شیراز شهری است که برای بازدید از بناهای تاریخی‌اش روزها و هفته ها باید زمان سپری کرد. پاسارگاد، تخت جمشید، حافظیه، سعدیه، حمام وکیل، دروازه قرآن و صدها جاذبه دیگر باعث شده شیراز جزء پرطرفدارترین شهرها در میان ایرانیان و خارجی ها باشد. اما در کوه حاجی آباد یا به گفته بومی ها، کوه استخر یا کوه نفشت واقع در 5 کیلومتری تخت جمشید، در دل کوه نقش هایی معروف به نقش رستم وجود دارد که شاید کمتر در میان گردشگران شناخته شده باشد. بنایی معروف به سه‌گنبدان یا دژنبشت که قدمت آن به 800 سال پیش از میلاد باز می گردد.
مجموعه ای از آثار سه دوره هخامنشیان
نقش رستم که اولین بار در سال 1302 شمسی توسط "ارنست هرتسفلد" بررسی شد، مجموعه ای از آثار سه دوره هخامنشیان، ساسانیان و ایلامیان می باشد و به لطف آن ها، نقش رستم به گنجینه تاریخ مصور ایران باستان معروف شده است چراکه آثار این دوره ها مربوط به 2000 سال پیش از میلاد تا 600 سال پس از میلاد می باشد.
موسس نقش رستم، داریوش اول است. او دستور داده بود هنگامی که فوت کرد، پیکرش را در دل کوه دفن کنند لذا در دل صخره دخمه ای ایجاد کردند تا پیکر داریوش در آن قرار داشته باشد. اما آرامگاه داریوش اول تنها یک آرامگاه نبود بلکه در بالای درب ورودی، نقش هایی وجود دارد که اطلاعات مهمی از دوران هخامنشیان و کشور ایران در آن زمان را ارائه می دهد. همچنین مقبره خشایارشا، پسر داریوش اول نیز در کنار مقبره پدرش قرار دارد.
نمای مقبره داریوش همانند "کاخ چتر" در تخت جمشید است. کاخ چتر در واقع اولین کاخی بود که در تخت جمشید ساخته شد و بخاطر سنگ های خاکستری‌اش که تصویری غیرواضح ارائه می دادند، به تالار آینه نیز مشهور است. کاخ چتر محل زندگی داریوش اول و خانواده اش بود و همچنین علاوه بر کتیبه هایی از او، پسرش خشایارشا، اردشیر سوم و شاپور دوم که به ترتیب دهمین پادشاه هخامنشی و ساسانی هستند هم کتیبه هایی در این کاخ برجای گذاشتند. جالب است بدانید در آن زمان اعتقاد بر این بود مردم پس از مرگ، از خواب بر می‌خیزند لذا مهم ترین دلیلی که داریوش اول درخواست داد تا آرامگاهش همانند محل زندگی اش باشد، احساس غربت نکردن پس از مرگ بود.
اما به غیر از داریوش اول، مقبره پسرش خشایارشا، ملکه و 6 نفر از بستگان داریوش که در کنار او و در آرامگاهی به طول 72 متر و عرض 70 متر قرار دارد، دو پادشاه دیگر نیز به تقلید از داریوش، دخمه های خود را در نقش رستم بنا کردند. اردشیر اول و داریوش دوم که به ترتیب پسر و نوه خشایارشا هستند دستور دادند تا گور دخمه‌شان در آنجا ساخته شود. به طور کلی در نقش رستم سه گور دخمه مشاهده می شود و در بالای ورودی مقبره داریوش اول، نقشی از او که در حال پرستش اهورامزدا میان دو آتش مقدس در حال سوختن است حک شده؛ همچنین در کنار آن، تصویری از داریوش نیز قرار گرفته که تیرکمانی را در دست دارد. گفته می شود در دست داشتن تیرکمان در آن زمان، نشانه قدرت بوده. در بالای دو مقبره دیگر، کتیبه هایی از اردشیر اول و داریوش دوم به خط میخی حک شده است. گردشگران تور شیراز جالب است بدانند تنها این سه پادشاه مقبره های خود را در نقش رستم ساختند لذا مقبره سایر پادشاهان در کوه رحمت قرار دارد.
یکی از بناهایی که در کنار سه مقبره قابل مشاهده است، کعبه زرتشت می باشد. سازه ای 4 گوش که در فاصله 46 متری و مقابل مقبره داریوش دوم قرار داشته و افرادی با قد بیشتر از 1,75 متر به سختی می توانند از درب ورودی آن عبور کنند. لازم به ذکر است کعبه زرتشت در دوران هخامنشیان ساخته شده و نامش در آن دوران مشخص نمی باشد اما در دوران ساسانیان، به آن "بُن خانک" گفته میشده و نام "کعبه زرتشت"، در قرن 14 میلادی انتخاب شده است.
در پاسارگاد بنایی مشابه کعبه زرتشت وجود دارد لذا در مورد کاربرد سازه در آن دوران همچنان بحث هایی وجود داشته و نظر پژوهشگران و باستان شناسان در مورد کعبه زرتشت به چند دسته تقسیم می شود:
طبق گفته برخی، کعبه زرتشت آرامگاه پادشاهان می باشد. عده ای می گویند این بنا در واقع آتشگاه بوده و مردم "آتش مقدس" را درون آن قرار می دادند تا برای مراسم های مذهبی که برگزار می کردند از آن استفاده نمایند. از طرفی، عده ای هم بر این باورند کعبه زرتشت عبادتگاه بانو آناهیتا، یکی از خدایان ایرانی ها و آریایی ها بوده و همچنین، برخی هم می گویند این بنا محل نگهداری اسناد و کتیبه های دینی مانند کتاب اوستا که بر روی پوست 12000 گاو نوشته شده به حساب می آمد.
بر روی کعبه زرتشت سه کتیبه وجود دارد که مربوط به دوران ساسانیان، اشکانیان و یونانیان می باشد و جالب است بدانید باستان شناسانِ به‌نام می گویند این کتیبه ها که توسط شاپور اول و موبد "کرتیر" حک شده و اطلاعاتی راجع به جنگ بین ایران و رم در زمان شاپور اول ارائه می دهد که در آن جنگ، امپراطور رم "والرین" شکست می خورد و در زندان قرار می گیرد، مهم ترین سند تاریخی دوران ساسانیان به حساب می آیند.
در سفر به شیراز اگر قصد بازدید از نقش رستم را دارید، هنگامی که به مقصد می رسید مشاهده خواهید کرد آرامگاه ها در دل کوه و با ارتفاعی قابل توجه قرار دارند و در زیر آرامگاه داریوش اول، تصویری از اعضای "انجمن ملل تابعه" وجود دارد که تخت پادشاهی را بر روی دستان خود گذاشتند. در آن زمان داریوش پدر و مادر خود را توسط طناب به داخل آرامگاه برد تا آن ها آرامگاه فرزندشان را مشاهده کنند؛ اما هنگامی که قصد بازگشت از آرامگاه را داشتند طناب پاره شد؛ لذا پادشاه دستور داد تا عاملین این حادثه اعدام شوند.
در طول بازدید و بررسی نقش رستم، چندین نقش از دوران ساسانیان وجود دارد که پیش‌تر، به یکی از آن ها (جنگ شاپور اول و امپراطور رم) اشاره کردیم. در ادامه با سایر نقش های ساسانیان بیشتر آشنا می شویم:
یکی از نقش های ساسانیان، مراسم تاج‌گذاری اردشیر بابکان است که در قرن سوم میلادی رخ داده و در آن، اردشیر بابکان از اهورامزدا که هردو سوار بر اسب هستند، حلقه قدرت را دریافت می کند. همچنین زیر اسب اردشیر بابکان، اردوان پنجم (پادشاه اشکانی) شسکت خورده و زیر اسب اهورامزدا، اهریمنی وجود دارد که مارهایی از پیشانی‌اش بیرون زده است.
نقش دیگر که در روبروی نقش رستم قرار دارد، فضایی حجاری شده به طول 10 متر و ارتفاع 5 متر است که گفته می شود مربوط به اواخر دوران ساسانیان می باشد. در این نقش کتیبه ای وجود دارد که مالک زمین های اطراف و نحوه تقسیم آب را نشان می دهد لذا بدین منظور، در آن زمان از این نقش به شدت محافظت میشده است.
روبروی کعبه زرتشت و واقع در زیر آرامگاه داریوش دوم، نقشی وجود دارد که گفته می شود تصویر جنگ بین شاپور دوم و دشمنش است که در آن، هردو لباس جنگی برتن داشته و شاپور دوم، نیزه خود را در بدن دشمنش فرو کرده است.
در سمت غرب نقش رستم، نقشی وجود دارد که مربوط به اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم میلادی است. در این تصویر، "نرسی" (فرزند هرمز دوم) در حال دریافت حلقه قدرت از آناهیتا می باشد که یکی از خدایان آن دوران بود. همچنین در پشت سر نرسی، وزیر اعظم قرار دارد که درحال اشاره کردن به سمت آناهیتا است چرا که در آن زمان، اشاره کردن به پادشاه، نشانه احترام به شمار می‌رفت.
دو نقش دیگر در زیر آرامگاه اردشیر اول واقع شده اند. یکی از نقش ها تصویری از شاپور دوم است که محو شده. اما نقش دیگر، هرمز دوم را نشان می دهد که سوار بر اسب بوده و صحنه پیروزی اش بر امپراطور روم را نشان می دهد. جالب است بدانید در این نقش، اسب پادشاه با استفاده از زینت آلات پشمی تزئین شده که توجه همه را به سمت خود جلب می کند.
اما در کنار ساسانیان، نقشی از ایلامیان هم وجود دارد که مربوط به 7 قرن پیش است. در این نقش، پادشاه را نشان می دهد که شمشیر به دست در میان اعضای خانواده قرار داشته و تاج پادشاهی تزئین شده با بال عقاب ک به معنای "خدای پیروزی" می باشد بر روی سرش قرار دارد. جالب است بدانید اعضای خانوده که در اطراف پادشاه قرار دارند، بهرام دوم و یکی از شاهزاده ها هستند. همچنین ملکه ای هم در نقش وجود دارد که به گفته برخی، آناهیتا (یکی از خدایان) می باشد.
قیمت بلیط نقش رستم
امروزه نقش رستم در میان گردشگران ایرانی و بخصوص گردشگران خارجی بسیار طرفدار دارد و اگر قصد دارید در تور شیراز، از این جاذبه تاریخی بازدید نمایید خوب است بدانید هزینه ورودی نقش رستم برای گردشگران ایرانی در سال 98 3000 تومان و برای گردشگران خارجی 20000 تومان بوده و ساعات بازدید از 8 صبح الی 17:30 دقیقه می باشد.
آدرس نقش رستم
استان فارس، مرودشت، جاده مرودشت-ساروئی، روستای زنگی آباد
