چهل ستون

کاخ چهل ستون از زیباترین جاهاي ديدني اصفهان مي‌باشد كه این بنا را می‌توانيم یادگاری از دوران صفویان معرفی کنيم. یادگاری که با معماری شگفت‌انگیز و الهام بخش خود، همواره توجه بسیاری از گردشگران را جذب می‌کند. نقاشی‌های زیبا و بدیع در کاخ چهل ستون تنها یکی از مهم‌ترین و در عین حال زیباترین جذابیت‌هایی است که می توانيم به آن اشاره کنيم. مرمت گسترده این باغ شامل حذف بخش‌هایی از تزئینات آن بود كه این مرمت باعث شد زندگی جدیدی به نقاشی‌ها در چهل ستون بخشيده شود. نقاشی‌های زيبايي که بینش جالبی از دربار صفوی ارائه می‌دهند.

سرگذشت چهل ستون اصفهان

مورخان زمان ساخت کاخ چهل ستون را مربوط به دوران صفویان می‌دانند، دورانی که اصفهان به عنوان پایتخت ایران شناخته می‌شد. در آن زمان پروژه‌های عمرانی و عظیمی در دست ساخت بود. ساخت بلوارهای عظیم، طراحی و بنا چهارباغ و دیگر باغ‌های زیبا به سبک ایرانی در اطرف شهر اصفهان از جمله این پروژه‌ها به شمار می‌آيد. در منطقه‌ای بسیار سرسبز، ایده طراحی و ساخت چهل ستون ارائه شد، این باغ در واقع به عنوان گذرگاهی برای اتصال چهارباغ به میدان نقش جهان شناخته می‌شد. در زمان حکمرانی شاه عباس صفوی، به منظور میزبانی از میهمانان خارجی در بخش میانی این باغ یک عمارت زیبا و مجلل ساخته شد. در برخی از کتاب‌های تاریخی ذکر شده که شاه عباس اول، نوروز سال "1614" را در این غرفه جشن گرفته است. پس از به قدرت رسیدن شاه عباس دوم، در اواسط قرن 17، ایده گسترش و ساخت دیگر عمارت‌هاي چهل ستون برای اضافه شدن 18 سال دیگر ارائه شد. سالن‌های آینه و اتاق‌های مجلل از جمله مواردی بودند، که به این عمارت اضافه شدند. تکنیک‌های بی‌بدیل و منحصر به فردی از معماری ايراني در مراحل ساخت این عمارت‌ها به کار گرفته شده است. نقاشی‌های مینیاتوری، کاشی کاری، مقرنس کاری و تزئین‌هایی با آینه کاری از جمله هنرهاي معماري ايران زمين مي‌باشد. ایده طراحی و ساخت یک استخر مجلل و زیبا در جلو ساختمان، از جمله‌ بکرترین ایده‌هایی بود که در چهل ستون می توانيد آن را مشاهده كنيد.

در سال 1647 ساخت این بنا به پایان رسید و با حضور برخی از مهم‌ترین میهمانان خارجی و داخلی، مراسم افتتاحیه چهل ستون برگزار شد. از آن پس از این بنا به عنوان تالاری مجلل برای پذیرایی از مهم‌ترین میهمانان و سفرا خارجی استفاده شد. چهل ستون با مساحتی بالغ بر 67000 مترمربع، در زمان فرمانروایی شاه عباس دوم، بنایی کاملا لوکس و اشرافی بوده که امروزه نیز مورد توجه اغلب تاریخ‌دانان و مورخان می‌باشد. اين بنا با بالکني زیبا، ستون‌های متعدد، تالار آینه و اتاق‌هایی با آثاری فوق‌العاده در دل خود، تنها بخشی از دیدنی‌های مهم چهل ستون هستند. شیرهای سنگی در اطراف استخر مرکزی، بخش دیگری از معماری خیره کننده این کاخ تاریخی است. بسیاری از محققان دلیل اصلی نامگذاری این کاخ را انعکاس ستون‌ها در استخر مرکزی چهل ستون می‌دانند، با این حال عقیده دیگری نیز مبنی بر نامگذاری چهل ستون وجود دارد. عقیده دیگر این است که این کاخ زیبا چهل ستون نام گرفته تا نمایشگر نقش عدد "40" در ادبیات فارسی به معنی «کثرت» باشد. کاخ چهل ستون که یکی از شاخص‌های شهری در اصفهان قلمداد می‌شود، در کنار میدان نقش جهان و در همسایگی چهار باغ واقع شده است. چهل ستون به همراه عمارت باشکوه خود از جمله خاطرات دوران حکومت صفویه در اصفهان است، که پس از انتخاب این شهر به عنوان پایتخت، توسط شیخ بهایی طراحی شده است. هر یک از نقاشی‌های مینیاتوری داخل باغ زمانی خاص را در دوران صفویه نشان می‌دهد.

اما این تمام ماجرا نیست! برخی از مورخان معتقدند ساختمان اصلی چهل ستون که در دوران شاه عباس دوم ساخته شده، شامل 40 ستون بوده است و از این تعداد 20 ستون به همراه بخشی از عمارت، در حادثه آتش‌سوزی در زمان "شاه سلطان حسین" آخرین پادشاه صفوی، ویران و نابود شده است. اما بعد از گذشت زمانی مجددا مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. تالار بزرگ کاخ دارای تعداد زیادی از نقاشی‌های زیبا می‌باشد که برخی صحنه‌های مهم مانند نبردهای بزرگ در دوره‌های مختلف را روایت می‌کند. این نقاشی‌ها به خوبی نگهداری می‌شوند، حتی پس از گذشت 300 سال همچنان هم می‌توان شاهد زنده بودن این آثار بود. چهل ستون در واقع یکی از بهترین نمونه‌ها برای معرفی سبک باغ ایرانی است. اصفهان زمانی یکی از بزرگترین شهرهای جهان بود و از سال 1050 تا 1722 به خصوص در قرن شانزدهم، در زمانی که سلطنت صفوی که برای دومین بار در تاریخ خود، پایتخت بودن را تجربه می‌کرد هنرهای بسیاری در این شهر شکوفا شد. این شهر همچنان شکوه گذشته خود را حفظ کرده است، چهل ستون یک عمارت زیبا در انتها یک باغ و استخر طولانی است که می‌تواند فضایی ایده‌آل برای بازدیدکنندگان ترسیم نماید.

معماری کاخ چهل ستون

معماری ساختمان‌های باغ چهل ستون، ادغام کننده کاج و سایر نمادهای منحصر به فرد است که با نگاهی دقیق به تراس و سقف چوبی زیبای چهل ستون، متوجه نقوش هندسی خاص آن خواهید شد و جالب است بدانید نمادی از معماری گذشته در ایران است. سبک طراحی و معماری چهل ستون متفاوت از سایر بناهای تاریخی در اصفهان می‌باشد. طراحی این کاخ تلفیقی از سبک‌های معماری چینی، ایرانی و اروپایی است. قبل از ورود به کاخ، ایوانی وجود دارد که دارای 20 ستون ساخته شده با چوب سرو است. همانطور که از نام چهل ستون برمی‌آید، شاید انتظار مشاهده 40 ستون را داشته باشید، اما در واقع بازتاب 20 ستون واقعی در آب استخر، این توهم را ایجاد می‌کند که 40 ستون در چهل ستون وجود دارد. گفتنی است عدد 40 در ایران به طور کلی بیانگر تعدد یا کثرت است.

بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که در پشت ساخت چنین سازه‌ای شگفت‌انگیز، تفکر و نظریه پردازی‌های بزرگی وجود داشته است. علاوه بر این، درها و پنجره‌ها همه با تزئینات پارچه‌ای و طرح‌های تزئینی ساخته شده‌اند. تالار مرکزی کاخ شامل برخی از نقاشی‌های پر زرق و برق است که هر کدام به یک رویداد خاص در یک دوره زمانی خاص اشاره می‌کنند. همه این عناصر گواه مهارت و تخصص استادان و معماران ماهر ایرانی مي‌باشد. کاخ چهل ستون یکی از مهم‌ترین آثار ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی یونسکو در سال 2011 است. در واقع 20 ستون را باید جزء یکی از شاهکارهای معماری ایرانی در دوران گذشته و همچنین حال معرفی کرد. ایده طراحی و ساخت تالار اصلی این کاخ از ایوان هخامنشیان، الهام گرفته شده است. به واسطه یک تراس زیبا که کاملاً بر اساس سبک و سیاق معماری ایرانی مي‌باشد، باغ و سالن‌های داخلی را به یکدیگر متصل می‌شوند. ستون‌های این کاخ از چوب‌هایی باریک و آجدار ساخته شده است، که با تیرهای ضربدری و منبت کاری شده خودنمایی می‌کنند.

چهل ستون نه فقط یک بنا تاریخی، بلکه موزه‌ای ارزشمند با آثاری بسیار گران‌بها است، آثاری از نقاشی‌های سرامیکی معروف که همانند تصاویر حک شده در عالی قاپو اصفهان، روایت‌های بسیاری را به چشم گردشگران منتقل می‌کند. بسیاری از این نقاشی‌ها در دوره‌های مختلف تاریخی بعد از صفویان به علت وقوع مشکلات و یا ناکارآمدی‌های زیاد، از بین رفته و یا پراکنده شده‌اند. بخشی از آن‌ها هم اکنون در موزه‌های معتبر غرب نگهداری می‌شوند. اگر در تالار اصلی بایستید و به حوضچه یا استخر چهل ستون خیره شوید، قطعا از اهمیت مفهوم "تالار" در دوره‌های گذشته تاریخ ایران مطلع خواهید شد. در این زمان درک خواهید کرد که چرا پادشاهان ایرانی علاقه‌ای وافر به نشستن در تالار و تماشا استخر و باغ از منظره‌ای متفاوت بودند. در قسمت‌های بیرونی ساختمان تصاویری جالب توجه شما را جلب خواهند کرد، تصاویری که صورت برخی از مشهورترین چهره‌های اروپایی را در خود جای داده‌اند، این افراد به احتمال بسیار زیاد سفرا و یا برجسته‌ترین افراد اروپایی بوده‌اند.

این کاخ از اولین بناهایی است که در آن می‌توانید شاهد تزئینات گسترده‌ای از جمله آینه کاری‌ها و نقاشی‌های کوچک و بزرگ روی دیواره‌ها باشید. تمامی دیواره‌های این کاخ زیبا با آینه‌های شیشه‌ای و نقاشی‌های رنگارنگ و زیبا تزئین شده است. ایوان بزرگ چهل ستون با 3 متر طول و 17 متر عرض و ارتفاعی بالغ بر 14 متر، نمایی ماهرانه از معماری ایرانی است. چوب درخت‌های چنار و کاج اصلی‌ترین ترکیب ستون‌های این کاخ را تشکیل داده‌اند. استخر این عمارت 110متر طول و 16 متر عرض دارد و این استخر نمایی منحصر به فرد به چهل ستون بخشیده است. عمق بخش‌های جلویی استخر برای نمایش حداکثر زیبایی عمارت چهل ستون بیش از بخش‌های پشتی آن است. کاخ چهل ستون یکی از مشهورترین باغ‌های ایرانی است، اصلی‌ترین هدف از ساخت این باغ استفاده از آن به عنوان عمارتی سلطنتی بود. ایوان اصلی چهل ستون از دو قسمت تشکیل شده، بخشی از 18 ستون چوبی بلند و 4 ستون اصلی متشکل شده است. روی این ستون‌ها 4 شیر سنگی منقوش وجود دارد، که آب از دهان آن‌ها به استخر مرمری عمارت سراریز می‌شود. در قسمت دیگر که کمی بالاتر است، ورودی اصلی را مشاهده خواهید کرد. این قسمت روی دو ستون قرار دارد و با آینه کاری‌های گسترده و زیبا مزین شده است. سقف تالار از قاب‌های چوبی با اشکال هندسی مختلف تشکیل شده است.

نقاشی های چهل ستون اصفهان

نقاشی‌های چهل ستون اصفهان روایتگر صحنه‌های خاصی از تاریخ ایران را به نمایش گذاشته است. به طور مثال یکی از آن‌ها پذیرایی ایرانیان از پادشاهان ازبکستان در سال 1646 (یعنی درست در زمانی که ساخت چهل ستون به پایان رسیده بود) را به تصویر کشیده است. به نمایش در آوردن دوران‌های گذشته برای مردمان امروزی تنها با یک نقاشی، پدیده‌ای شگفت‌انگیز و در عین حال اعجاب‌آور می‌باشد. با نگاهی به یکی دیگر از نقاشی‌های چهل ستون می‌توانید شاهد نبرد چالدران در برابر سلطان سلیم دوم عثمانی در سال 1514 باشید، دورانی که ایرانیان بدون سلاح گرم جنگیدند. نقاشی‌های دیگری در این کاخ روایتگر پناهندگی پادشاه مغول در ایران می‌باشد که به سال 1544 باز می‌گردد. در یک نقاشی جدیدتر پیروزی نادرشاه مقابل ارتش هند در کرنال (سال 1739) به تصویر کشیده شده است. با نگاهی به ترکیب‌های تاریخی که به سبک مینیاتوری ترسیم شده‌اند، روایت‌هایی جذاب از عشق و شادی را می‌توان تصور کرد. نقاشی‌های اصلی که روی دیواره‌های چهل ستون حکاکی شده‌اند، مربوط به زمان شاه عباس دوم با خصوصیات مکتب اصفهانی است. یکی از بارزترین ویژگی‌های این کاخ مشهور در اصفهان، نقاشی‌ها و نقاشانی است که تاثیر ویژه‌ای در خلق آثاری ارزشمند داشته‌اند. نقاشی‌هایی که به شهرت و جذابیت این عمارت افزوده است. این نقاشی‌ها در واقع نمونه‌های كامل مكتب نقاشی اصفهان در قرن 17 و 18 هستند. به طور کلی، علاوه بر تزئینات گل و حیواناتی که روی دیوارها حکاکی شده است، حدودا هفتاد نقاشی دیگر با تکنیک‌هایی از جمله تمپر و رنگ روغن در کاخ چهل ستون دیده می‌شود.

در نقاشی‌های چهل ستون اصفهان می‌توانید شاهد سه مکتب یا شیوه نقاشی باشید.

• مکتب نقاشی اصفهان 

مکتب نقاشی اصفهان، حاصل تلاش یکی از مشهورترین هنرمندانی است که از او به عنوان نقاش، هنرمند و خوش‌نویس نیز یاد می‌شود. رضا عباسی خالق این مکتب است.

• مکتب نقاشی اروپایی

مکتب و سبک اروپایی حاصل سلیقه درباریان حکومت صفوی بود. حضور برخی از هنرمندان اروپایی در ایران برای روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ایران و اروپا بود. همین باعث شد تا این مکتب به عنوان یک سبک ایده‌آل برای نقاشی در نظر گرفته شود. اگرچه ریشه‌ها و گرایش‌های نقاشی اروپایی در ایران را باید به دهه‌های گذشته نسبت داد، اما از حدود نیمه دوم قرن هفدهم، این مکتب به عنوان یک شیوه مستقل در نقاشی ایرانی شناخته شد.

• مکتب یا نقاشی ترکیبی

روش ترکیبی در واقع روشی نشأت گرفته از تلاش نقاشان ایرانی می‌باشد که تحت تاثیر تعالیم و آموزه‌های هنر اروپایی قرار گرفته بودند..

رضا عباسی از جمله مشهورترین نقاشان در زمان شاه عباس اول صفوی بود که روابط سیاسی و تجاری ایران با کشورهای اروپایی، در زمان شاه عباس اول، منجر به گسترش سبک نقاشی ایتالیایی در اصفهان شد. از سوی دیگر، رقابت‌های هنری بین دربار صفوی و دربار جهانگیر (پادشاه هند مغول) دلیل دیگری برای توجه به هنرمندان در این دوره بود. در این میان رضا عباسی نام برجسته‌ای در بین تمام هنرمندان و نقاشان اصفهان از خود به جای گذاشت. ساخت چندین ساختمان در زمان شاه عباس اول در اصفهان نوع جدیدی از نقاشی را ایجاد کرد. در این تصاویر، رنگ لباس و صورت و تزئینات صحنه قابل توجه بود، اما مهارت رضا عباسی که بیشتر تمایل به نقاشی به سبک کیاروسکورو داشت، در به تصویر کشیدن طبیعت و حالات روحی و اخلاقی مردم عادی بود. ویژگی او تنها مینیاتور آلبوم‌ها یا کتاب‌های کلکسیونرهای خصوصی بود.

مروری بر مهم‌ترین نقاشی‌های دیواری تالار سلطنتی چهل ستون

سمت غربی از راست به چپ

1. پذیرایی شاه عباس اول به احترام ولی محمدخان، پادشاه ترکستان
2. نبرد شاه اسماعیل اول با ارتش عثمانی به ریاست پادشاه سلطان سلیم اول 
3. پذیرایی شاه طهماسب اول از پادشاه همایون هند

سمت شرقی از راست به چپ

1. نبرد شاه اسماعیل اول با شیبک خان، حاکم ازبکستان
2. فتح نادرشاه افشار بر ارتش هندوستان پادشاه محمد شاه گورکانی
3. جشن پذیرایی شاه عباس دوم به احترام نادر محمد خان، پادشاه ترکستان

موزه چهل ستون اصفهان

موزه چهل ستون در سال 1948 تاسیس شد و پس از مرمت و بازسازی‌های انجام شده، بسیاری از نسخه‌های خطی، کتاب‌های تاریخی، ظروف تزئینی و آثاری مانند قالیچه، فرش، سفال در آن نگهداری می‌شود. از مهم‌ترین آثار این موزه می‌توان به نمونه‌های ذیل اشاره کرد:

• آثار سفالگری و کاشی کاری
• ظروف شیشه‌ای
• سکه‌های به جای مانده از دوران ماقبل تاریخ تا به امروز
• آثار هنری دوران صفویه مانند، نسخه‌های خطی کوفی قرآن
• فرش‌های دستبافت بی نظیر و قدیمی

بازسازی چهل ستون اصفهان

در باغی که هرگز این چنین زیبا و دیدنی نبود، اکنون می‌توانید روی سنگ فرش‌هایی که مسطح نیستند، قدم بزنید. کاخ بیست ستون که آن را "چهل ستون" می‌نامند، احتمالاً یکی از بهترین قصرهای دیدنی در اصفهان خواهد بود که از آن بازدید می‌کنید. متاسفانه با نزدیک شدن به آینه کاری‌های چهل ستون، متوجه خواهید شد که تقریبا خرد شده‌اند و شاید در معرض آسیبی جدی قرار دارند. کاخ و باغ چهل ستون در سال‌های 1977-80 به طور گسترده مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و بیشتر ستون‌های چوبی بزرگی که در ایوان اصلی قرار دارد، از پایه بریده شد و هسته مرکزی آن‌ها با میله‌هایی از جنس فولاد تقویت شد. اکنون از این بنا به عنوان موزه‌ای برای ثبت نقاشی‌ها، نگهداری مبلمان، شمشیر و نیزه‌ها استفاده می‌شود، که در جای جایِ این بنا به چشم می‌خورند.

چهل ستون کجاست،چگونه به این مکان برویم؟

کاخ باشکوه چهلستون در شهر دیدنی و زیبای اصفهان قرار دارد. برای دیدن این کاخ زیبا و تمام عیار، به ضلع غربی میدان نقش جهان، جایی در شرق خیابان چهارباغ و جنوب خیابان سپه بروید. شما می‌توانید با وسیله نقلیه خود به این کاخ بروید و ماشین خود را در پارکینک نزدیک آن پارک کنید و با تهیه بلیط ورودی وارد این مجموعه شاهکار شوید. اگر قصد دارید با وسایل نقلیه به این مکان بروید باید با اتوبوس یا مترو به ایستگاه میدان امام حسین(ع) بروید و بعد چند دقیقه پیاده‌روی خود را به این آثار تاریخی شکوهمند برسانید. 

ساعات بازدید و ورودی کاخ چهل ستون اصفهان

مجموعه شاهکار چهلستون در تمام ایام سال باز و قابل بازدید است جز روزهای تاسوعا و عاشورا، رحلت امام خمینی (ره)، حضرت علی (ع)، رحلت پیامبر (ص) و شهادت امام جعفر صادق (ع) که تعطیل می‌باشد.

ساعات بازدید کاخ چهلستون: از ۹ تا ۱۷

بلیط ورودی کاخ چهلستون: برای گردشگران داخلی 5 تومان و برای گردشگران خارجی 50 تومان 

سخن پایانی

اگر قصد عزیمت به اصفهان نصف جهان را در سر دارید، لازم است به شما پیشنهاد بازدید از این کاخ باشکوه را بدهیم. کاخ چهلستون از زیباترین آثارهای تاریخی ایران است و بازدید از آن خالی از لطف نیست. لحظه آخر در این مقاله قصد داشت تا شما گردشگران و توریستان عزیز را با این کاخ باشکوه و زیبا، که هنر خلق شده به دست معماران ایرانی است، آشنا کند.