یکی از ادیانی که در ایران تاریخی دیرینه دارد، آیین زرتشت می باشد. با توجه به مراسم های مذهبی که در دین زرتشت برگزار می شود، مکان هایی به عنوان عبادتگاه برپا شده تا این مراسم هر چه با شکوه تر و مفصل تر انجام شود. یکی از این عبادتگاه ها که در آیین زرتشت به آن آتشکده گفته می شود، در یکی از قدیمی ترین محله های تهران یعنی خیابان سی تیر واقع شده است. نام آتشکده به دلیل پرستش آتش توسط زرتشتیان نام گذاری شده، که یکی از معروف ترین آن ها به نام آتشکده زرتشتی آدریان در تهران به وجود آمده است. این تنها آتشکده تهران است که آتشی می باشد. این آتشکده 100 سال است که محل نگهداری ورهرام و محل عبادت زرتشتیان می باشد.
ورهرام چیست
شاید برای شما این سوال پیش آمده باشد که ورهرام چیست؟ ورهرام آتشی است از ترکیب 10 آتش زمینی و یک آتش که منشاء آسمانی داشته و بسیار حائز اهمیت می باشد. می گویند که خاموش شدن ورهرام با خاموش شدن دین همراه می شده است.
سال ساخت این بنا به سال 1293 خورشیدی و با حضور ارباب کیخسرو شاه، ریاست انجمن زرتشتیان در آن زمان می باشد و آتش آن را پس از 25 روز از یزد به تهران و آدریان آوردند. بنای آتشکده آدریان با کمک های مالی پارسیان هندوستان (بهرام جی بیکاجی) و زرتشتیان ایرانی و هندی ساخته شده است. مساحت کلی آتشکده زرتشتی آدریان 1300 متر مربع می باشد و بنایی چهار گوش با زیر بنای 206 متر مربع در مرکز وجود دارد، که تاکید بر چهار آخشیج زرتشت یا همان عناصر چهارگانه دارد. تمامی عناصر چهارگانه در این آتشکده جمع آوری شده، خاک و هوا و آتش در آتشکده و آب نیز در حوض آن جریان دارد. این حوض به صورت بیضی شکل می باشد که به قطر 4 و 8 بوده و در مقابل بنای آتشکده واقع شده است.
ورودی آتشکده دارای درب بزرگ چوبی می باشد، که بر بالای آن کتیبه ای با سنگ مرمر دیده می شود که دو فرشته آن را به دست گرفته اند. سال ساخت بنا در این کتیبه آمده است. پس از این در چوبی بزرگ و زیبا به ورودی راهرو پا می گذارید، سمت راست خانه سرایدار و سمت چپ آن دری شیشه ای است که توسط موبدان مورد استفاده قرار می گیرد.
ساختمان آتشکده زرتشتی آدریان با نمایی از سنگ سفید و کنگره ای در بالای دیوار می باشد، که شش ستون در جلوی در ورودی آن زیر طاقی قرار گرفته است. همچنین سرستون هایی سنگی که هر کدام از آن ها چهار سر گاو دارد، گویی که وزن این ساختمان را بر دوش دارند. گاو در آیین زرتشتیان نماد آفرینش می باشد، که در باور زرتشتیان به چهار طرف جهان نظر دارد. در میان شاخ گاوها شاخه هایی از انگور و برگ حجاری شده که در دین زرتشت نماد شادی هستند. سقف این بنا شیروانی با خرپای چوبی است، که در بالای ستون ها به شکلی نماسازی شده، که سقف شیروانی به چشم نیاید.
کتیبه آتشکده زرتشتی آدریان
در نمای آن یک کتیبه سنگی حجاری شده دیده می شود. در سمت راست بالای کتیبه یک خورشید حجاری شده و زیر آن نیز یک مجمر آتش به چشم می خورد. در مرکز این کتیبه یک فروهر حجاری شده، که با فروهرهای معمول تفاوت دارد. حلقه ای که در سایر فروهر ها در دستان آن ها دیده می شود، در این فروهر تبدیل به نیم دایره و کمان کشیده شده، است. همچنین دو نماد خیر و شر که از کمر فروهر به صورت خطی ترسیم می شود، در اینجا به صورت چنگال یک پرنده شکاری می باشد. در سمت چپ این کتیبه نیز مردی روحانی به چشم می خورد که در دستانش کمان بوده و آن را شبیه به شاه گشتاسب می دانند. این شخص فرمانروای بلخ بود و وقتی زرتشت به او پناه می برد، دین وی را قبول کرده و به پشتیبانی از وی بر می خیزد.
در کل آتشکده به سه بخش مجزا تقسیم می شود، عبادتگاه که از سه جهت محل نگهداری آتش را از شمال و جنوب و شرق احاطه کرده است. بخش دیگر آن محل نگهداری آتش است که افراد عادی اجازه ورود به آن را ندارند. بخش سوم یا اتاق یشت نیز در غربی ترین بخش آتشکده واقع شده، که محل به جای آوردن مراسم مذهبی زرتشتی ها می باشد.
دیوارهای بنای مرکزی آتشکده زرتشتی آدریان به ارتفاع 80 سانتی متر بوده و پس از دیوار ها، شیشه های یکدست و ضخیم تا سقف ادامه دارد. داخل این بنا یک ظرف مسی که به آن آفرینگان می گویند، که داخل آن کنده ای نیمه سوخته و خاکستر بسیار وجود دارد تا آتش به جای مانده و شعله ای باریک در میان ظرف را روشن نگه دارد.
نمای ساختمان مرکزی در گذشته به صورت آجرکاری بوده، که در سال 1345 آن را با نمای سنگ مرمر می پوشانند. همچنین در دیوار بیرونی شمال آتشکده کتیبه ای به چشم می خورد که بر روی آن چنین نوشته شده است:
نماهای سنگی ساختمان این آدریان به یادبود روانشاد شیرمرد فرهمند به هزینه آقای فریدون فرهمند در سال ۱۳۴۵ خورشیدی انجام شد. انجمن زرتشتیان تهران
بخش های مختلف ساختمان مرکزی آتشکده زرتشتی آدریان
نمازگاه یا تالار نیایش
این تالار محل نگهداری آتش را از سه قسمت شرقی، شمالی و جنوبی محاصره کرده است. کف سالن از قالی های مختلف و رنگارنگ پوشیده شده است. در سمت چپ تالار، کتیبه ای سنگی در قابی گچبری شده به چشم می خورد.
دور تا دور صحن نمازگاه صندلی هایی برای نیایشگران گذاشته شده و افرادی مشغول خواندن اوستا می باشند. موبد آتشکده نیز در سمت چپ به عبادت می پردازد. گچبری های موجود در تالار بسیار زیبا هستند و به رنگ طلایی و مسی جلوه داده شده اند. پنجره ها نیز به صورت تیزه دار ساخته شده اند و با قوسی مخصوص زیبایی بیشتری به این مکان بخشیده اند.
محل نگهداری آتش در نیایشگاه
اتاقی چهارگوش به ابعاد 5.50 در 4.17 در مرکز تالار ساخته شده، که دیوارهایی به ارتفاع 80 سانتی متر دارد. در این قسمت ظرف مسی که در میان زرتشتیان به آفرینگان، آدوران، آتشدان، آتشگاه و مجمر معروف می باشد، قرار دارد. سه درگاه از این بنا شیشه ای است، تا بتوان آتش فروزان را به راحتی دید. تنها کسی که اجازه ورود به حریم آتش را دارد آتش بان می باشد، این فرد را آتخش بندگ و یا آدوران بندگ نیز می نامند. این فرد از اصالتی اشرافی برخوردار بوده و فردی آزاد می باشد، اما در معنای مجازی کلمه برده به حساب می آید و از لحاظ مذهبی نیز وابسته به آتش است.
زرتشتیان آتشدان را با ارتفاع از زمین قرار می دهند، این آتشدان نیز بر روی ستون سنگی به فاصله 30 سانت از سطح زمین واقع شده است. در این بنا چهار دودکش در سقف تعبیه شده تا دود را با خود بیرون ببرد. در ضلع شرقی اتاق مخصوص نگهداری آتش، سه گاو صندوق قرار داده شده، که هر کدام از آن ها مربوط به دهش (خیرات) خاصی می باشد.
اتاق یشت آتشکده زرتشتی آدریان
در قسمت غربی آتشکده اتاقی به نام اتاق یشت وجود دارد، که مکانی برای به جای آوردن مراسم مذهبی می باشد. این سالن بسیار بزرگ بوده و دارای دو بخش می باشد:
اتاقی کوچکتر که دورتادور آن حدود 30 صندلی چیده شده و در وسط اتاق میز بزرگی به چشم می خورد.
اتاق بزرگتر نیز به همین صورت بوده، ولی به دلیل فضای بیشتر دارای 100 صندلی در اطراف می باشد.
کاربری اتاق یشت برای مراسمی است که مربوط به درگذشتگان است. این مراسم برای زرتشتی ها به صورت سال و سی روزه، سوم و چهارم برگزار می شود. در این مراسم با پهن کردن پارچه ای سفید بر روی میز عکس های درگذشتگان را روی آن می چینند.
تالار های پذیرایی آتشکده زرتشتی آدریان
در این مجموعه شاهد تعدادی تالار می باشیم، که برای مراسم های مختلف از آن ها استفاده می شود. دو سالن خسروی و بهمن برای برگزاری مراسم عروسی کاربرد دارند. سالن ایرج نیز برای برگزاری مراسم مذهبی مانند پرسه، سال و سی روزه مورد استفاده قرار می گیرد. این سالن ها در طبقه همکف این مجموعه واقع شده است. دفتر مرکزی سازمان پذیرایی و سالن غذاخوری نیز در طبقه اول واقع شده است.
جلسات هیئت مدیره انجمن زرتشتیان تهران نیز در سالن دیگری برگزار می شود، که به بزرگی سالن ایرج بوده و در طبقه همکف واقع شده است. ساختمان های دیگری نیز در این مجموعه وجود دارد، که دو تا از آن ها در قسمت شرقی و دو عمارت دیگر در غرب آن واقع شده است. یکی از عمارت هایی که در قسمت شرقی وجود دارد مربوط به دوره قاجار بوده و سقف شیروانی دارد. ساختمان دیگر آن نیز مربوط به دوره پهلوی می باشد و دارای سقف تخت است. هر دو ساختمان موجود در قسمت غرب مجموعه نیز به دوره قاجار مربوط می باشند.
آتشکده زرتشتی آدریان در کنار دبیرستان فیروز بهرام قرار گرفته است، که یکی از دبیرستان های تاریخی و زرتشتی به شمار می رود که افراد بنامی در زمینه های علمی و سیاست در آن تحصیل کرده اند. بد نیست بدانید که هزینه ساخت این بنا نیز توسط بهرام جی بیکانجی پرداخت شده و امروزه یکی از بناهای مهم در کنار عمارت آتشکده می باشد. همچنین مجموعه های اررزشمند دیگری در خیابان سی تیر و در نزدیکی این عمارت از جمله موزه آبگینه، موزه ایران باستان، موزه دوران اسلامی و... وجود دارد، که برای افرادی که با تور تهران از آن ها بازدید می کنند، دسترسی به آن ها را، راحت تر کرده است.
برای بازدید و دسترسی به آتشکده زرتشتی آدریان که در تهران واقع شده، می توانید به آدرس خیابان جمهوری، خیابان میرزاکوچک خان، پلاک 4 مراجعه کنید. افراد می توانند برای رسیدن به این مکان هم از خورو شخصی و هم از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند. لازم به ذکر است که آتشکده زرتشتی آدریان در محدوده طرح ترافیک واقع شده است.
وسایل نقلیه عمومی از جمله مترو، اتوبوس و تاکسی نیز شما را به این مجموعه می رساند. برای استفاده از مترو باید به ایستگاه سعدی رفته و باقی راه را به مسافت یک کیلومتر پیاده روی کنید. برای استفاده از اتوبوس ها نیز باید اتوبوس هایی را که به مقصد خیابان جمهوری می روند، سوار شده و در تقاطع فردوسی و جمهوری پیاده شوید، تا با کمی پیاده روی به آتشکده برسید. برای استفاده از تاکسی نیز با مراجعه به ایستگاه های تاکسی باید خطوطی را که منتهی به خیابان جمهوری می شود، سوار شوید. بیشتر افرادی که با تور تهران به این مجموعه سر می زنند، نگرانی برای این مشکلات نخواهند داشت.
ساعات بازدید از این مجموعه از روزهای شنبه تا چهارشنبه ساعت 8:30 الی 13 و در روز های پنجشنبه از ساعت 8:30 الی 12 می باشد.
