آرامگاه خیام

آرامگاه خیام یکی از محبوب ترین جاذبه های گردشگری واقع در شهر پر افتخارو تاریخی نیشابور می باشد که تلفیقی از نجوم، هندسه، شعر و نماد شخصیت چند وجهی حکیم ابوالفتح عمرابن خیام است. آرامگاه خیام همه ساله مورد بازدید شمار زیادی از گردشگران و توریستان داخلی و خارجی قرار می گیرد که علاوه بر آرامگاه جاذبه های دیدنی بسیاری دارد.

حکیم عمر خیام در اوایل قرن پنجم هجری همزمان با حکومت سلجوقیان متولد شده و در زمان فرمانروایی سلطان سنجر توانست پسر ملکشاه را که دچار بیماری آبله بود درمان کند هرچند مقام علمی خیام بسیار بالاتر از مقام ادبی او بود اما با این حال شهرت وی به واسطه وجود رباعیات حکیمانه اوست که به زبان فارسی و عربی است که در سالهای اخیر به واسطه تجربه رباعیاتش به زبان های مختلف دنیا، شهرت جهانی یافته است. 

در گذشته آرامگاه خیام مانند خرابه ای بود که در سال 1313 افرادی معروف که از مدعیون مراسم افتتاحیه فردوسی نیز بودند در مسیر رفت به طوس به آرامگاه خیام سر زدند و با دیدن وضعیت نا به سامان و خرابه ای آن تصمیم گرفتند بنایی با شکوه که در مقام و جایگاه این دانشمند باشد بر روی مزار وی ساخته شود و شروع به بازسای بنا کردند.

این ساختمان که دارای دو ایوان بالا و پایین بود و دیوار کوتاه و سنگی داشت که روی سکوی چهار گوش در فاصله ی 3 یا 4 متری دوار بقعه بنا شد، در کنار آرامگاه یک ستون سنگی با اشعار ملک الشعرای بهار که به خط نستعلیق نوشته شده دیده می شود، در حال حاضر در میدان خیام نیشابوری و در رو به روی دبیرستان خیام قرار دارد.

پس از چند دهه مسئولان تصمیم گرفتند که با همکاری مهندس هوشنگ سیحون که به عنوان طراح این بنا برگزیده شد بازسازی ساختمان را شروع کنند، با توجه به نزدیکی آرمگاه خیام به امام زاده محروق و نیز قرار گرفتن دو ساختمان بزرگ کنار هم که مناسب به نظر نمی رسید و در آخر تصمیم بر این شد بنای جدیدی در جای دیگری از باغ ساخته شود. اففتاح رسمی بنا در 12 فروردین 1342 توسط محمد رضا پهلوی صورت گرفت و در نتیجه وزارت فرهنگ و هنر آرامگاه خیام را در سال 1354 هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسانید.

ویژگی های معماری آرامگاه خیام

آرامگاه خیام در باغ بسیار بزرگ و با صفا که منتصب به خود او بوده است ساخته شده که مساحت آن 20 هزار متر مربع است. بنای آرامگاه با 10 پایه از آهن و سنگ به صورت گنبدی رفیع ساخته شده است و همچنین هرم هایی از سنگ های بزرگ و آبنماهای سنگی که داخل آن هم کاشی کاری شده می باشد بنا گردیده است.

آرامگاه خیام از بناهای شاخص طراحی شده در ایران است که عناصر سنتی و مدرن را به نمایش گذاشته است، به گفته ی هوشنگ سیحون خیام در واقع 3 شخصیت دارد، ریاضی دان، منجم، شاعر که باید هر 3 شخصیت در بنای وی نمایش داده می شد. 

در اطراف برج در کنار چشمه یک دایره بزرگ به مرکز خود برج ساخته شد که همه آنها از جنس سنگ گرانیت با اجزاء مثلثی شکل و تو رفتگی ها و برون آمدگی هایی که شکل خیمه را تداعی میکند که اشاره به نام خیام است، زیرا پدر او خیمه دوز بود و نام او به همین دلیل لقب خیام را به وی داده اند.

موزه تخصصی خیام نیز در نزدیکی عمر خیام واقع در نیشابور می باشد که در سال 1376 ساخته و 28 اردیبهشت 1379 افتتاح شد و زمینه اصلی فعالیت موزه ابزار و ادوات مربوط به علوم نجوم می باشد.

کتابخانه خیام

در زمان تاسیس آرامگاه، در کنار موزه آن کتابخانه ای قرار داشت که در گذشته به کاروانسرای شاه عباسی دیگر جاذبه تاریخی و معروف نیشابور انتقال یافته است، بنابراین اگر می خواهید از این کتاب ها بهره ببرید باید به کاروانسرای شاه عباسی در خیابان امام خمینی سر بزنید. 

در ساخت آرامگاه خیام چه مصالحی به کار رفته است

بدنه ی نما نیز از بتن ساخته شده است که دارای هسته و اسکلت فلزی می باشد، پله ها نیز از جنس سنگ گرانیت است و دیواره های خیمه از سنگ تراورتن، گونه ای از سنگ آهک در رده ای از سنگ های رسوبی و تزئینی استفاده شده است و نیزسنگ قبر آرامگاه خیام نیز از جنس سنگ سیاه مشهد می باشد.

جایگاه قرار گیری آرامگاه در باغ

سرتا سر آرامگاه پر ازدرختان همیشه سبزکاج است، وی در کتابی به نام چهار مقاله ی نظامی عروضی گفته است مزارش در جایی باشد که در فصل بهار مملو از گل و شکوفه باشد، به همین جهت مهندس سیحون جایی را انتخاب کرد که 3 متر پایین تر از باغ درخت زردآلو قرار دارد که باعث می شود در فصل بهار شکوفه های زردآلو به روی آرامگاه ریخته شود، به این صورت به آرزوی این مرد بزرگوار عمل شده است.

استفاده از کاربردهای ریاضی در بنا

با توجه به اینکه اولین عدد 2 رقمی در ریاضی 10 می باشد حائز اهمیت است به همین دلیل است که تعداد پایه های این مقبره 10 عدد در نظر گرفته شده است، دایره ای که بنا روی آن ساخته می شود به 10 بخش تقسیم می شود و هر پایه در یکی از بخش ها قرار دارد که به صورت 2 تیغه مورب و مار پیچ بالا رفته است و به تیغ های دیگری برخورد می کنند. طراحی تیغه بر اساس یک فرمول ریاضی و مثلثاتی خیام انجام گرفته است که شکل بسیار سخت و پیچیده ای در سطح سازه به وجود آورده است.

در سقف بنا ستاره های تو در تو که در وسط آنها یک ستاره 5 پر قرار دارد دیده می شود که از برخورد تیغ ها به وجود آمده اند، در کنار آرامگاه خیام فرو رفتگی هایی وجود دارد که به شکل هفت خیمه سنگی ساخته شده و در زیر آنها حوضی زیبا با کاشی کاری فیروزه ای قرار گرفته است که بخشی از یک ستاره را نشان می دهد. نماد عدد هفت دراین جا اشاره به مفاهیمی همچون هفت آسمان، هفت فلک و هفت تپه دارد که این عناصر ریاضی، هندسی، ستاره شناسی درساخت آرامگاه اشاره به ریاضی دان ومنجم بودن خیام می باشد.

عناصر ادبی و شاعرانه در بنا

آرامگاه خیام اولین بنای معماری در ایران است که در تزئینات آن از خط تعلیق شکسته استفاده شده است، این اشعار به دست مرتضی عبدالرسولی بر روی کاشی ها حک شده است و در سال 1339 با نظارت مهندس سیحون به آرامگاه اضافه گردید که این بخش از بنا نیز اشاره به جنبه ی شاعرانه و ادبیانه ی شخصیت خیام دارد. 

آرامگاه خیام و قسمت های مختلف آن

در ورودی این باغ زیبا که مقبره خیام در آن جا مقرر است تندیسی زیبا از وی نظر بازدید کنندگان را به سوی خود جلب می کند، همچنین موزه ای دولتی و تخصصی خیام در این باغ وجود دارد با مساحت 120 متر که در سال 1376 ساخته شد و نیز در سال 1379 افتتاح گردید. این موزه دارای 4 بخش است که در آنها آثاری از علم ستاره شناسی، ظروف مفرغی و لعابی و نسخه خطی به نمایش در آمده است و به این ترتیب می باشد :

 ابزار آلات رصد و ستاره شناسی، اسطر لاب، انواع قطب نماها و صور فلکی

ظروف مفرغی و فلزی معاصر با خیام از قرن پنجم تا هفتم هجری

ظروف سفالین لعابدار مربوط به قرون سوم تا هفتم هجری قمری

 شامل نسخ خطی، نسخ خطی نجوم و تابلوهای مربوط به حکیم عمر خیام

معروف ترین دستاوردهای به جا مانده از خیام 

وی در طول زندگی خود دستاوردهای مهمی داشت که بسیاری از آنها درزندگی امروزه ما مورد استفاده قرار می گیرد به عنان مثال: تقویم جلالی که تدوین و تدبین روزها و سالها با توجه به چرخش زمین و ماه و خورشید باشد که قطعا بزرگ ترین خدمت خیام به جامعه ایرانی می باشد.

مثلث خیام پاسکال

خیام علاوه بر ستاره شناسی و نجوم بر ریاضیات، جبر نیز تسلط بسیار داشت، از معروف ترین کشفی که در ریاضیات به نام وی ثبت شده مثلث خیام است که به عنوان مثلث پاسکال خیام یاد می کنند روشی  در جبر است و از آن برای به دست آوردن ضرایب 2 جمله ای استفاده می کنند.

دیوان رباعیات

اکثر مردم خیام را به عنوان رباعیات و اشعارش می شناسند و تعداد کمی از ریاضی دان و ستاره شناسی وی اطلاع دارند، جالب است بدانید که در زمان حیات خودش هم بسیاری از مردم از سروده های خیام خبر نداشتند و به خاطر دانش ریاضی، فلسفه و نجوم معروف بود. تا سالها اشعار وی در دست مردم نبود و نسخه هایی از آن در کتابخانه های معروف موجود بود. ادوارد فیلتز جرالد مترجم و نویسنده ی انگلیسی است که رباعیات وی را به زبان انگلیسی ترجمه می کند و دنیا را با این نابغه ی ایرانی آشنا می سازد، این امر باعث شد تا کلام خیام  میان بسیاری از مردمان جهان طرفداران بسیاری به دست آورد و بر زبان بزرگان، دانشمندان، سیاستمداران و اندیشمندان جاری شود.

امکانات آرامگاه خیام

در مجموعه آرامگاه خیام امکاناتی مانند کافه رستوران، سوپر مارکت، سفره خانه های سنتی وجود دارد که بازدید کنندگان می توانند علاوه بر بازدید آرامگاه، نوشیدنی و خوراکی های خود را تهیه کنند و یا در رستوران غذا میل کنند، همچنین می توانند از بازارچه های سنتی که در آرامگاه قرار دارد دیدن کرده و سوغاتی های خود را تهیه کنند.

روز بزرگداشت عطار نیشابوری در تقویم

به پاس احترام و گرامی داشتن یاد و آثار خیام نیشابوری در تقویم کشور 25 فروردین را روز ملی بزرگداشت وی ثبت نموده اند که هر ساله در این روز همایش های مختلفی در ایران و نقاط دیگر بر پا می شود، آن روز آرامگاه او گلباران می شود و برنامه شب شعر، خوشویسی و ارایه پژوهش در مورد آثار خیام برگزار می شود.

گردشگران تور نیشابور میتوانند از آرامگاه خیام، قدمگاه، آرامگاه کمال الملک و دیگر مکان های موجود در این شهر دیدن کنند و نیز در طی سفر چند روزه می توانند از تور مشهد که تقریبا نزدیک به نیشابور می باشد از مکان هایی مانند پارک آبی مشهد و طرقبه مشهد و دیگر مکان های دیدنی این شهر زیارتی و توریستی بازدید کنند.    

راه های دسترسی به آرامگاه خیام

استان خراسان رضوی، نیشابور، انتهای غربی خیابان عرفان

هزینه ورود به باغ 2500 تومان برای اتباع ایرانی است و اتباع خارجی 15000 تومان می باشد. 

زمان بازدید: 8 الی 20 

آرامگاه فقط در زمان عاشورا و رحلت پیامبر بسته است.