تور شفق قطبی به چه وسایلی نیاز داریم؟
در صورتی که تصمیم گرفتید در تور شفق قطبی شرکت کنید، لازم است وسایل خاصی همراه خود داشته باشید تا در این مناطق خاص با مشکل روبهرو نشوید. اصولا برای تفریحاتی نظیر سافاری ماشین برفی و سورتمه‌سواری با سگ تجهیزات لازم در اختیار شما قرار می‌گیرد؛ اما باید وسایلی مانند لباس گرم، کاپشن، چکمه عایق، شال گردن، کلاه و دستکش همراه خود داشته باشید.
حقایقی که در مورد شفق قطبی نمی‌دانید
- شفق قطبی قابل پیشبینی نیست و حتی در مناطقی که احتمال دیده شدن آن بسیار بالاست ممکن است در برخی ایام سال نتوانید آن را مشاهده کنید. در نظر گرفتن زمان پیدایش شفق قطبی و رفتن به منطقه مدنظر با یک گروه کاربلد امری ضروری است.
- برای دیدن شفق قطبی نیازی به هوای سرد نیست، همین که همه جا کاملا تاریک باشد و هیچ آلودگی وجود نداشته باشد این پدیده در مکان‌های خاص رخ می‌دهد.
- شفق قطبی هر سال اتفاق می‌افتد و اینطور نیست که تنها یک بار رخ دهد و ناپدید شود. اصولا در ایامی که گفتیم در مناطق مدنظر شفق شمالی قابل مشاهده است.
