تخت سلیمان

تخت سلیمان یکی از جاذبه های تاریخی یا در واقع یکی از مجموعه های تاریخی ایران است که بخاطر افسانه ها و داستان های عجیب و غریبی که راجع به آن گفته شده، از مجموعه های تاریخی منحصر و به فرد و شگفت انگیز ایران محسوب می شود. در ادامه با لحظه آخر همراه باشید تا با تخت سلیمان و رازهای عجیبش آشنا شوید.

مجموعه تخت سلیمان در 45 کیلومتری شمال شرقی آذربایجان غربی و 130 کیلومتری زنجان واقع شده است. تخت سلیمان با داشتن مساحت 124000 متر مربعی، بزرگترین مرکز آموزشی و مذهبی و یکی از سه آتشکده بزرگ و مهم دوران ساسانیان بوده و علاوه بر ساسانیان، نشانه هایی از حضور تمدن های اشکانیان، هخامنشیان ( تخت جمشید )، ایلخانیان و مغول ها نیز در این مجموعه به چشم می خورد. جالب است بدانید ارزش مجموعه تاریخی تخت سلیمان یا "آتشکده آذرگشنسب" (به معنای آتش اسب نر) به قدری زیاد است که در 29 آذر 1316 در لیست آثار ملی ثبت شد و سازمان یونسکو هم به لیست میراث تاریخی خود اضافه کرد و تخت سلیمان، چهارمین اثر تاریخی ایران شد که در یونسکو به ثبت رسید. لازم به ذکر است آتشکده آذر گشنسب در دوران ساسانیان یکی از مهم ترین آتشکده ها بود لذا تخت سلیمان با این نام نیز شناخته می شود.

تخت سلیمان بخاطر وسعت زیادش در گذشته به عنوان شهر شناخته میشد و نام "شیز" را بر روی آن گذاشته بودند. جالب است بدانید همچنان هیچکس از تاریخ دقیق ساخت این مجموعه و کاربردش در گذشته اطلاع دقیقی ندارد اما به لطف برخی روایت ها و احادیثی که گفته شده، می گویند تخت سلیمان زادگاه زرتشت است و همچنین، احادیثی دیگری هم راجع به قدرت حضرت سلیمان در این مجموعه می گویند که به لطف آن ها، مردم خود را موظف می دانند تا از این مکان تاریخی حفاظت کنند. لازم به ذکر است با توجه به اسناد به دست آمده و حفاری هایی که در تخت سلیمان صورت گرفته، پیش بینی می شود قدمت بنا از نظر محل سکونت برای انسان ها به دوران هخامنشیان باز میگردد و ممکن است با حفاری های بیشتر، آثار بیشتری بخصوص از دوران ساسانیان و ایلخانیان کشف شود.

مهم ترین آتشکده ساسانیان

در دوان ساسانیان، سه آتشکده بزرگ و بسیار مهم با نام های "فربغ"، "برزین مهر" و "آذر گشنسب" وجود داشت و جالب است بدانید این نام ها در واقع نام آتش در آن محل هستند. آتشکده فربغ به معنای "آتش فر ایزدی" است و این آتشکده که در دهکده کاریان واقع در استان فارس قرار دارد، آتشکده ای مخصوص موبدان و اشراف زادگان بود. آتشکده برزین مهر در نزدیکی نیشابور واقع در استان خراسان رضوی قرار دارد که به معنای "عشق والا" بوده و آتشکده ای برای کشاورزان بوده است. 

اما آتشکده آذر گشنسب بر روی کوه "اسنوند" قرار دارد و این آتشکده فقط برای پادشاهان، ارتشیان و افراد مهم بود. نام آذر گشسنپ یا آتش اسب نر بر گرفته از افسانه ای به شرح زیر است:

کیخسرو که در شاهنامه فردوسی و حماسه ها، نوه کیکاووس و افراسیاب و فرزند سیاوش و فرنگیس است در هنگام غروب وقتی که "بهمن دژ" را گشود، از آسمان آتشی بر روی یال اسبش برخورد کرد که بخاطر آن، "جهان برای بار دیگر روشن شد." لذا کیخسرو این آتش مقدس را در آن منطقه قرار داد که امروزه با نام تخت سلیمان شناخته می شود. جالب است بدانید این آتشکده چند بار با نام چئچست در اوستا و 61 بار در شاهنامه فردوسی با نام "چیچست" تکرار شده و در شاهنامه گفته شده که آتشکده آذر گشنسب "آتش شهریاری" بوده و به تمام آتشکده ها آتش می رساند.

اما مجموعه تاریخی تخت سلیمان تنها به این آتشکده ختم نمی شود. بناهای تاریخی دیگری هم در مجموعه قرار دارد که شامل جوی سنگی با طول 300 متر که در میان محلی ها به اژدهای سنگی معروف است، معبد آناهیتا، آتشکده های شاهی و جنگ آوران، ایوان خسرو، دروازه های مختلف و چندین آتشکده کوچک و بزرگ می باشد و جالب است بدانید این بناها نه تنها در ایران، بلکه در جهان هم از ارزش و اهمیت قابل توجهی برخوردارند. داخل مجموعه، دریاچه ای قرار دارد و ایوان خسرو که نام دیگرش ایوان رفیع است در شمال غربی این دریاچه قرار دارد. ایوان خسرو در واقع بنایی است که به حوض خانه هفت گوش راه دارد و گفته می شود قدمت ایوان خسرو به دوران ایلخانیان باز میگردد و جالب است بدانید ایوان خسرو از آجر قرمز و ساروج ساخته شده است. ساروج در واقع از مخلوط کردن خاک رس و آهک به نسبت شش و چهار، ورز دادن آن به مدت دو روز، اضافه کردن خاکستر کوره های حمام و کوبیدن آن با استفاده از چوب هایی به قطر 10 سانتی متر به وجود می آید.

همانطور که گفتیم، مجموعه تاریخی تخت سلیمان در دوران پیش از اسلام، بزرگترین مرکز آموزشی و مذهبی بود اما در سال 624 میلادی امپراتور روم در حمله ای که به ایران داشت، تخت سلیمان را ویران کرد لذا در دوران ساسانیان حصاری بیضی شکل در دور تا دور تخت سلیمان ساخته شد بطوریکه حصار بیرونی از سنگ هایی ساخته شده که 5 متر ضخامت و 14 متر ارتفاع دارند. جالب است بدانید در حصار بیرونی علاوه بر سنگ هایی که با استفاده از تراشکاران ماهر، نماهای زیبایی دارند، 38 برج دفاعی نیز وجود دارد.

به غیر از دوران ساسانیان، در دوران ایلخانیان نیز مرمت ها و بازسازی هایی صورت گرفت. در قرن هفتم هجری، "آقاخان" که حاکم ایلخانی بود، به دلیل خوش آب و هوا و موقعیت، تخت سلیمان را به عنوان مقصد تفریحات تابستانی اش انتخاب می کرد. او دستور داد تا علاوه بر مرمت و بازسازی مجموعه تاریخی تخت سلیمان، بناهای دیگری در مجموعه ساخته شود. این بناها شامل ساختمان های 8 و 12 ضلعی، سالن شورا و ایوان شرق هستند. 

همانطور که گفتیم، مجموعه تخت سلیمان، دریاچه ای هم دارد. این دریاچه که در مرکز مجموعه قرار دارد 112 متر عمق داشته و آب دریاچه از طریق سفره های زیر زمینی تامین می شود. جالب است بدانید به لطف این موضوع، موقعیت دریاچه و آب و هوای آن منطقه، دما آب چه در فصل سرما و چه در فصل سرما همواره 21 درجه سانتی گراد است.

زندان سلیمان

گردشگرانی که قصد دارند از تخت سلیمان بازدید کنند لازم به ذکر است جهت بازدید از کل مجموعه، بهترین مکان جهت مشاهده رفتن به درب های اطراف چشمه رسوبی است. این درب ها در واقع دریچه ای هستند که آب از عمق 120 متری زمین هنگامی که بر روی سطح زمین می آیند از آن ها عبور کرده و به لطف املاحی که دارند، برای کشاروزی و آشامیدن مورد استفاده قرار نمی گیرند. جالب است بدانید مواردی که در بالا گفته شد، مربوط به داخل تخت سلیمان بودند اما در اطراف مجموعه، بناهای مختلفی وجود دارد که رازهای جالبی در آن ها نهفته است.

اگر از تخت سلیمان سه کیلومتر به سمت غرب حرکت کنیم، به کوهی برمی خوریم که ظاهری مخروطی شکل دارد. این کوه که میان تهی است با بررسی هایی که در آن صورت گرفته گفته می شود در گذشته، معبد مقدسی در این مکان قرار داشته و امروزه تنها بقایایی از آن باقی مانده است. این کوه در واقع بر اثر رسوب آهک های چشمه آهکی "آرتزین" به وجود آمده و ظاهری شبیه به دهانه آتشفشان دارد. جالب است بدانید با بررسی هایی که انجام شده، با اینکه این گودال سابقه فعالیت آتشفشانی نداشته اما چشمه های گاز سمی در داخل گودال وجود دارد.

چرا نام زندان سلیمان بر روی این گودال قرار داده شده است

ابتدا لازم به ذکر است برخی از باستان شناسان بر این باورند زندان سلیمان در ابتدا دریاچه ای همانند دریاچه واقع در مجموعه تخت سلیمان بوده و بخاطر پدیده های طبیعی تبدیل به گودال شده است و سلیمان در آن زمان دیوهایی که از دستوراتش سرپیچی میکردند را به داخل این گودال می فرستاد و یکی از این دیوها که انگشتر حضرت سلیمان را دزدیده بود هنگامی که درون گودال انداخته شد بر رویش بنایی ساختند تا نتواند فرار کند.  لازم به ذکر است با اینکه تا کنون این گودال فعالیت آتشفشانی ندارد، اما در داخل گودال گازهای سمی وجود دارد و گفته شده این گازها، از دهان آن دیوی که انگشتر را دزدیده بود بخاطر خشم زیادش به بیرون میزد. جالب است بدانید در حدود 600 سال پیش از میلاد، قومی با نام "مانایی ها" در آذربایجان زندگی می کردند که زندان سلیمان برایشان مکانی مقدس و عبادتگاه بوده است و همچنین علاوه بر محل عبادت زرتشیان، در دوران ساسانیان برای قربانی کردن حیوانات نیز مورد استفاده قرار می گرفت تا حیوان قربانی شده را نذر آتشکده کنند.

چمن گول (چمن متحرک)

زندان سلیمان که در سه کیلومتری غرب تخت سلیمان واقع شده است، چمن گول در سه کیلومتری شرق تخت سلیمان قرار دارد و از پدیده های شگفت انگیز ایران به شمار می رود. پس از طی کردن مسیر کوهنوردی و رسیدن به قله، دره ای را مشاهده می کنید که چمن و نیزار بوده و برکه ای در میان آن ها پوشیده شده است. این برکه در واقع باتلاق است که عمق آن بین 8 تا 15 متر پیش بینی شده. 

در چمن گولی نیزارها گاه تا 2 متر ارتفاع داشته و با اینکه ریشه نداشته و شناور هستند اما به خوبی بر سر جای خود ایستاده اند هرچند گاهی اوقات بخاطر وزش باد یا بقول اهالی بخاطر حرکات وضعی زمین از جای خود حرکت می کنند. جالب است بدانید برکه که همانند نیم قوس کمانی بوده و 80 متر هم قطر دارد، به لطف این حرکت ها قطرش به مرور افزایش می یابد هرچند هنوز علت اصلی این حرکات مشخص نشده است.

نکاتی مهم برای بازدید از تخت سلیمان

جهت رسیدن به تخت سلیمان دو مسیر وجود دارد. یکی استفاده از اتوبان زنجان-قزوین، خروجی بیجار و رسیدن به تکاب و سپس، دنبال کردن تابلوهای راهنما و دیگری هم استفاده از مسیرهای کوهستانی و پر پیچ و خم که رفتن با استفاده از این مسیر در فصل زمستان به دلیل شرایط جوی توصیه نمی شود هرچند مسافت کمتری دارند همانطور که پیش‌تر گفتیم، دریاچه ای که در مجموعه تاریخی تخت سلیمان قرار دارد 112 متر عمق داشته و به شدت املاح دارد. لذا تابلوهای "شنا ممنوع" در اطرف دریاچه وجود قرار داده شده زیرا به دلیل املاح زیاد، افرادی که از روی هیجان به داخل دریاچه پریده و قصد شنا کردند داشتند هیچگاه بازنگشتند. جالب است بدانید علاوه بر انگشتر سلیمان، گنج های مختلف از دوران هخامنشیان تا ساسانیان برای اینکه دست دشمنان به گنج ها نرسد، به داخل این دریاچه ریخته شده است.

علاوه بر شنا نکردن در دریاچه تخت سلیمان، توصیه می شود جهت موارد ایمنی و جلوگیری از آسیب رساندن به طبیعت، از شنا کردن در دریاچه چمن گلی نیز پرهیز کنید. تخت سلیمان و اطراف آن بخصوص چمن گلی در طول سال همواره سرسبز هستند اما بخاطر شرایط آب و هوایی و سرمای طاقت فرسای منطقه کوهستانی، بهترین زمان بازدید از این مجموعه در فصل بهار و تابستان است. در صورت علاقه مندی به کوهنوردی، توصیه می شود در هنگام بازدید از تخت سلیمان، از کوه بلقیس واقع در 8 کیلومتری مجموعه و آبشار قینرجه در فاصله نیم ساعتی مجموعه هم بازدید نمایید.

لازم به ذکر است اتباع ایرانی و همچنین مسافرین عزیز تور داخلی جهت بازدید از مجموعه تخت سلیمان می بایست 3 هزار تومان و اتباع خارجی 20 هزار تومان به عنوان ورودی پرداخت کنند.