در مرکز شهر اصفهان کلیسای وانک که یک مکان تاریخی برجسته به‌حساب می‌آید، بنا گردیده است. نقاشیهای فوق‌العاده، معماری زیبا و همچنین قدمتی طولانی آن که به سال‌ها قبل برمیگردد این کلیسا را از مابقی کلیساهای ایران متمایز کرده است. از کلیسا وانک با نام کلیسای جامع ارامنه اصفهان هم یاد می‌شود زیرا بنای آن را ارامنه بنا کرده‌اند. این کلیسا از روی کلیسای سنت استپانوس در جلفای آذربايجان در زمان حکومت شاه عباس دوم الگوبرداری شده است و در طول تاریخ اماکنی به این کلیسا اضافه شد که آن را به یکی از مهم‌ترین کلیساهای ایران تبدیل کرد و امروزه گردشگران زیادی از آنجا بازدید می‌کنند.
درباره کلیسای وانک اصفهان
در سال 1310 در روز 15دی ماه کلیسا وانک به‌عنوان آثار ملی ایران ثبت شد. این کلیسا در محله جلفا اصفهان بنا گردیده است که جزو جاذبه‌های گردشگری مذهبی و تاریخی اصفهان به‌حساب می‌آید. همچنین یکی از بزرگ‌ترین کلیساهای ایران نیز شمرده می‌شود. این کلیسا ساخت ارامنه مهاجر است که در دوره شاه عباس اول در اصفهان زندگی می‌کردند.
در اوایل ساخت، این کلیسا به‌عنوان یکی از مکان‌های تاریخی برای مسیحیان بنا شد اما با گذشت زمان امروزه بیشتر جنبه تاریخی و فرهنگی به‌خود گرفته است. از دیگر اسامی این کلیسا به آمناپرکیج می‌توان اشاره کرد که بین جهانیان نام آشنا است. همچنین وجود آثار هنری از سری خصوصیات کلیسا وانک است که باعث شد بین مردم محبوب شود.
تاریخچه کلیسای وانک اصفهان
در زمان‌های گذشته ارامنه در محل جلفای اصفهان زندگی می‌کردند. سرگذشت این کلیسا به این گونه است که شاه عباس اول در یکی از جنگ‌های خود با عثمانی‌ها به سپاه ایرانیان دستور عقب‌نشینی می‌دهد. لشکر ایرانیان در هنگام برگشت از کشور ارمنستان عبور می‌کنند و برای جلوگیری از عبور عثمانی‌ها مجبور به ویران کردن مناطقی از ارمنستان می‌شوند. به همین دلیل شاه‌عباس تصمیم می‌گیرد مردم ارامنه را همراه خود ببرد و اسکان دهد در طی این برگشت لشکر شاه‌عباس و ارامنه به اصفهان رسیدند. شاه‌عباس برای اسکان ارامنه مناطقی از جلفا را به دست آن‌ها داد.
قدمت کلیسا وانک به سال 1606 برمیگردد. در آن زمان فقط یک ساختمان کوچک در قسمت جنوب غربی مکان امروزی ساخته بودند که به نام کلیسا یعقوب شناخته می‌شد. از کلیسا یعقوب حدود 50 سال روحانیون مسیحی استفاده می‌کردند و در این مدت کشیک و خلیفه‌های زیادی را آموزش داده شده است. سنگ بنای کلیسای وانک با کلیسا هاکوب شروع شد که بر در کلیسای وانک روی تکه سنگی متنی حکاکی گردیده است که قدمت این کلیسا را نشان می‌دهد.
بعد از گذشت زمان بخش‌های مختلفی که نیاز به تعمیر داشته است در کلیسای وانک تکمیل شد. و همچنین قسمت‌های جدیدی همچون نمازخانه، برج ورودی کلیسا و یک ساختمان اداری نیز تأسیس گردید. تلاش‌ها و ساخت و سازهای ارامنه در منطقه جلفا اصفهان باعث شد معماری جدیدی در جلفا شکل بگیرد و بین مکان‌های ساخته شده کلیسا وانک بهترین بشود.
ساعت بازدید از کلیسای وانک
کلیسای وانک از قسمت شمالی به خیابان نظر، از سمت غرب به خیابان حکیم نظامی، از سمت شرق به خیابان توحید و از سمت جنوب به خیابان شریعتی راه دارد. از هر کدام از این چهار راهی‌هایی که بیان شد می‌توانید به کلیسا وانک راه پیدا کنید همچنین شما اگر از سمت غرب و خیابان حکیم نظامی بروید مستقیما به این کلیسا خواهید رسید. همچنین اگر قصد دارید از مترو سی‌وسه‌پل استفاده کنید حدودا 2.5 کیلومتر مسافت دارد و اگر از سمت جنوب شرقی مترو با پیاده‌روی بروید تقریبا 20 دقیقه طول می‌کشد تا به آنجا برسید. کلیسا وانک هر روز به جز روزهای تعطیل رسمی و روز اول نوروز باز است و می‌توانید از ساعت 8:30 الی13:30 و16 الی 18:30 به بازدید از این کلیسا بروید.
آدرس کلیسای وانک
ایران، اصفهان، اصفهان، خيابان نظر شرقی، محله جلفا، كوچه آلفرد
تلفن: 03136243472
معماری کلیسای وانک
در گذشته کلیسا کوچکی به اسم هاکوب در کلیسای وانک کنونی بوده است اگر بخواهیم از قدمت این کلیسا صحبت کنیم به سال 1606 برمیگردد. مصالحی که برای ساخت این کلیسا استفاده گردیده سنگ و آجر است. کلیسا وانک در محوطه‌ای با مساحت 8700 متر قرار دارد که حدود 4000 متر از این مساحت را ساختمان‌ها و مابقی آن را باغ وانک تشکیل داده است.
نکته جالب این است که در بین آجرهایی که برای ساخت کلیسا به‌کار بردنده‌اند طرح فرشته‌بال‌دار دیده می‌شود. در ورودی کلیسا که از آن وارد می‌شوید از جنس چوب درست شده است که خود دلیلی برای باشکوهی کلیسا به‌حساب می‌آید. سر در ورودی کلیسا با کاشی‌هایی از رنگ لاجوردی و خاکستری تزئین گردیده که از دور این نقاشیهای داخل به چشم می‌خورند.
گنبدهای کلیسای وانک
در دو سمت در ورودی کلیسا دو اتاق قابل روئت است که قبلا برای اتاق مهمان استفاده می‌کردند و امروزه به‌عنوان اتاق نگهبان و مغازه استفاده می‌شود. در کلیسا وانک دو گنبد در سایزهای کوچک و بزرگ وجود دارد که گنبد کوچک بالای سالن تجمع مردم و گنبد بزرگ روی محراب بنا گردیده است. این گنبدها بر روی ستون‌ها و طاق‌نماها کلیسا ساخته شده‌اند.
با توجه به اینکه معماری این کلیسا در دوره صفویه انجام شده سبک طراحی گنبد بزرگ مانند گنبد مسجد است در صورتی که معماری گنبد کلیساهای سنتی به شکل مخروطی طراحی می‌گردد. لایه بیرونی این گنبدها از آجر تشکیل شده و روی لایه بیرون با رنگ لاجوردی نقاشیهای زیبایی کشیده شده است. نقاشیهای روی گنبد کلیسای وانک از زیباترین جاذبه‌های آنجا به‌حساب می‌آیند و تماشای آن‌ها برای گردشگران بسیار لذت‌بخش است. روی پوسته لاجوردی گنبد بزرگ تصاویری از آفرینش آدم و حوا، ماجرای خوردن میوه ممنوعه توسط آدم و داستان هابیل و قابیل به چشم می‌خورد.
برج ناقوس و کلیسای وانک
وقتی از سمت راست درب اصلی کلیسا وانک وارد شوید یک برج بزرگی به نام ناقوس قابل مشاهده است. این برج در سال 1702 میلادی در سه طبقه و روی چهار ستون سنگی که ارتفاع هر ستون 10.5 متر بوده ساخته شده است. همچنین این ناقوس‌ها جنسی از خشت و سنگ دارند که هر طبقه برای انجام دادن کار به‌خصوصی است.
مثلا طبقه دوم برای عبادات و مراسم‌های مذهبی و به نام دو تن از فرشتگان میکائیل و گابرئیل نام گذاری شده است. در طبقه سوم هم دو ناقوس بنا گردیده که یکی از این ناقوس‌ها به کلیسایی در جزیره خارک متعلق بوده است که بعد از تخریب این کلیسا به اصفهان منقل شد. صدا این ناقوس‌ها در هنگام انجام مراسم‌های مذهبی به گوش می‌رسد.
بخش های مختلف کلیسای وانک اصفهان
با گذشت زمان مکان‌های ديگری از جمله موزه کلیسای وانک، کتابخانه کلیسای وانک، چاپخانه کلیسای وانک، نمازخانه، بنا یادبود شهدای نژاد کشی ارامنه، ساختمان اداری به این‌کلیسا افزوده شد و همچنین بخش‌هایی هم از بین رفتند اما قسمت عظيمی در طی سال‌ها بازسازی و ترمیم شد که ما در این بخش به معرفی یک‌سری از این اماکن می‌پردازیم.
موزه کلیسای وانک
از نظر ارامنه کلیسا فقط مکانی برای انجام کارهای مذهبی نیست بلکه باید آداب‌ورسوم ارامنه حفظ شود از همین رو یکی از کاربردهای کلیسا وانک می‌توانیم به اینکه نگه‌دارنده و نشر‌دهنده فرهنگ ارامنه است اشاره کنیم. در این کلیسا یکی از بهترین موزه‌های اصفهان بنا شد که همان موزه وانک است. موزه وانک توسط طاووس هونانیان تقریبا صد سال پیش بناگردید اما با گذشت زمان این موزه به موزه‌ای بزرگ و کامل تبدیل شد. از آثاری که در این موزه قابل دیدن است می‌توان به کتب نفیس، نقاشیهای تاریخی، آثار قدیمی و... اشاره‌ای کرد.
کتابخانه کلیسای وانک
کتابخانه کلیسا وانک در سال 1884 توسط هوهاننس راه‌اندازی شد. ساخت این کتابخانه برای حفظ کتاب‌های ارامنه بود که از زمان مهاجرت ارامنه ها به اصفهان همراهشان آورده بودند. بخش عظمی از یادگاری‌های ارامنه در کتابخانه کلیسا وانک نگهداری می‌شود. این کتابخانه در کنار موزه و در قسمت شمالی کلیسا ساخت شده است. کتیبه و کتاب‌هایی که در این کتابخانه قرار دارند قدمتشان به حدود 400 سال قبل برمیگردد که در بخش بایگانی شده قرار دارد و برای همه افراد قابل دسترس نیست. در کل مجموعه آثاری که در این کتابخانه نگهداری می‌شود نزدیک به 30,000 نسخه است.
چاپخانه کلیسای وانک
بنا گذار چاپخانه وانک خلیفه ارامنه بوده است این خلیفه طی سفری که به کشور لهستان داشت تصمیم گرفت چاپخانه را بنا کند زیرا در آنجا با دستگاه چاپ آشنا شده بود. تقریبا هشت سال بعد اولین کتاب در این چاپخانه به چاپ رسید. چاپ این نسخه کتاب نزدیک به یک سال و نیم زمان برد تا چاپ شود و برای انجام این کار اکثر روحانیون کلیسا مشغول به کار شدند. جالب است بدانید این چاپخانه با کمترین امکانات شروع به‌کار کرد و بعدها در سال 1844 میلادی رونق گرفت و دستگاه چاپی با تمام امکانات توسط مانوک هوردانانیان به جلفا اصفهان فرستاده شد.
اولین چاپخانه ایران در کلیسای وانک تأسیس گردیده است همچنین اولین کتاب چاپی در ایران هم متعلق به این کلیسا است. اما مخالفت‌های زیادی با این چاپخانه شد که منجربه سوختن و از بین رفتن این چاپخانه گردید و امروزه ماشین چاپ معروف کلیسای وانک و کتاب‌های چاپی که از آن زمان باقی مانده است در موزه وانک نگهداری می‌شود.
نمازخانه
مسجد کلیسای وانک به شکل متوازی‌الاضلاع ساخته شده است. این مسجد دو قسمت دارد اولین قسمت شبستان است و قسمت دوم زیر گنبدخانه قرار دارد که برای مراسم‌های مذهبی استفاده می‌شود. اگر بخواهیم از جنس سازه‌های آن حرف بزنیم نمای بیرونی با آجر ساخت شده است و بر روی دیوارهای نمازخانه کاشی‌کاری‌های رنگی انجام گرفته است. اگر شما به بالای دیواره‌های گنبد توجه کنید نقاشی‌ها رنگی را خواهید دید که زیبایی خیره‌کننده‌ای به این بنا داده است.
بنا یادبود شهدای نژاد کشی ارامنه
در قسمت شمال غربی کلیسا وانک یک سازه خاصی به چشم می‌خورد که بنا یادبود شهدای نژادکشی ارامنه است. این مکان در سال 1975میلادی در شصتمین سالگرد کشته شدن ارامنه توسط عثمان‌ها بنا گردید. این ساختمان مربعی شکل از چهار ستون که از بالا بهم وصل هستند بنا شده است. همچنین این اثر توسط آلبرت آجمیان برای زنده نگه‌داشتن یاد ارامنه بنا گردید و هر سال در اصفهان در تاریخ 24آوریل مراسم یادبود برگزار می‌شود.
ساختمان اداری
کلیسا وانک از مهم‌ترین مراکز تجمع برای ارامنه اصفهان است. ساختمان اداری کلیسا امروزه فقط به مردمان منطقه جنوبی ایران خدمات ارائه می‌کند در صورتی که قبلا حتی از کشورهای همسایه برای انجام امور اداری خود به اینجا می‌آمدند. این ساختمان در زمان ناصرالدین شاه بنا شد و کلیه کارهای ارامنه من جمله ازدواج، ولادت، فوت و... در این مکان انجام می‌شود.
نقاشی های کلیسا وانک
نقاشی‌ها کلیسا وانک از معروف‌ترین و زیباترین بخش‌های کلیسا وانک به‌حساب می‌آید. این نقاشی‌ها در داخل ساختمان اصلی طراحی شده است. دیوارهای داخلی کلیسا را با گچکاری پوشش داده‌اند از نقاط منحصربه‌فرد این کلیسا می‌توان به معماری داخلی آن که از طلا و نقاشیهای دیواری ساخته شده اشاره‌ای کرد. این کلیسا با طراحی داخلی بی‌نظیرش بین تمام کلیساهای دنیا برجسته است.
نقاشی‌هایی که در کلیسا طراحی شده به دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول نقاشی‌ها بر روی بوم و پارچه و تخته طراحی شده که در محراب‌ها و دیگر مکان‌ها نهاده قرار دارند و دسته دوم را نقاشیهای دیواری و قطعه سنگ‌ها تشکیل می‌دهند. از جالب‌ترین نقاشی‌ها می‌توان به طرح نقاشی هفت طبقه بهشت و جهنم، حضرت مسیح، داوری روز رستاخیر که کشیده شده است، اشاره‌ای کرد.
اگر بخواهیم جذاب‌ترین نقاشیهای موجود در کلیسا وانک را یادآور شویم می‌توان به نقاشی داستان گونه‌ای که دور تا دور اتاقک مربوطه به اشیاه کشیده است اشاره کنیم. این نقاشی داستان‌های مختلفی را روایت می‌کند از جمله تولد حضرت مسیح، آخرین شامی که حضرت مسیح خورد، به صلیب کشیده شدن این حضرت، دفن شدن حضرت مسیح و داستان‌های مذهبی دیگری که هر کدام معنی و مفهوم خاصی دارد.
معنی نقاشی‌ها
یکی از این نقاشی‌ها نقاشی بزرگ زیبایی با نام مصلوب کردن عیسی مسیح (ع) بوده که به معنای اندیشه‌ای بالا است که بازدیدکنندگان با مشاهده آن ناخواسته به فکر فرو می‌روند. همچنین یک تابلو نقاشی وجود دارد که در زیر آن نوشته شده: مژده به حضرت مریم. در این تابلو حضرت مریم روی دو زانو نشسته و در حالی که مناجات‌نامه را می‌خواند دست به گوشه لب خود نگه‌داشته و بر جبرئیل درود می‌فرستد. تابلو بزرگ دیگری وجود دارد به نام میلاد مسیح در آن تاریخ تولد مسیح و منظره‌ای که در آن به دنیا آمده به تصویر کشیده است.
یک تابلو دیگر وجود دارد با نام معبد و منظور آن معبدی است که حضرت عیسی در کودکی به آن سپرده بودند. در این تابلو، حروفی بزرگ و طلاکاری شده دیده می‌شود. از دیگر نقاشی‌ها می‌توان به یک تابلو به اسم تزاقگازارد که شادی اهالی جلیله از ورود پیروزی مسیح است اشاره کرد. از دیگر تابلوها تابلو بزرگ شام‌آخر است که بنای صمیمت مسیحیت شد.
عجایب کلیسای وانک اصفهان
بدون اغراق می‌توان گفت کلیسای وانک از جذاب‌ترین کلیساهایی است که در جهان وجود دارد و اکثر مردم چه ایرانی چه خارجی از آن دیدن می‌کنند. در جای جای این کلیسا یادبودهایی از ارامنه قابل مشاهده است که توجه هر گردشگر را به خود جلب می‌کند.
کلیسای وانک و تار مو
تارموی دختر هجده ساله از جمله عجیب‌ترین آثاری که در موزه وانک یافت می‌شود که جملاتی از تورات روی آن هکاکی شده است. در سال 1974 این آثار هنری توسط واهرام هاکوپیان ساخته شد که این فرد یک مرد ارمنی است که با خط الماس توانست جملات را روی این تارمو بنویسید. یکی از جملاتی که روی این تارمو نوشته شده به شرح زیر است: «به جهت دانستن حکمت و عدل و برای فهمیدن کلمات فطانت»
بهترین زمان بازدید از کلیسای وانک
در روزهای غیر تعطیل بهترین زمان برای بازدید از کلیسای وانک است. در اصل بهترین زمان برای بازدید از کلیسا همه وقت بوده به جز جمعه‌ها و تعطیلات رسمی و روز اول عید که کلیسا تعطیل کرده و کاملا بسته است.
ماجرای مجسمه مرد ایستاده روبه‌روی کلیسای وانک
وقتی به کلیسا وانک وارد می‌شوید مجسمه‌ای روبه‌رو درب ورودی آن می‌بینید که مردی ایستاده است به این تندیس اسقف اعظم خاچاطور می‌گویند. مؤسس اولین چاپخانه ایران خاچاطور است که خلیفه ارامنه به‌حساب می‌آید. این خلیفه بسیاری از مردم را آموزش فرهنگی و مذهبی داد و کلیسا را به یک مرکز تحصیلات نگارش کتاب، فرهنگ، چاپ و نقاشی تبدیل کرد در این زمان خاچاطور جزو قدرتمندترین خلیفه‌های ارمنستان محسوب می‌شد. وی با کمک شاگردانش در مدرسه مذهبی ساخت دستگاه چاپ را شروع کردند و با یکدیگر حروف ارمنی را ساختند.
بعد از زحمات فراوان این کلمات و نوشته‌ها خط آرایی شد اما به دلیل کمبود کاغذ مجبور به ساخت کاغذ هم شدند و در سال 1641 اولین کتاب با قلمی درشت و صفحات دو ردیفه چاپ گردید. مجسمه مرد ایستاده در محوطه حیاط کلیسا در یک حوض قرار دارد. این مجسمه تصویر مردی را نشان می‌دهد که با حالتی متفکرانه به چیزی که در دست دارد نگاه می‌کند این مجسمه یادگاری از خاچاطور است که اولین چاپخانه را در ایران بنا کرد.
کتیبه های موجود در کلیسای وانک
چهار کتیبه در کلیسا وانک موجود است که به ترتیب با آن‌ها آشنا می‌شویم:
- کتبیه اول: روی سر در کلیسا یک کتیبه قرار دارد که جمله: وانک آمنا پرکیج و مقر اسقف اعظم ارمنیان، 1606 میلادی روی آن حکاکی شده است.
- کتیبه دوم: این کتیبه بر روی سردر ورودی غربی که از جنس کاشی با رنگ لاجوردی است قرار دارد. بر روی این کتیبه با خط طلایی زمان شروع و پایان ساخت را مشخص کرده است. ساخت کلیسا در سال1655میلادی شروع شد و در سال1664 به پایان رسید.
- کتیبه سوم: این کتیبه در ورودی برج ناقوس قرار دارد. این کتیبه ازجنس سنگ مرمر درست شده است و بر روی آن متنی راجب سازنده برج ساعت، زمان ساخت و دلیل ساخت آن به شرح زیر نوشته شده است: برج و ساعت آن توسط ماردیروس هوردانیان در سال 1931 به یادبود برادر مرحومش ساخته شد.
- کتیبه چهارم: این کتیبه در سمت راست برج ناقوس قرار دارد و از جنس سنگ صلیبی آبی رنگ است که در زبان ارامنه به این نوع سنگ‌ها خاچ کلیم می‌گویند و تنها کتیبه‌ای از کلیسا وانک است که نوشته بر روی آن قرار ندارد.
کریسمس و کلیسای وانک اصفهان
از معروف‌ترین جشن‌های جهان می‌توان به جشن کریسمس اشاره کرد. این جشن که در مذهب مسیحیت برای تولد حضرت مسیح و سال نو برگزار می‌گردد. اعضا کلیسای کاتولیک و پیروان آیین پروتستان در روز چهارم دی ماه که به میلادی 25 دسامبر می‌شود جشن می‌گیرند اما مسیحیان و ارامنه در تاریخ 16 دی ماه یا 6 ژانویه به میلادی این جشن را برگزار می‌کنند و فردای آن روز را میلاد حضرت مسیح می‌نامند. از بزرگ‌ترین گروه مسیحیان به ارامنه می‌توان اشاره کرد که در شهرهای بزرگی چون تهران، اصفهان، ارومیه، تبريز و... زندگی می‌کنند که حدود ده هزار نفر از جمعیت آن‌ها در شهر بزرگ اصفهان در محله جلفا سکونت دارند.
اتفاق زیبایی که در محله جلفا اصفهان در روز کریسمس صورت می‌گیرد این است که افراد ساکن شهر اصفهان با ارامنه‌هایی که در اصفهان زندگی می‌کنند همراه می‌شوند و شهر را چراغانی می‌کنند و به یکدیگر این عید مسیحی را تبریک می‌گویند. در این جشن و مراسم‌ها افراد ارامنه را همراهی می‌کنند. همان طور که می‌دانید کلیساها برای ایام کریسمس برنامه‌های خاصی در نظر می‌گیرند از جمله این برنامه‌ها به پخش موزیک‌های مذهبی و به صدا در آوردن ناقوس کلیساها می‌توان اشاره کرد. تزئین خیابان‌ها و خانه‌ها و نهادن درخت کاج حال و هوای تازه‌ای به شهر می‌دهد.
در محله جلفا اصفهان در روز کریسمس مجموعه‌ای از بهترین غذاها و شیرینی‌ها را برای سال نو مسیحیت در نظر می‌گیرند و جشنی بزرگ برپا می‌کنند. از جمله غذاهای معروفی‌که ارامنه در جشن کریسمس تدارک می‌بینند کوکو سبزی است که در آن شب خوشمزه‌ترین غذا است که می‌توان در محله جلفا تجربه کرد. ارامنه بسیار مهمان‌نواز هستند و در این شب شیرینی‌های خانگی تهیه می‌کنند و بین افراد حاضر در جشن با روی گشاده تقسیم می‌کنند.
کلام پایانی
اگر قصد سفر به شهر بزرگ و زیبای اصفهان را دارید حتما به محله جلفا اصفهان بروید و از کلیسا وانک دیدن کنید. در این شهر جاذبه‌های گردشگری زیادی وجود دارد ولی کلیسا وانک از جمله مکان‌هایی است که در آن می‌توان هنر، تاریخ، علم و دانش و... را در کنار هم دید و هر گردشگری را به سمت خود جذب می‌کند. هزینه بلیط بازدید از این کلیسا مبلغ زیادی نمی‌شود وقطعا این ارزش را دارد یک‌بار هم شده از آنجا دیدن کنید. همچنین اگر به جشن و سرور و شادی علاقه‌مند هستید در دی ماه به محله جلفا اصفهان بروید و در جشن کریسمس ارامنه شرکت کنید و یک شادی متفاوت تجربه کنید. امیدوار هستیم به این کلیسا سربزنید و از بازدید خود رضایت کافی داشته باشید.
