یکی از زیباترین و منحصر به فردترین مساجد ایران که به دلیل داشتن تزئینات زیاد و معماری فوق العاده، شهرت زیادی دارد مسجد شیخ لطف الله است. این مسجد در میدان نقش جهان اصفهان واقع شده و نزدیک این مسجد بناهایی مانند عالی قاپو، مسجد امام و سردر قیصریه فرصت خوبی را در اختیار گردشگران قرار داده تا بتوانند چند اثر هنری زیبا را در یک روز مشاهده کنند.
این مسجد با رنگ های طبیعی و بسیار زیبایش شهرت جهانی پیدا کرده و محوبیت زیادی نزد توریست های داخلی و خارجی به دست آورده است. در ادامه این متن با ما همراه باشید تا هر چه بیشتر با این مسجد آشنا شویم.
معرفی مسجد شیخ لطف الله
مسجد شیخ لطف الله در اصفهان قرار دارد و در سال 1310 هجری شمسی به عنوان یک اثر ملی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. کاشی کاری ها، تزئینات بسیار زیبا و چشم نواز از جمله هنرنمایی های باقی مانده از دوره صفوی است. اگر به دنبال یکی از زیباترین جاهای اصفهان هستید توصیه می کنیم حتما به بازدید از این مسجد بروید؛ اتفاقات خوشایندی در این مسجد انتظار شما را می کشد.
سبکی که این بنا با توجه به آن ساخته شده است سبک اصفهانی است و توسط هنرمند معروف محمد رضا اصفهانی اجرا شده و یکی از زیباترین مساجد ایران را خلق کرده است. عظمت این مسجد حتی از بیرون نیز ستودنی است. نقشه ای که این مسجد با توجه به آن ساخته شده است هیچ عیب و ایرادی ندارد و این مسجد در نهایت کمال و زیبایی ساخته شده است.
نکته ای که در اکثر مساجد اصفهان مشاهده می شود 7 بار منعکس شدن صداست. این ویژگی نیز در این مسجد مشاهده می شود و بی بدیل بودن و بی مثال بودن آن را دو چندان کرده است. حتی در این مسجد می توانید کتیبه، آثار خطاطی هنرمندان بزرگ و مطرح خوشنویسی را نیز مشاهده کنید.
حال که با برخی خصوصیات این مسجد آشنا شدیم، بهتر است در مورد تاریخچه این مسجد نیز نکاتی را ارائه دهیم. ساخت این مسجد در سال 1011 قمری شروع شد و در سال 1028 به پایان رسید؛ ساخت این مسجد زیبا و با شکوه حدود 18 سال طول کشیده است.
شاید برای برخی جالب باشد که بدانند چرا این مسجد به نام مسجد شیخ لطف الله معروف است. شیخ لطف الله یکی از عالمان و بزرگان شیعه و در منطقه جبل واقع در لبنان امروزی ساکن بود. شاه عباس این فرد را به ایران دعوت کرد و او نیز در پی این دعوت به ایران آمد. شیخ لطف الله ابتدا به مشهد رفت و سعی کرد از حضور استادانی بزرگ مانند ملا عبدالله شوشتری استفاده کرده و به درس و تحصیل بپردازد. بعد از آن به قزوین عزیمت کرد تا جلسات تدریس خود را بر پا کند.
شاه عباس به دلیل ارادتی که به این فرد داشت تصمیم گرفت تا مسجدی به همین نام برای وی بسازد. هدف او از ساخت این مسجد ایجاد فضایی مناسب برای تدریس و برگزاری جلسات درس و نماز بود. شیخ لطف الله در این مسجد نماز جمعه اقامه می کرد، اما در سال 1305 قمری بیمار شد و در شهر اصفهان فوت کرد.
معماری مسجد شیخ لطف الله
در ساخت مسجد شیخ لطف الله شیوه معماری اصفهانی به کار گرفته شده است. این سبک ویژگی های مانند ساده بودن طرح های به کار رفته در ساختمان ها، به کار بردن شکل ها و خط های شکسته و غیره دارد. یکی از نکات جالب توجه در مورد این مسجد نداشتن صحن یا شبستان ورودی است. معمولا مساجد یک صحن دارند و بعد از عبور از این صحن می توانید به محوطه داخلی مسجد راه پیدا کنید، اما در مسجد شیخ لطف الله شبستان وجود ندارد.
یکی از دلایل این فقدان، حفظ تقارن در میدان نقش جهان عنوان شده است. این مسجد رو به رو عالی قاپو قرار دارد و به همین دلیل امکان ساخت یک حیاط برای این مسجد وجود نداشته است. از دیگر ویژگی های این مسجد جهت این بنا نسبت به قبله است. این مسجد در زاویه 45 درجه ای نسبت به محور شمال به جنوب قرار گرفته است، اما علت این چرخش و تغییر زاویه چیست؟ درب ورودی این مسجد به سمت شرق باز می شود و اگر قرار بود که مسجد را نیز به همین جهت بسازند در آن صورت پیدا کردن جهت قبله با مشکل مواجه می شد.
نقاشی مسجد شیخ لطف الله
نقاشی مسجد شیخ لطف الله به دست هنرمند نقاش معروف رضا عباسی که یک هنرمند اصفهانی است صورت گرفته است. اگر در مورد نقاشی و پیشینه آن اطلاع داشته باشید با نگاهی به در و دیوارهای این مسجد می توانید آثاری از سبک اسلامی و ایرانی را در آن مشاهده کنید. مشهود ترین رنگی که برای رنگ آمیزی دیوارهای این مسجد به کار برده شده است رنگ آبی است. گل و بوته هایی که به صورت سنتی بر روی دیوارها مشاهده می شود از دیگر نکات برجسته ای است که می توان در مورد تزئین دیوارهای این مسجد به آن اشاره کرد.
نکته بسیار جالب دیگری که خوب است در مورد نقاشی این بنا بدانید رنگ های به کار رفته در گنبد این مسجد است. این گنبد در صبح به رنگ صورتی، ظهر به رنگ کرمی و غروب نیز به نظر آجری رنگ می آید. این رقص نور زیبا و تغییر رنگ ها را تنها در بناهایی می توان یافت که عشق و هنر در ساخت آن ها به کار گرفته شده است.
کاشی کاری مسجد شیخ لطف الله
از دیگر شاهکارهایی که در این مسجد به چشم می خورد و باعث تفاوت فاحش آن با دیگر مسجدهای موجود در کشور شده کاشی کاری بی نظیر مسجد شیخ لطف الله است.
از کاشی هایی که بر روی نمای بیرونی مسجد مشاهده می شود گرفته تا کاشی کاری نمای داخلی، همه و همه به زیباترین شکل ممکن در کنار هم قرار داده شده اند. قرارگیری بدون عیب و نقص این کاشی ها در کنار هم نشان دهنده توانایی و هنر افرادی است که مزین کاری این بنا را به عهده گرفته اند.
زیبایی کنار هم قرارگیری کاشی ها، از سردر شروع می شود. در قسمت های بالایی از سردر، شما هم می توانید مقرنس کاری های کم نظیر و هم کاشی های هفت رنگی که نقش هایی مانند گل و گلدان بر روی آنها کشیده شده است را مشاهده کنید.
به راهروی مسجد که قدم می گذارید موج دیگری از کاشی کاری های منحصر به فرد این بنا را مشاهده خواهید کرد. شبستان و نصب کاشی های زیبا بر دیوارهای آن نیز، در نوع خود بسیار خاص و چشم نواز جلوه می کند و شما به هر طرف که نگاه کنید شاهد زیبایی بی حد و حصری خواهید بود که نقش اول آن را کاشی های قرار گرفته بر روی دیوارها ایفا می کنند.
داخل و خارج گنبد نیز از حضور این کاشی کاری ها بی نصیب نمانده و رنگ کاشی ها در کنار نورپردازی که به صورت طبیعی در حال اتفاق افتادن است پدیده بسیار خاص و شگفت انگیزی در برابر چشمان شما به نمایش خواهد گذاشت.
مسجد شیخ لطف الله مناره و صحن ندارد!
این مسجد یکی از متفاوت ترین مساجدی است که می توانید در کشور ایران به سراغ آن بروید. در این مسجد هیچ مناره ای وجود ندارد. حتی شما ایوان و صحن نیز در آن مشاهده نخواهید کرد. همین دو عامل باعث تفاوت این مسجد با دیگر مسجدهای موجود در کشور شده است. اما علت اینکه این مسجد مناره ندارد چیست؟ برخی کارشناسان علت این پدیده را به کاربرد این مسجد ارتباط داده اند. یکی از نمادهایی که مردم را برای دعوت به سمت مسجد دعوت می کند مناره است، اما از آنجایی که این مسجد برای ادای فریضه درباریان و خصوصا خانواده شاه عباس ساخته شده بود در نتیجه هیچ مناره ای در این مسجد نساختند.
قبل از اسلام از مناره برای پیدا کردن جهت استفاده می کردند و مردم ادوار گذشته هر جایی که مناره را مشاهده می کردند متوجه می شدند که به یک شهر و یا محل وارد شده اند، اما بعد از آنکه اسلام ظهور پیدا کرد مناره ها به نمادهایی برای دعوت مردم به سمت مسجد تبدیل شدند. از آنجایی که قرار نبود مردم عادی به این مسجد ورود پیدا کنند در نتیجه شما هیچ مناره ای که دعوت کننده مردم عامه به آن باشد مشاهده نمی کنید و در اینجا نداشتن مناره باعث تفکیک مردم عادی از درباریان شده است.
بخش های مختلف مسجد شیخ لطف الله
مسجد شیخ لطف الله بخش های متفاوتی دارد که در این قسمت قصد داریم به توضیح این بخش ها بپردازیم.
ورودی مسجد
قسمت ورودی مسجد در شرق میدان نقش جهان قرار گرفته است. شمال و جنوب این ورودی و دیواری که سمت آن رو به میدان غربی مسجد است با کاشی های که اصطلاحا کاشی های هفت رنگ خوانده می شود پوشیده شده است. بالای سردر این مسجد یک کتبه قرار دارد که با کاشی های معرق تزیین شده است و به شکل یک نوار به هم پیوسته، هر سه دیوار اطراف را احاطه کرده است. این کتیبه توسط علیرضا عباسی نوشته شده و تاریخی که بر روی آن درجه شده سال 1012 هجری قمری را نشان می دهد.
اگر نگاهی به قسمت های بالایی این سردر بیندازید می توانید کاشی های هفت رنگ و مقرنسی های زیبایی را مشاهده کنید. در قسمت بالایی این کتیبه و در قسمت قوس طاق، می توانید مقنرسی های کاری های شمسه زیبایی را که پس زمینه ای آبی دارند مشاهده کنید. در حاشیه قوس اصلی سردر نیز کاشی های فیروزه ای که به شکل مارپیچی قرار گرفته اند توجه شما را به خود جلب خواهد کرد. بعد از آنکه ورودی را طی کردید و از چهار پله بالا رفتید به محوطه سردر این مسجد خواهید رسید. قسمت پایینی دیوارها با سنگ مرمری که رنگ زرد دارد تزیین شده است. در کنار درب ورودی نیز سکوهایی از جنس سنگ های مرمر مشاهده خواهید کرد. درب ورودی مسجد از چوب چنار یکپارچه ساخته شده و حدود 400 سال است که در این مکان نصب شده است.
راهروی ورودی
در این مسجد یک راهروی ورودی وجود دارد که ابتدا به سمت چپ و سپس به سمت راست چرخیده و در نهایت نیز شما را به محوطه اصلی مسجد که زیر گنبد قرار دارد خواهد رساند.
قبل از رسیدن به پیچ دوم یک درب در سمت چپ مشاهده می کنید که شما را به شبستان زمستانی این مسجد راهنمایی می کند. این شبستان سقف بلندی نداشته و طراحی آن بسیار ساده است و قبلا برای اقامه نماز در فصول سرد سال مورد استفاده قرار می گرفت.
وقتی 14 متر از این راهرو را طی کردید به نقطه ای که می رسید که باید 90 درجه تغییر زاویه داده و به سمت راست بچرخید. راهرویی که در پیش رویتان مشاهده می کنید نور زیادی نداشته و تنها نوری که وارد این قسمت می شود از پنجره های مشبکی است که در سمت راست قرار گرفته اند. ممکن است در ابتدا نتوانید همه چیز را خوب ببینید، اما هرچه از زمان ورودتان به این راهرو بگذرد چشمانتان عادت کرده و می توانید نقش هایی که بر دیوارهای این راهرو کشیده شده است را تماشا کرده و از مشاهده آنها نهایت لذت را ببرید.
شبستان اصلی
یکی از زیباترین جاهایی که می توان در مسجد شیخ لطف الله مشاهده کرد شبستان این مسجد است. این شبستان به شکل یک مربع به ضلع 19 متر ساخته شده و بعد از آنکه از زمین فاصله گرفت و به بالا رفت، به شکل یک هشت ضلعی درآمده و وقتی به ساقه گنبد می رسد به یک دایره تبدیل می شود. این تغییر اشکال شبستان یکی از هنرنمایی های معماران دوره صفویه است. به گوشه و کنار این شبستان که نگاه می کنید تزیینات بسیار زیبایی را که با استفاده از شکل های هندسی، گل و بوته و طاووس ایجاد شده است توجه شما را به خود جلب می کند. کتیبه هایی که به خط نستعلیق و نسخ نوشته شده اند باعث تکمیل شدن زیبایی تمام تزییناتی می شود که در این شبستان وجود دارد.
تفاوت مسجد شیخ لطف الله و مسجد امام در چیست؟
یکی دیگر از مساجد زیبایی که در شهر اصفهان وجود دارد مسجد امام است. مسجد امام نیز در کنار میدان نقش جهان واقع شده و هر دو از جمله زیباترین مساجد استان اصفهان به شمار می روند.
مسجد امام و مسجد شیخ لطف الله از نظر زیبایی و شکوه هیچ تفاوتی با هم نداشته و هر دو بسیار زیبا و چشم نواز هستند، اما اختلافاتی در ساختار آن ها مشاهده می شود که در ادامه در مورد آن صحبت خواهیم کرد.
یکی از تفاوت های برجسته این دو مسجد با هم مناره است. همان طوری که دلیل آن را نیز ذکر کردیم، مسجد شیخ لطف الله مناره ندارد و این یکی از مواردی است که باعث شده این دو مسجد با هم تفاوت پیدا کنند.
از دیگر اختلافات این دو مسجد، عمومی نبودن مسجد شیخ لطف الله بود. متاسفانه در گذشته بنا به برخی مسائل سیاسی مردم عامه نمی توانستند به این مسجد وارد شوند در صورتی که این مساله در مورد مسجد امام وجود نداشته است.
