قلعه رودخان

قلعه رودخان، قلعه‌ای است که بر فراز کوهی در میان جنگل ساخته شده و برای رسیدن به آن، باید از مسیری پلکانی که از میان جنگل عبور میکند، بالا بروید. قلعه رودخان در شهرستان فومن واقع شده و تاریخی است که در قلب جاذبه های طبیعی فومن قرار گرفته است.

قلعه رودخان کجاست؟

اگر سری به فومن زده باشید بدون شک جنگل های سرسبز آن را از نزدیک دیده اید. در دل یکی از همین جنگل های زیبا، قلعه ای نهفته است که آن را یکی از قلعه های نظامی مهم ایران می دانند. این قلعه بی نظیر در طول تاریخ با مشکلات فراوانی رو به رو بوده و رویدادهای مختلفی را به خود دیده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید این قلعه محکم و بی نظیر در 20 کیلومتری جنوب غربی فومن واقع شده است و در نزدیکی روستایی به نام رودخان خودنمایی می کند. اگر سری به ارتفاعات چشم نواز حیدرالات بزنید و خودتان را به میانه جنگل های پر شده از درختان سر به فلک کشیده برسانید، قلعه رودخان را هم خواهید یافت. 

تاریخچه قلعه رودخان

قلعه رودخان یکی از بهترین و منحصر به فردترین قلعه هایی است که در ایران وجود دارد. زمانی که به شهرهای مختلف ایران سفر می کنید با آثار تاریخی که از روزگاران دور به جای مانده اند روبرو می شوید. هر کدام از این آثار تاریخی ویژگی های خاصی دارند و یادگاری از روزهای تلخ و شیرین گذشته اند. با این حال قلعه یا همان دژ رودخان تا سال 1830 در میان افراد شناخته شده نبود. این ماجرا ادامه داشت تا یک ایران شناس اهل لهستان در سفری که به این خطه سرسبز داشت به قلعه رسید و اطلاعات زیادی درباره اش جمع آوری کرد.

آلكساندر بوریکو خوچكو در نوشته هایش به این دژ زیبا اشاره کرد و آن را متعلق به دوره های 918 تا 921 هجری قمری دانست. او در این باره می نویسد:
قلعه رودخان دژی مستحکم بر  فراز کوه است که بام آن از مصالح سنگی تشکیل شده است. کتیبه ای بر سر در ورودی دژ قرار دارد که نشان می دهد این بنا برای سلطان حسام الدين امير دباج بن امير علاءالدين اسحق بازسازی شده است.بهتر است بدانید که کتیبه نصب شده در ورودی این قلعه را تنها سند تاریخی این بنا می دانند و آن را در موزه رشت نگهداری می کنند. نظرات و فرضیه های مختلفی درباره قدمت این بنا وجود دارد.

 اگر کتاب های تاریخی را بررسی کنید به حرف و حدیث های مختلفی خواهید رسید که هر کدام از آن ها عمر قلعه رودخان را به دوره خاصی از تاریخ نسبت داده اند. برخی از تاریخ شناسان بر این باورند که این قلعه به دوره ساسانیان بر می گردد. بعضی از محققان نیز معتقدند که این بنای تاریخی در زمان سلجوقیان دوباره بازسازی شده و یکی از پایگاه های نظامی حکومت اسماعیلیان بوده است. چیزی که این قلعه را از سایر قلعه های مشابه متمایز می کند حضور آن در دوره های تاریخی مختلف است. قلعه رودخان مرکز فرمانروایی حاکمان مختلف گیلانی و رشتی بوده و فراز و نشیب های زیادی را به خود دیده است.

 چرا این قلعه را قلعه رودخان می نامند؟

یکی از موارد جذابی که درباره این قلعه وجود دارد هم نشینی آن با رودخانه ها و جنگل های فومن است. در نزدیکی قلعه رودخان رودخانه ای جریان دارد که آن را رخون می نامند. 
اگر با اهالی این منطقه هم صحبت شوید اطلاعات زیادی در این باره به دست خواهید آورد. آن ها این منطقه را مثل کف دست شان می شناسند و به قله ای که در آن قرار دارد رخون و به قلعه، قلعه رودخان می گویند. دلیل دیگری هم برای نامگذاری این قلعه به دژ رودخان وجود دارد. در روزگاران خیلی دور، قلعه رودخان به اسم قلعه رودگان یا روگان شناخته می شد. بعدها و در طول دوره های مختلف تاریخ این اسم به رودخان تغییر پیدا می کند. 

مشخصات قلعه رودخان

همانطور که قبلاً نیز بیان کردیم، این قلعه منحصر به فرد بر فراز  ارتفاعات روستای رودخان جا خوش کرده است. در ادامه سعی می کنیم مشخصات ظاهری و معماری بی نظیر این قلعه را بررسی کنیم و اطلاعات بیشتری درباره اش به دست آوریم. 

مساحت قلعه رودخان

قلعه رودخان مساحتی بالغ بر 6.2 هکتار را به خود اختصاص داده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید این قلعه به طول 500 متر ساخته شده است و عرض آن در نقاط مختلف می تواند متفاوت باشد. برجی که در این قلعه برای محافظت از هجوم دشمنان ساخته شده است ارتفاع 1500 متری دارد. مصالح بی نظیر و با کیفیتی برای ساخت این قلعه به کار رفته است که از جمله آن ها می توان به آجر و سنگ اشاره کرد. بهتر است بدانید که قلعه رودخان از دو بخش ارگ و قورخانه تشکیل شده است. ارگ را مکان اصلی شاهان و حاکمان آن دوره می دانند و قورخانه را مکانی برای فعالیت های نظامی می شناسند.

قلعه رودخان چند پله دارد؟

برای آن هایی که اهل کوهنوردی و قدم زدن در میان درختان سرسبز هستند، قلعه رودخان فرصت بی نظیری برای کند و کاو خواهد بود. این قلعه 1600 پله در دل خود دارد که برای گردشگران ساخته شده اند و صعود به قله را برای آن ها ساده تر و راحت تر می سازند. پله های قدیمی این قلعه در طول فرآیندهای باستان شناسی در امتداد دیوارها و برج ها کشف شده اند و تعدادشان به 935 عدد می رسد. شاید به همین خاطر است که برخی ها قلعه رودخان را قلعه هزارپله نیز می نامند.

ارتفاع قلعه رودخان

قلعه منحصر به فرد رودخان 65 برج و بارو دارد. همین امر موجب می شود این قلعه یکی از قلعه های تاریخی جذاب در دل جنگل های شمال باشد. دیوارهای این قلعه ارتفاع 3 تا 10 متری دارند و در نقاط حساس آن برای محافظت از قلعه در برابر نفوذ دشمن، دیوارها با ضخامت و ارتفاع بیشتری ساخته شده اند. بهتر است بدانید که ارتفاع این قلعه از سطح دریا 655 تا715 متر است.

معماری قلعه رودخان

همانطور که قبلا نیز بیان کردیم، قلعه رودخان دو بخش اصلی دارد که آن ها را به اسم ارگ و قورخانه می شناسند. ارگ در قسمت غربی قلعه قرار دارد و از آجر ساخته شده است. این بخش دو طبقه دارد و بازدید از آن می تواند شما را با معماری قدیمی ایرانی آشنا کند. قراول خانه ها نیز در بخش شرقی قلعه ساخته شده اند و دو طبقه از این بنا را به خود اختصاص داده اند. قراول خانه ها محل فعالیت های نظامی بوده اند و به همین خاطر در خود روزنه ها و نورگیرهای مختلفی دارند.

از آنجایی که قلعه رودخان بر روی دو قله ساخته شده است می توان آن را به سه بخش شرقی، میانی و غربی تقسیم بندی کرد. بخش شرقی این قلعه یکی از جذاب ترین بخش هایی است که در سفرتان می توانید به کند و کاو آن بپردازید. این بخش با دروازه ای قدیمی از بخش های دیگر قلعه جدا می شود. بیشتر بخش هایی که در این سمت می بینید کاربرد نظامی داشته اند و دروازه ورودی، در اضطراری، زندان و دو برج بزرگ را شامل می شوند. بخش میانی این مکان منحصر به فرد در پایین ترین بخش از قلعه قرار گرفته است و دروازه اصلی را در خود دارد.

بخش غربی این بنا هم روی شیب تند کوه واقع شده است و همین امر بر جذابیتش می افزاید. اگر از قدم زدن در میانه شیب های تند کوه واهمه ندارید بدون شک باید به این بخش از قلعه سر بزنید و بخش های مختلف آن همچون آب انبار، آبریزگاه، سردخانه، شاه نشین، دروازه های ورودی و چند واحد مسکونی را کاوش نمایید. بعد از اینکه پله ها را یکی یکی پشت سر گذاشتید به قلعه رودخان خواهید رسید. درب ورودی این قلعه در ضلع شمالی قرار گرفته و در اطراف آن دو برج عظیم دیده می شود. کتیبه ای که قبلا درباره اش صحبت کردیم بالای این ناحیه نصب شده بود. برج های دیده بانی که در اطراف قلعه جا خوش کرده اند مکانی برای مراقبت و نگهبانی در روزگاران گذشته بوده اند.

بهتر است بدانید که پایین این برج ها توپر و بالای آن توخالی است. اتاق های هشت ضلعی که در این بخش خواهید دید با طاق های گنبدی شکلی پوشانده شده اند و جلوه جذابی به آن می بخشند. به داخل دیوارها و برج ها که خوب نگاه کنید روزنه های شیب داری را خواهید دید که برای تیراندازی و ریختن مواد مذاب به کار می رفته اند. برخی از این برج ها در دو طبقه ساخته شده اند و سقف شان از چوب است. در بخش درونی برج ها اجاق هایی به چشم می خورد که با دودکش تزیین شده اند.

در فصل های سرد سال از این اجاق ها برای گرم کردن سربازان استفاده می شد. در قسمت غربی قلعه رودخان یک بنای مهم وجود دارد که آن را شاه نشین یا محل اقامت شاه می نامند. این بنا در بالاترین قسمت از قلعه قرار گرفته اند و ساختار آن با سایر بخش هایی که در قلعه می بینید متفاوت است. چیزی که در این بنا نظرتان را به سمت خود جلب می کند وجود بخش تحتانی، فوقانی و تراس است. اگر می خواهید دید خوبی به قلعه داشته باشید خودتان را به تراس برسانید و در آن به ناحیه اطراف تان چشم بدوزید.

حالا که بخش های مختلف قلعه را یک به یک کاوش کردید و زیبایی های آن را تحسین نمودید باید سری به انتهای شمال شرقی قلعه رودخان بزنید. در این بخش یک ساختمان دو طبقه منحصر به فرد و چشم نواز خواهید دید. در ضلع جنوبی آن کوهی قرار گرفته و غار درون آن نظر هر مسافری را به سمت خود جلب می کند. این غار  در گذشته محل نگهبانی سربازان بوده است. این قلعه زیبا و شگفت انگیز در سال 1354 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید، اما بیشتر بخش های آن دستخوش تغییر شده است.

عوامل تخریب قلعه رودخان

حقایق جذابی درباره قلعه رودخان وجود دارد. برخی از محققان بر این باورند که این بنای مستحکم به گونه ای ساخته شده است که تا به حال هیچ دشمنی نتوانسته به آن نفوذ کند. برج های دیده بانی که دور تا دور این قلعه را از آنِ خود کرده اند سهم بسزایی در محافظت از این بنا داشته اند. اگرچه در ساخت قلعه رودخان از مصالح با کیفیتی استفاده شده اما گذر زمان بخش های مختلف آن را از بین برده است.

آخرین زمانی که این قلعه توسط حاکمان گیلانی مورد استفاده قرار گرفته  به دوران کریم خان زند باز می گردد. از آن زمان به بعد، قلعه رودخان به صورت متروکه رها شد و محافظتی از آن صورت نگرفت. با گذشت زمان عوامل طبیعی متعدد همچون رطوبت و باران باعث تخریب بخش های مختلف این بنای تاریخی شد. بعدها قلعه رودخان با دستور مسئولان بازسازی و مرمت گردید و بازدید از آن در اختیار مسافران و گردشگران قرار گرفت.

جاهای دیدنی و بخش‌های مختلف قلعه رودخان

ورودی قلعه رودخان

با اتمام پله‌هایی که به قلعه رود خان منتهی می‌شود، در چوبی بزرگی با ارتفاع بیش از سه متر خودنمایی می‌کند که به‌عنوان درب ورودی قلعه محسوب می‌شود. عظمت این درب مانند درب دروازه های شهرهای قدیمی است. در کنار درب دو عدد سکوی یک و نیم متری دیده می‌شود که نشان‌دهنده محل استقرار محافظان قلعه می‌باشد.

کتیبه معروف قلعه رودخان گیلان

زمان ساخت قلعه رود خان دقیقا مشخص نیست و تنها کتیبه معروف موجود بر بالای دروازه ورودی حکایت از مرمت آن از سال ۹۱۸ تا سال ۹۲۱ قمری به دست سلطان حسام‌الدین است که آن را تجدید بنا کرده است. این کتیبه به‌عنوان یک اثر ملی ارزشمند در موزه ملی رشت نگهداری می‌شود.

ارگ ( شاه نشین )

مهم‌ترین بخش قلعه رود خان ارگ یا شاه نشین است که با فاصله‌ای حدود ۲۰۰ متر از درب ورودی، در قسمت غربی قلعه قرار گرفته است. این بنای آجری از دو بخش پایینی و بالایی و یک تراس تشکیل شده است. همه قسمت‌های قلعه از این تراس قابل نظارت است. بخش پایینی دو اتاق و یک ایوان دارد که متاسفانه در اثر مرور زمان تخریب شده است. بخش بالایی نیز ساختاری هشت ضلعی دارد که در اثر مرور زمان ظاهری استوانه‌ای شکل پیدا کرده است.

قورخانه. محلی برای فعالیت‌های نظامی

در ضلع شرقی قلعه، دومین بخش مهم قلعه یعنی قورخانه قراردارد که این کلمه برگرفته از اصطلاحات ترکی است و به معنای اسلحه خانه می باشد. این بخش محلی برای فعالیت های نظامی آن زمان بوده و دارای زندان، ۱۲ درب ورودی، درب خروج اضطراری،حمام، آبریزگاه، محل اسکان سربازان ارشد و قراول‌خانه می‌باشد. قراول‌خانه همان محل نگهداری تسلیحات نظامی و محل توقف ارابه ها بوده که فضایی بزرگ را به خود اختصاص داده است.

بهترین زمان سفر به قلعه رودخان

سفر به شمال در هر فصل سال که باشد تجربه های بی نظیری برایتان رقم خواهد زد. با این حال افرادی که به قلعه رودخان سفر کرده اند بازه های زمانی خاصی را برای گشت و گذار در آن مناسب دیده اند. بیایید حال و هوای این قلعه را در فصل های مختلف سال بررسی کنیم و ببینیم چه زمانی بهترین زمان برای سفر به این ناحیه رویایی و تاریخی است:

فصل بهار

زمانی که بهار فرا می رسد، طبیعت رنگ و بوی تازه ای به خود می گیرد. کافی  است چمدان تان را ببندید و راهی فومن شوید. در میان جنگل های سرسبز، دشت های پر شده از گیاهان خوشبو، رودخانه هایی که آواز شادی سر می دهند سری به قلعه رودخان بزنید و زیبایی هایش را تحسین کنید. یادتان باشد فصل بهار بهترین زمان برای سفر به این قلعه جادویی است.

فصل تابستان

افرادی که اهل طبیعت گردی در تابستان هستند بدون شک سفر به این ناحیه را جزء تجربه های تکرارنشدنی خود بیان خواهند کرد. اگر گرمای هوا و رطوبت تابستان اذیت تان نمی کند باید بار و بندیل سفرتان را ببندید و راهی جنگل های فومن شوید. در نهایت سری هم به قلعه رودخان بزنید و از جاذبه هایش لذت ببرید.

فصل پاییز

فصل پاییز را فصل رنگ های جذاب و خیره کننده می دانند. از آنجایی که دژ رودخان در میان جنگل های فومن واقع شده است، سفر به آن در پاییز می تواند هدیه بی نظیری برایتان باشد. زمانی که برگ های درختان رنگ عوض می کنند سری به این قلعه بزنید و از زیبایی هایی که خدا در اختیارتان قرار داده است لذت ببرید.

فصل زمستان

بیشتر افراد سفر به شمال در فصل زمستان را تجربه ای منحصر به فرد می دانند. برای افرادی که اهل ماجراجویی هستند و قدم زدن بر روی شیب تند کوه که با برف پر شده است را دوست دارند این فصل از سال بهترین زمان برای سر زدن به قلعه رودخان خواهد بود.

پوشش گیاهی و جانوری که در اطراف قلعه رودخان به چشم می خورد

دژ رودخان که تا به حال درباره اش صحبت کردیم در میان جنگل های سرسبز فومن و کوهی زیبا قرار گرفته است. همین امر موجب می شود پناهگاهی عالی برای گیاهان و جانوران مختلف باشد. در این جنگل، گیاهان مختلفی می روید که در بخش های دیگر دنیا جزء گیاهان منقرض شده به حساب می آیند.

درختانی همچون بلند مازو و انجیلی از جمله گیاهان جذاب و کمیابی هستند که نواحی اطراف قلعه را از آنِ خود کرده اند. اگر سری به جنگل های اطراف این قلعه بزنید جانوران مختلفی را خواهید دید که به زندگی خود مشغول اند. از جمله این حیوانات می توان به شغال، روباه، گراز و خرس قهوه ای اشاره کرد. یادتان باشد این ناحیه مامن حیوانات و گیاهان نادر است. پس اگر به قلعه رودخان رفتید مراقب زیستگاه شان باشید.

اقامت در دژ رودخان؛ یک تجربه فراموش نشدنی

تا به حال برایتان پیش آمده است که بخواهید شب را در مکانی جنگلی بمانید و خودتان را با آواز پرندگان و حیوانات به خواب بسپارید؟ اگر چنین رویایی در سر دارید بهتر است خودتان را به فومن و قلعه رودخان برسانید. چیزی که در این قلعه انتظارتان را می کشد، سوئیت های جذابی است که در پایین قلعه جا خوش کرده اند. برای آن هایی که از زندگی شهری خسته شده اند و دلشان برای زندگی در چادر تنگ شده است هم فرصت بی نظیری در این ناحیه وجود دارد. شما می توانید چادر مسافرتی تان را با خود به همراه داشته باشید و در دل جنگل و کنار این قلعه اتراق کنید.

بازار قلعه رودخان و خرید از آن

در میان جنگل و قلعه ای که قرار است به آن صعود کنید بازاری زیبا قرار دارد که کار را برای خرید سوغاتی راحت تر می کند. قبل از صعود به قله و کمی پایین تر از پارکینگ بازاری را خواهید دید که فروشگاه های آن شبیه خانه های کره ای و چینی است. در این بازار رنگارنگ خوراکی ها و غذاهای خوشمزه ای به فروش می رسد. شما می توانید از این خوراکی ها به عنوان سوغات سفر به شمال استفاده کنید و دل عزیزانتان را با ترشی و لواشک های خوشمزه و لذیذ شاد نمایید. 

 قبل از سفر به قلعه رودخان بخوانید

قلعه ای که در این مقاله راجع به آن صحبت کردیم، یک قلعه تاریخی بی نظیر محسوب می شود که در میان جنگل و کوه جای گرفته است. برای اینکه بتوانید سفر لذت بخشی به این ناحیه داشته باشید و غافلگیر نشوید باید نکات مختلفی را در نظر بگیرید.

• در این سفر به یاد ماندنی قرار است مسیر طولانی را با پای پیاده راه بروید. پس کفش مخصوص پیاده روی و کوهنوردی در اختیار داشته باشید.
• از آوردن وسایل غیر ضروری خودداری کنید. شما که نمی خواهید لذت سفر را با حمل وسایل غیر ضروری از بین ببرید؟ پس تنها به سراغ وسایلی بروید که به آن ها نیاز مبرم دارید. چوب دستی برای بالا رفتن از کوه، آب آشامیدنی و دوربین عکاسی می تواند کارتان را در این سفر راه بیندازد. اگر در فصل های پاییز و بهار به این ناحیه سفر می کنید لباس مخصوص به تن کنید تا خیس نشوید.
• صعود به قلعه و دیدن جاذبه های آن منوط به پیمودن پله های زیادی است. پس اگر فرد مسنی به همراه دارید، با کودک خود به شمال سفر کرده اید یا بیمار خاصی را در کنارتان دارید این موضوع را مدنظر داشته باشید. بهتر است این افراد در پایین قلعه منتظر شما بمانند.
• به هنگام سفر به این ناحیه کمی پول نقد به همراه داشته باشید تا در صورت بروز مشکل در کارت خوان برای ورود به قلعه و بازدید از آن مشکلی نداشته باشید.

مسیر دسترسی به قلعه رودخان

برای بازدید از این قلعه تاریخی، پس از سفر به استان سرسبز گیلان به سمت فومن حرکت کنید. پس از اینکه به فومن رسیدید به سمت جنوب غربی این شهر حرکت کنید. مسیری حدود ۲۱ کیلومتر در پیش رو دارید. روستاهای سرسبز و با صفایی مانند ملسکام و سید آباد را پشت سر بگذارید. در نزدیک روستای رودخان به سمت قلعه مسیرتان را ادامه دهید.

به پارکینگ قلعه که رسیدید تازه مسیر پیاده روی شما شروع می‌شود. مسافتی حدود یک ونیم الی دو کیلومتر، آن هم به شکل پله را باید طی کنید تا به دژ یا همان قلعه رود خان برسید. این مسیر برای افراد ناتوان صعب‌العبور است و افرادی که بیماری خاصی دارند بهتر است این مسیر را نروند.

در طی این مسیر یک کوله پشتی سبک حاوی مقداری تنقلات و بطری آب همراه داشته باشید بهتر است. یک چوب‌دستی به شما کمک می‌کند فشار اضافی روی زانوهای شما کمتر شود. زیرا تعداد پله‌ها زیاد است و  هنگام بالا رفتن از آن‌ها ممکن است دچار آسیب شوید.  

• فاصله قلعه رودخان از تهران حدود 5 ساعت است.
• اگر می خواهید از رشت به این قلعه بروید باید بیش از یک ساعت در راه باشید.
• فاصله فومن با قلعه رودخان نیز 35 دقیقه خواهد بود.