قدمت مسجد جامع اصفهان به دوره سلجوقی‌ها بازمی‌گردد! از این رو می‌توان گفت این مسجد یکی از مساجد قدیمی و مهم اصفهان محسوب می‌شود. این مسجد در زمان صفویان مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و باستان‌شناسان نیز در آن آثاری متعلق به آل‌بویه و قرن سوم هجری کشف کرده‌اند. اگر شما هم به دیدن آثار تاریخی و قدیمی علاقه دارید، در سفر به اصفهان بازدید از مسجد جامع را از دست ندهید؛ اما قبل از بازدید از این مسجد همراه ما باشید تا به تحلیل مسجد جامع اصفهان بپردازیم.
مسجد جامع اصفهان کجاست؟ مسیر دسترسی به این مسجد تاریخی
مسجد جامع اصفهان که نام‌های دیگری مانند مسجد جامع عتیق و مسجد عتیق دارد از جمله معروف‌ترین بناهایی است که می‌توان در شهر اصفهان به بازدید از آن رفت. این مسجد در میدان قیام و در خیابان علامه مجلسی اصفهان قرار گرفته است.
برای رفتن به این مسجد می‌توانید از خیابان کمال وارد خیابان کمرزین شوید و تا ورودی مسجد پیاده‌روی کنید. همچنین می‌توانید از خیابان مجلسی اصفهان وارد خیابان ابن‌سینا شوید و 10 دقیقه پیاده‌روی کنید تا به مسجد برسید. در نهایت دسترسی به مسجد جامع اصفهان از خیابان عبدالرزاق نیز امکان‌پذیر است. به این خیابان بروید و به سمت پارکینگ سبزه میدان حرکت کنید. در نهایت وارد بازار شوید. در انتهای بازار ورودی مسجد را مشاهده می‌کنید.
تاریخچه مسجد جامع اصفهان به قرن 12 برمی گردد
در خصوص تاریخچه مسجد جامع اصفهان باید گفت این مسجد در قرن 12 به منظور فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی دوران آل‌بویه، سلجوقی، ایلخانان و تیموریان ساخته شده است. بر اساس برخی از نظریه‌های موجود، تاریخ ساخت این مسجد با شهر اصفهان یکی بوده و در ساخت آن از سبک معماری خراسانی ساستفاده شده است. به مرور زمان بازار، میدان و خانه‌ها در اطراف این مسجد ساخته شدند. چندین سال بعد از این اتفاق ها، حکومت عباسیان دستور به تخریب مسجد داد و به جای بنای قدیمی، یک بنای جدید و بزرگ با سبک خراسانی ساخته شد.
با شروع حکومت سلجوقی ها، این مسجد تحول بیشتری یافت و برای آن ایوان ساختند. گنبد نظام‌الملک و تاج‌الملک نیز در این دوران ساخته شد.جالب است بدانید چندین سال بعد از این تغییر و تحول‌ها و در زمان اسماعیلیان، به علت اعتراض به پادشاه این مسجد به آتش کشیده شد و صومعه ها، مخازن و کتابخانه آن از بین رفت؛ اما مجددا بازسازی شد. در دوره ایلخانان این مسجد زیباترین محراب را داشت و در دوره‌های بعدی نیز مجددا تغییرات زیادی روی آن انجام شد. در دوره پهلوی این مسجد بخ ثبت ملی رسید و قسمت‌های تخریب‌شده بازسازی شد.
معماری مسجد جامع اصفهان؛ ترکیبی از سبک‌های ایرانی و خارجی
در ساخت مسجد جامع اصفهان می‌توان سبک‌های مختلف معماری ایرانی و خارجی را مشاهده کرد. اولین طرحی که این مسجد بر اساس آن ساخته شد بر اساس سبک مسجد عربی یا خراسانی بوده است. در قرن 5، معماری این بنا تغییر کرد و مسجدی که قبلا به صورت شبستانی بود به مسجدی با چهار ایوان تبدیل شد. از دیگر خصوصیات جالب توجه این بنا می‌توان به اسکلت باربر گنبد که گنبد ترکینه نام دارد اشاره کرد. این ساختار این امکان را می‌دهد تا بتواند صدها گنبد را در بناهای مختلف ساخت. اولین بنایی که در ساخت آن از گنبد ترکینه استفاده شد مسجد جامع اصفهان بود. طرح گنبدها در ابتدا 4 ضلعی بود؛ اما بعدها گنبدها 8 ضلعی، 16 ضعلی، 32 ضلعی و در نهایت نیز به دایره تبدیل شدند.
کتیبه‌های مسجد جامع اصفهان معروف است. چندین کتیبه در این مسجد دیده می‌شود که بر روی آن نام‌های پادشاهانی مانند شاه عباس صفوی و ملکشاه سلجوقی دیده می‌شود. علاوه بر این‌ها نام 7 وزیر و مشاور از جمله خواجه نظام الملک و محمد حسین خان صدر نیز در میان این اسامی دیده می‌شوند. ماده اصلی که در ساخت این مسجد به کار رفته است آجر است. البته برخی معتقدند که بنای اصلی مسجد با استفاده از خشت خام به اتمام رسیده است.
بخش‌های مختلف مسجد جامع اصفهان
در این قسمت بخش‌های مختلف مسجد جامع اصفهان را معرفی می‌کنیم تا این مسجد را بهتر بشناسید. انواع بخش‌ها به شرح زیر است:
صحن اصلی
در این مسجد چندین صحن وجود دارد که در هر یک از آنها عناصر مختلفی دیده می‌شود. یکی از صحن‌های مسجد جامع اصفهان، صحن اصلی بوده که ابعاد آن نیز 60 در 70 متر است. در این صحن چهار ایوان، رواق، غرفه و دو حوض ساخته شده است. الواح مقدس و لوح‌های حوض نیز از دیگر مواردی هستند که می‌توان در این صحن مشاهده کرد.
گنبد جنوبی
گنبدجنوبی در ایوان جنوبی مسجد واقع شده و از نمونه‌های نادر و زیبای دوران سلجوقی به شمار می‌رود. بر روی این گنبد زیباترین طرح‌های تزئینی ساخته شده از آجر و گچ مشاهده می‌شود.
گنبد شمالی
گنبد شمالی نیز در قسمت شمالی حیاط مسجد جامع اصفهان قرار گرفته و نسبت به گنبد خواجه نظام الملک به صورت قرینه قرار گرفته است. این گنبد در سال 481 ساخته شده و ساخت آن را به ابوالغنائم تاج الملک (یکی از وزرای عصر سلجوقی) نسبت می‌دهند.
ایوان درویش
ایوان درویش به ایوان صفه درویش معروف بوده و یک کتیبه گچ‌بری متعلق به دوره شاه سلیمان صفوی نیز در آن دیده می‌شود. برخی کاشی‌کاری‌هایی که در این ایوان دیده می‌شود از سال‌های 1336 و 1337 به جای مانده است.
ایوان صاحب
ایوان صاحب نیز به ایوان صفه صاحب معروف است و از جمله آثار باقی مانده از دوران صفوی محسوب می‌شود. در این ایوان نیز کتیبه‌هایی از دوره‌های مختلف و از جمله صفوی وجود دارد.
ایوان استاد
ایوان استاد در عصر سلجوقی ساخته شده و در دوره صفوی نیز با کاشی‌کاری‌های زیبایی تزیین شده است. در این ایوان می‌توان آثار خطاطی بینظیری را از هنرمندان خطاط آن دوره مشاهده کرد.
ایوان شاگرد
ایوان شاگرد از جمله ایوان‌های موجود در این مسجد است و با تزئینات کاشی‌کاری مزین نشده و به جای آن از مقرنس‌های آجری استفاده شده است. در ایوان شاگرد یک سنگ مرمر نفیس و یکپارچه وجود دارد و اطراف آن نیز می‌توان لوح‌ها و کتیبه‌هایی را مشاهده کرد.
ایوان عمر
ایوان عمر در انتهای ضلع شرقی مسجد جامع قرار گرفته و کتیبه تاریخی هلال ایوان که مربوط به دوران حکومت سلطان محمود آل مظفر است نیز در این ایوان دیده می‌شود.
مسجد الجایتو
در شمال ایوان استاد، یک شبستان کوچک قرار دارد. این شبستان به مسجد الجایتو معروف است و محراب موجود در آن از شهرت بسیار زیادی برخوردار است.
شبستان زمستانی بیت‌الشتاء
از دیگر قسمت‌های مسجد جامع اصفهان می‌توان به شبستان زمستانی بیت‌الشتاء اشاره کرد. در این شبستان نیز ستون‌های قطور و کوتاه و اتاق‌هایی خیمه‌ای وجود دارد. در قسمت میانی هر چشمه طاق یک سنگ مرمر قرار داده شده است تا نور مورد نیاز را تامین کند.
کتابخانه خواجه نظام‌الملک
کتابخانه خواجه نظام‌الملک در جنوب شرقی این مسجد قرار داشته و به دلیل داشتن کتیبه بسیار ارزشمندی که از دوره‌های مختف اسلامی باقی مانده است، شهرت زیادی دارد.
پلان مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان ساختاری مستطیلی شکل دارد. این مسجد از دو حوض تشکیل شده که یک حوض آن دقیقا در وسط صحن قرار گرفته و چهار ضلعی است و حوض دیگر نیز در قسمت شمالی این بنا قرار گرفته و به صورت چند ضلعی ساخته شده است.
این مسجد 10 ورودی دارد؛ دو ورودی در قسمت شرقی، چهار ورودی در جنوب، دو ورودی در شرق و دو ورودی در غرب در نظر گرفته شده است. قدیمی‌ترین ورودی در قسمت شمالی قرار دارد. مسجد جامع اصفهان چهارده محراب دارد و از این چهارده محراب، شش محراب از جنس کاشی، پنج محراب از جنس سنگ و سه محراب نیز از گچ ساخته شده‌اند. در وسط هر ضلع این مسجد چهار ایوان وجود دارد که در گذشته از آنها برای استقرار پادشاهان، عبادت، برگزاری نماز و غیره استفاده می‌شد. در نهایت باید گفت در این مسجد می‌توانید 484 فضای سرپوشیده را مشاهده کنید. هر یک از طاق‌هایی که در مسجد جامع اصفهان وجود دارد، دارای معماری خاصی است.
اطلاعات و هزینه بلیط بازدید از مسجد جامع اصفهان
برای بازدید از این مسجد، همه روزه می‌توانید اقدام نمایید. در ادامه اطلاعات کلی بازدید از مسجد جامع اصفهان را برای شما آورده‌ایم:
- ساعت بازدید: همه روزه از 9 تا 11 صبح و 13 تا 16 عصر
- هزینه بلیط مسجد جامع اصفهان: برای گردشگران ایرانی 5000 تومان و برای گردشگران خارجی 100.000 تومان
جاذبه‌هایی که در اطراف مسجد جامع اصفهان وجود دارد
اگر به مسجد جامع اصفهان رفتید، می‌توانید تفریحات بیشتری نیز داشته باشید و از جاذبه‌های اطراف آن نیز دیدن کنید. مهم‌ترین جاذبه‌های اصفهان که در اطراف این مسجد وجود دارد به شرح زیر است:
- بازار اصفهان
- میدان کهنه
- عصارخانه جماله
- مسجد هارونیه
هتل‌های نزدیک به مسجد جامع اصفهان
اگر دوست دارید در نزدیکی این مسجد اقامت داشته باشید می‌توانید در میان هتل‌های زیر یکی را انتخاب کنید:
- هتل هشت بهشت
- هتل عباسی
- هتل صفوی
- هتل ستاره اصفهان
بهترین رستوران‌ها برای شکم‌گردی در اطراف مسجد جامع اصفهان
مسلما پس از بازدید از این مسجد و جاذبه‌های اطراف آن گرسنه هستید، از این رو می‌توانید در بهترین رستوران‌های اطراف این مسجد غذا میل کنید:
- رستوران قدیمی بریانی حاج محمود شفاعت
- کافه نمکدان
- رستوران قصر منشی
- رستوران نقش جهان
- رستوران شهرزاد
