یکی از جاهای دیدنی کاشان که حتماً اسم آن در کتابهای تاریخی به گوشتان خورده، حمام فین است. حمام فین کاشان، یکی از شگفتانگیزترین جاذبههای تاریخی ایران بوده که داستان قتل امیر کبیر، صدر اعظم ناصرالدین شاه قاجار را در 20 دی 1230 هجری شمسی روایت میکند. این حمام با دیوارهای خفته در تاریخ و گنبدهای زیبا، نمایی از هنر معماری اسلامی را به نمایش میگذارد. این مکان شگفتانگیز شما را به یک سفر در زمان دعوت میکند، جایی که تاریخ، فرهنگ و هنر به آغوش هم میروند و داستانهای بیپایانی برای گفتن دارند. در ادامه این مقاله قصد داریم تا با حمام تاریخی فین کاشان بیشتر آشنا شویم، با ما همراه باشید.
موقعیت و دسترسی؛ حمام فین کاشان کجاست؟
برای رسیدن به حمام فین باید به سمت شهر تاریخی کاشان در استان اصفهان رهسپار شوید؛ سپس به سمت خیابان امیرکبیر بروید و خود را به باغ سرسبز و وسیع فین برسانید. باغ فین کاشان و حمام فین در 6 کیلومتری جنوب این شهر در انتهای خیابان امیرکبیر فعلی و روستای فین کوچک قدیم قرار دارند و با ارزشترین آثار تاریخی کاشان محسوب میشوند.
- آدرس: ایران، کاشان، محل حیدری، انتهای خیابان امیر کبیر
- ساعت کاری: از ساعت 9 صبح الی 16 عصر
- شماره تماس: 03155302010
- هزینه ورود به حمام فین کاشان در سال 1403: 40 هزار تومان
داستان حمام فین کاشان؛ روایت تلخ قتل امیرکبیر
امیر کبیر، صدر اعظم ناصرالدین شاه قاجار و یکی از افراد خوشنام در طول تاریخ ایران است. ناصرالدین شاه قاجار، به فکر عیشونوش و خوشگذرانی بود؛ در این حین امیرکبیر برای آبادانی کشور تلاش میکرد. ازاینرو اختلاف نظرهای بسیاری بین ناصرالدین شاه و صدراعظم او یعنی امیرکبیر به وجود آمد. ناصرالدین شاه که نمیتوانست شاهد مخالفت کسی با خودش باشد، دستور قتل وی را صادر کرد. او دستور داد تا جان این امیر را در حمام فین کاشان بگیرند. مأموران بیرحم قتل امیر کبیر بسیار خوشحال بوده و از قبل خودشان را برای این کار شوم آماده کرده بودند.
قتلی بیرحمانه در حمام فین کاشان
حمام فین کاشان امیر کبیر را به کام مرگ فرستاد! درست هنگامی که امیر کبیر در حمام بودند، درب ورود و خروج بدون اطلاع وی بسته شد. همینطور که ایشان در گرمخانه غرق در فکر و خیالات خود بود، ناگهان با جلادان شاه روبهرو شد. فردی با نام علیخان، مسئول قتل امیرکبیر بود و چند لحظهای بین امیر و علیخان صحبتهایی ردوبدل شد. در نهایت علیخان که از شاه دستور داشت، به امیرکبیر گفت که خودش را برای مرگ آماده کند. او به امیرکبیر اجازه داد تا خودش روش مرگ را انتخاب نماید. امیر ابتدا غسل کرد و در میان گرمخانه نشست؛ او از علیخان خواست تا دو رگ بازوی او را با تیغ بزند. امیر همانطور که نشسته بود، خون از پیکر او فواره میزد. در نهایت علیخان دستور داد تا به بین دو کتف امیر ضربه بزنند و با یک حوله نفس او را بگیرند.
بخشهای مختلف حمام فین؛ آثار مهم تاریخی
حمام فین کاشان یکی از مهمترین و زیباترین آثار تاریخی ایران با معماری منحصر بهفرد و جزئیات شگفتانگیز خود، گنجینهای از فرهنگ و تاریخ را در دل خود جای داده است. در ادامه به بررسی بخشهای مختلف این حمام باشکوه میپردازیم.
حمام بزرگ؛ حمامی برای بزرگان
حمام بزرگ که به آن حمام سلطنتی نیز میگویند، در زمان فتحعلی شاه برای بزرگان دربار قاجار ساخته شد. به دلیل استفاده فرماندهان و بزرگان دربار قاجار از حمام بزرگ، این بخش دارای معماری شگفتانگیز، ستونهای مرمر و سقف نقاشی شده است. حمام بزرگ از بخشهای گوناگونی از جمله راهی فرعی برای رسیدن به حمام، رختکن، اتاقهای حجامت، حوض آبگرم، حوض آب نیمهگرم، حوض آب سرد و صحن اصلی تشکیل شده است. دیوارههای حمام از ساروج ساخته شده تا رطوبت به پایهها و دیوارهای بنا آسیب نرساند. روشنایی حمام نیز از طریق حفرههای سقف که جامگاه نام داشت، تامین میشد و نور طبیعی را وارد حمام میکرد؛ در عین حال دید داخل حمام از بالای پشتبام را غیرممکن میکرد.
حمام کوچک؛ حمامی برای خدمتکاران
حمام کوچک دارای 7 کاشی قدیمی در قسمت خزینه است و قدمت آن به حدود هفتصد سال پیش باز میگردد. این حمام به منظور استفادهی خدمتکاران ساخته شده بود، به همین دلیل معماری خاصی در ساخت این حمام استفاده نشده است. حمام کوچک به دلیل رویداد تاریخی قتل میرزا تقیخان فراهانی معروف به امیرکبیر شهرت دارد؛ البته پس از این واقعه، باغ و حمام فین بهطور کلی فراموش شدند تا حدی که در دوره مشروطه سنگهای مرمر و مصالح گرانبهای باغ و حمام به غارت برده شدند.
سربینه؛ رختکنهای بینظیر
سربینه یا رختکن محلی برای تعویض لباس و آمادهشدن برای ورود به حمام است که در حمام بزرگ دو سربینه به چشم میخورد. سربینه اول، سکویی در انتها به سمت دیوار است که آن را با کاشیهای مشبک تزئین کردهاند. سربینه دوم دارای یک حوضچه کوچک بوده که در گذشته آن را با آب سرد پر میکردند. به محض آنکه فردی از حمام خارج میشد، ابتدا پای خود را در آب سرد میگذاشت و سپس به سربینه اول برای پوشیدن لباس میرفت. هوای سربینه دوم نسبت به فضای حمام خنکتر بود تا فرد را برای خروج از حمام آماده کند.
خزینه؛ جایی برای نظافت
در حال حاضر به خزینه، حوضچه میگویند که در آن شستوشو، صورت میگیرد. تفاوت اصلی خزینه با حوضچههای امروزی، تعویض مداوم آب بود. در این قسمت افراد زیادی مینشستند و مشغول شستشوی خود میشدند. برای اینکه خزینه حمام همیشه پر از آب تازه باشد، آن را به کانالهایی که به چاه آب راه داشت، متصل میکردند. همین ویژگی باعث بیرون راندن آب کهنه و جابهجا کردن آن با آب تمیز میشد تا افرادی که خود را در آن میشستند، بیمار نشوند.
گرمخانه؛ مکانی برای جلوگیری از ورود سرما به حمام
گرم خانه اتاق کوچکی در داخل حمام بود که دمای کنترل شده داشت. این اتاق دارای هوای خشک یا مرطوب بود و از انتقال گرمای حمام به بیرون و ورود سرمای بیرون به داخل حمام جلوگیری میکرد.
تون؛ تامین گرما
آب حمام فین کاشان به وسیله تون (آتشدان) گرم میشد. تون بهصورت حفرهای و از پایین به فضای بیرون راه داشت. شخصی که به آن تونتاپ میگفتند موظف بود تا هیزمها را زیر تون بریزد و آن را روشن کند. روی تون در کف خزینه یک ورق مسی قرار میدادند و دور ورقه را با ملات محکمی به هم میبستند تا مانع نفوذ آب به زیر آن شود. با داغشدن ورق مسی، دمای آب خزینه به 40 درجه میرسید. گرمای فضای حمام نیز بهوسیله کانالهای گربهرو در زیر کف حمام تامین میشد. در واقع، کانالهای گربهرو حرارت و دودههای داخل تون را به دودکشها میرساندند تا با اینکار کف حمام گرم شده و دودها از تون به بیرون هدایت شود. ابعاد آنها اندازه قامت خمیده یک انسان بود و هر از گاهی نیاز به تمیزکاری و مرمت داشتهاند.
اتاق شاه نشین و ساخت به دستور محمد شاه قاجار
اتاق شاهنشین باغ فین کاشان، به عنوان یکی از زیباترین و باشکوهترین بخشهای این باغ تاریخی، جلوهای از هنر معماری ایرانی را به نمایش میگذارد. این اتاق که به دستور محمد شاه قاجار ساخته شده، با معماری نفیس و تزئینات چشمنواز خود، فضایی مجلل و دلنشین را برای برگزاری مراسمات و پذیرایی از مهمانان ویژه فراهم میکرد. پنجرههای ارسی، گچبریهای ظریف، آینهکاریهای زیبا و نقاشیهای روی دیوارها، همگی در کنار هم، فضایی رویایی را در این اتاق به وجود آوردهاند. اتاق شاهنشین با باغ دلگشا و حوضهای زیبای باغ فین در ارتباط بوده و منظرهای بینظیر را به بیننده ارائه میدهد.
سیستم آبرسانی؛ نحوه تامین آب در حمام
آب این حمام از چاه تامین میشد. جالب است بدانید سیستم آبرسانی حمام فین بسیار پیشرفته بوده و آب حمام هیچوقت قطع نمیشد. دهانه چاه در پشتبام حمام قرار داشت و دو کارگر باید بهصورت شیفتی، آب سرد چاه را میکشیدند و وارد کانال آب میکردند. این کانال به سمت تون حمام حرکت میکرد، سپس این آب گرم وارد کانال دیگری میشد و به سمت خزینه رهسپار میگشت. نکته جالب دیگر این است که، دمای آب گرم هیچگاه از 25 درجه سانتی گراد پایینتر نمیآمد.
حوضچهها و فوارهها؛ زیباییهای زمینی
یکی دیگر از بخشهای مهم حمام فین کاشان، فواره و حوضچه در کف آن است. این حوضچه و فوارهها، نمونهای از ابتکار ایرانیها در معماری بوده و بهعنوان یک شاهکار در علم معماری شناخته میشود. حوضچه با کاشیهای بسیار زیبا و طرح فرش تزئین شده و 160 حفره را در دل خود جای داده است. این حفرهها برای مکش و بیرون راندن آب کاربرد داشتهاند؛ بهطوری که نیمی از حفرهها برای بالا کشیدن آب تازه و نیمی دیگر از آنها برای بیرون راندن آب حوض هستند. این دقت محاسباتی به نحوی است که 80 حفره برای فواره و 80 حفره برای مکش است و یکی در میان در کنار همدیگر قرار گرفتهاند. نکته جالبتر این است که فوارهها با سرعت تنظیم شده آب را وارد حوض میکنند که آب از حوض بیرون نمیریزد.
عکس حمام فین کاشان را میتوانید از طریق گالری زیر تماشا کنید.
معماری حمام فین؛ شاهکاری تاریخی در دل اصفهان
معماری حمام کاشان، بهویژه با طراحی زیبا و هنرمندانهاش، نشاندهنده دقت و مهارت معماران ایرانی در دوران صفویه است. معمار حمام فین کاشان دقیق مشخص نیست، اما برخی میگویند سازنده حمام فین کاشان علی اکبر است؛ چراکه او در ساخت بناهای تاریخی در آن زمان نقش پررنگی داشته است. در معماری باغ فین کاشان علاوهبر عناصر پویای آب و درخت، عناصر ثابت معماری، یعنی بناها، به چشم میخورند که در کنار هم فضایی رویایی را به وجود آوردهاند. با اینکه حفظ تقارن اهمیت ویژهای در طراحی اولیه باغ داشته، به مرور زمان این موضوع به حاشیه رفته که در محورهای باغ و سازههای الحاقی پس از دوره صفویه مشهود است.
آب و هوای دلنشین حمام فین کاشان
حمام فین کاشان، با معماری باشکوه و قدمتی طولانی، در دل کویر مرکزی ایران واقع شده است. آب و هوای این منطقه، به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص، به طور کلی گرم و خشک است. تابستانهای کاشان بسیار گرم و خشک و زمستانهای آن سرد و خشک است. با این حال، به دلیل قرارگیری حمام فین در دل بافت قدیمی شهر و وجود حوضها و فوارههای متعدد در آن، فضای داخلی حمام همواره خنک و دلپذیر است. در واقع، معماری هوشمندانه این بنا، به گونهای طراحی شده که دمای داخل حمام را در تمام فصول سال معتدل نگه دارد. به همین دلیل، بازدید از حمام فین در هر فصل از سال میتواند تجربهای لذتبخش باشد.
شرایط و ساعت بازدید حمام فین کاشان
شاید بپرسید حمام فین کاشان تا چه ساعتی باز است؟ ساعت کار این حمام در نیمه اول سال از 9 صبح تا 19 عصر و در نیمه دوم سال از 9 صبح تا 16 عصر است. در ساعات 12 الی 14 این مکان خلوتتر از زمانهای دیگر است و پیشنهاد میکنیم این ساعات را برای بازدید خود انتخاب کنید. همچنین ماه اردیبهشت بهترین گزینه برای سفر به کاشان و بازدید از حمام فین است؛ چراکه اردیبهشت ماه فصل گلابگیری در کاشان است و میتوانید پس از بازدید از حمام فین کاشان سری به گلابگیریها بزنید و با یک تیر دو نشان بزنید. زمان بازدید از حمام فین کاشان همهروزه بهجز تاسوعا و عاشورای حسینی، 21 رمضان شهادت امام علی (ع)، 28 صفر مصادف با رحلت پیامبر، 14 خرداد رحلت امام خمینی (ره) و 25 شوال شهادت امام جعفر صادق (ع) امکانپذیر است.
و در آخر حمام فین جواهری از تاریخ و فرهنگ ایران
در این مطلب با یکی از معروفترین و مهمترین جاذبههای دیدنی کاشان که در یونسکو به ثبت رسیده آشنا شدیم. حمام فین کاشان خاطرات تلخ و شیرینی از جمله آب بازی کودکان در حمام و خاطرهای تلخ از قتل امیرکبیر را در دل خود پنهان کرده است. حمام فین در دو دوره صفویه و قاجاریه ساخته شده و دو ساختمان مجزا شامل حمام کوچک و حمام بزرگ یا سلطنتی دارد. این حمام نمایانگر هنر و معماری اصیل ایرانی در دوران گذشته است. بازدید از حمام فین فرصتی برای درک عمیقتر از تاریخ فرهنگ ایران و تجربه زیباییهای معماری اسلامی است.