در حدود 40 درصد از مردمان ترکیه مسلمان هستند، به همین خاطر تعداد مسجد های موجود در این کشور زیاد می باشد. مسجد ایاصوفیه را می توان نماد شهر استانبول دانست، کمتر کسی را می توان یافت که به استانبول سفر کند اما از این مسجد زیبا بازدید نکند. مسجد ایاصوفیه از بزرگ ترین و زیبا ترین مساجد تاریخی ترکیه محسوب می شود.
مسجد ایاصوفیه
ایاصوفیه در ابتدا به عنوان یک کلیسای متعلق به امپراتوری بیزانس ساخته شده، صد ها سال بعد کشور ترکیه توسط امپراطوری عثمانی فتح شد و این کلیسا به مسجد ایاصوفیه تبدیل گشت، جالب است بدانید پس از انتساب آتاتورک به مقام ریاست جمهوری این مسجد تبدیل به موزه ایاصوفیه شد. طبق شواهد موجود نام اولیه ایاصوفیه، کلیسای اعظم بوده است، تاریخچه ساخت کلیسای اعظم به سال 360 میلادی باز می گردد. جالب است بدانید که ایا صوفیه را تا به امروز 3 بار از نو ساخته اند، همین امر سبب شده است که ظاهر امروزی آن با ظاهر اولیه بنا در سال 360 میلادی تفاوت های چشمگیری داشته باشد. بنای امروزی این کلیسا در سال 523 میلادی به دستور ژوستینین یکم (امپراتور بیزانس) ساخته شده است. معماری این بنا بسیار خاص و شگفت انگیز بوده و شما را ساعت ها محو زیبایی خود می کند به شکلی که اصلا متوجه گذر زمان نشوید، همین امر سبب شده است که تصویر این مسجد سال ها در یاد و خاطر گردشگران باقی بماند. ظاهر اصلی این مسجد از یک گنبد بزرگ و 4 مناره تشکیل شده است. در ادامه مقاله به بررسی دقیق تر معماری و تاریخچه ی این بنا خواهیم پرداخت.
تاریخچه ایاصوفیه
در ابتدا لازم است بدانید که قدمت این مسجد بیش از 1500 سال می باشد، همین امر سبب محبوبیت آن در بین گردشگران علاقمند به تاریخ شده است. مسجد ایاصوفیه در طول این سال های زیبایی خود را حفظ کرده و امروزه به عنوان یکی از محبوب ترین جاذبه های توریستی کشور ترکیه شناخته می شود. در سال 337 میلادی امپراتور روم شرقی (کنستانتین دوم) تصمیم داشت کلیسایی در کنار کاخ امپراتوری خود (کاخ اعظم) احداث کند، دلیل نام گذاری این کلیسا به نام کلیسای اعظم، نزدیکی آن به کاخ اعظم می باشد، همچنین لازم است بدانید که برای ساخت این کلیسا از چوب استفاده کرده اند. عمر کلیسای اعظم بسیار کوتاه بود در پی اختلافات و شورش های سال 404 میلادی در آتش سوخت و تخریب شد. در سال 405 میلادی این بنا برای دومین بار ساخته شد، بنای جدید ایاصوفیه در آن زمان دارای 5 محراب بود و سقفی از جنس چوب داشت. این کلیسا نیز مانند کلیسا اعظم در سال 532 میلادی در پی شورش نیکا، تخریب گشت. امروزه بقایای بنای دوم ایاصوفیه که توسط باستان شناسان آلمانی کشف گردیده، در بخش باغ غربی نگهداری می شود. ساختمان امروزی مسجد ایاصوفیه که در واقع سومین بنای ساخته شده در این مکان می باشد، در زمان امپراتوری ژوستینین بنا نهاده شد. ساخت ایاصوفیه در سال 532 میلادی توسط دو شخص به نام های ایزیدوروس و آنتمیوس آغاز گشت و پس از گذشت 5 سال در سال 537 میلادی پایان یافت و در تاریخ 27 دسامبر همان سال افتتاح گشت. در آن زمان نام این کلیسا به کلیسای ایاصوفیه تبدیل گشت، این لغت به معنای "خرد مقدس" می باشد. ایاصوفیه، در آن زمان محل تاج گذاری امپراتوران روم بوده است. امروزه می توانید با مراجعه به بخش نیایشگاه درون کلیسا، مکان تاج گذاری را مشاهده کنید.
بازسازی مسجد ایا صوفیه
در پی زلزله سال های 553، 557 و 558 بخش های مختلف بنای ایاصوفیه از جمله گنبد اصلی و مجراب تخریب شد. پس از آن امپراتور روم دستور بازسازی بخش های تخریب شده را صادر کرد، در طول این بازسازی ارتفاع گنبد بیشتر شد و از مصالح سبک تری برای ساخت آن استفاده گشت، این بازسازی تا سال 562 میلادی به طول انجامید.
در سال 989 در این منطقه زلزله ای شدید رخ داد که در پی آن بار دیگر گنبد ایاصوفیه فرو ریخت. پس از این زلزله، شخصی به نام ترادات به بازسازی گنبد پرداخت، این بازسازی در سال 994 میلادی پایان یافت. در طول سال های 1204 تا 1261 میلادی پس تسخیر قسطنطنیه این کلیسا مورد تجاوز و غارت مسیحیان لاتین قرار گرفت و آثار بسیاری از آن را به کلیساهای غربی انتقال داده اند. در سال 1261، امپراتوری بیزانس موفق به باز پس گیری این منطقه شد.
جالب است بدانید که تا قرن 15 میلادی نام این منطقه قسطنطنیه بوده است، در قرن 15 میلادی پادشاه عثمانی (سلطان محمد فاتح) به این منطقه حمله کرد و جنگ میان مسلمانان و امپراتوری بیزانس شکل گرفت، مسلمانان در این جنگ پیروز شدند و پس از فتح قسطنطنیه، نام آن را به اسلامبول تغییر داده اند. در این دوران بوده که کلیسای ایاصوفیه تبدیل به مسجد ایاصوفیه گشت. در دوران حکومت سلطان مجید بخش های بسیاری به ایاصوفیه اضافه گشت و همچنین در سال 1847 توسط Fossati Brothers بازسازی شد. سال ها بعد جمهوری ترکیه با رهبری آتاتورک تشکیل شد و نام این شهر از اسلامبول به استانبول تغییر یافت، پس از آن در سال 1935 میلادی با دستور آتاتورک، مسجد ایاصوفیه تبدیل به موزه ایا صوفیه گشت، در پی این تغییر سالانه گردشگران بسیاری برای بازدید از بخش های مختلف ایاصوفیه به این شهر سفر می کنند. در آن سال ها مسجد ایاصوفیه وضعیت مناسبی نداشت و بخش های بسیاری از آن لازم بود بازسازی شود، به همین دلیل سازمانی به نام صندوق جهانی آثار تاریخی هزینه بازسازی این بنا را تامین کرد، این بازسازی در سال 1997 آغاز و در سال 2006 پایان یافت.
موزه ایاصوفیه
موزه ایاصوفیه را می توان یکی از معروف ترین جاذبه های گردشگری کشور ترکیه دانست، تاریخچه برخی از آثار موجود در این موزه به قرون وسطی باز می گردد. تمام بخش های موجود در این مسجد جزو آثار موزه محسوب می شوند، در ادامه متن به بخش های مختلف ایاصوفیه اشاره خواهیم کرد.
معماری مسجد ایاصوفیه
همانطور که در بخش تاریخچه به آن اشاره شد ساختمان کنونی مسجد، سومین ساختمانی است که در این مکان احداث شده است. معماران این بنا برای طراحی آن از معماری ساختمان های قبلی ایاصوفیه الهام گرفته اند. به طور کلی طول این بنا در حدود 100 متر و عرضی در حدود 7 متر دارد، همچنین ارتفاع گنبد امروزی این مسجد در حدود 55 متر می باشد. عجیب ترین بخش در ساخت ایاصوفیه را می توان اشیا و قطعه های با ارزش آن دانست که برخی از آن ها از مناطق دور دست به قسطنطنیه (استانبول امروزی) آورده شده اند. در آن زمان طبق دستور ژوستینین یکم، افراد موظف بوده اند که اشیا ارزشمند ساختمانی را برای تکمیل ایاصوفیه به قسطنطنیه ارسال کنند. از معروف ترین آن ها می توان یه ستون ها و قسمت هایی از جنس سنگ مرمر اشاره کرد که از شهر های سوریه و آناتولی به این منطقه فرستاده شده اند. سایر بخش های ارزشمند ایاصوفیه از شهر های تاریخی افسوس، بعلبک، طرسوس و آسپندوس آورده شده اند، همچنین جالب است بدانید که 8 ستون نگهدارنده ی گنبد ایاصوفیه مربوط به مصر می باشند. ایاصوفیه در مجموع دارای 104 ستون می باشد، همچنین لازم است بدانید که 4 طاق گنبدی شکل موجود در این بنا، عمقی در حدود 20 متر و ارتفاعی حدود 60 متر از سطح زمین دارند. وجود 40 پنجره دور تا دور گنبد ایاصوفیه سبب شده است که نور زیادی به داخل مسجد بتابد و در هنگام روز فضا را کاملا روشن کند.
دیوار های موجود در فضای داخلی ایاصوفیه، با استفاده از سنگ مرمر تزئین شده اند، جالب است بدانید که تزئینات مرمرین موجود بر روی دیوار ها در کنار یکدیگر، باعث به وجود آمدن اشکال هندسی زیبا ای شده است. سایر دیوار های ایاصوفیه را با موزاییک هایی از جنس طلا، شیشه، نقره و سفال پوشانده اند، بر روی این موزاییک ها آثار هنری زیبایی از قرن 6 میلادی بجا مانده است، همچنین بر روی موزاییک های سقف، تصاویری از قرن 7 و 8 میلادی قابل مشاهده است. در این مسجد آثار هنری بسیاری وجود دارد که در بخش بعدی مقاله به بررسی دقیق تر آن ها خواهیم پرداخت.
موزاییک های ایاصوفیه
آثار هنری و نقاشی های موجود بر روی موزاییک های ایاصوفیه باعث زیبایی هرچه بیشتر آن شده و ساعت ها شما را به خود خیره می کند. در این بخش به بررسی محبوب ترین آن ها خواهیم پرداخت.
- موزاییک سونو: این موزاییک که در سالن جنوبی ایاصوفیه قرار گرفته است، نشان دهنده ی تصویر مریم مقدس و حضرت مسیح می باشد. قدمت این موزاییک در حدود 1100 سال تخمین زده می شود، همچنین لازم است بدانید که موزاییک سونو در طی بازسازی قرن 19 میلادی، کشف شده است.
- موزاییک مسیح: معروف ترین موزاییک موجود در ایاصوفیه را می توان موزاییک مسیح دانست، بر روی این موزاییک تصویری غمگین از از مسیح و لئوی ششم قابل مشاهده می باشد. در این تصویر مسیح دستان خود را بالا برده و در دست چپ او کتاب انجیل قرار گرفته است، این گونه تصاویر مسیح در هنر بیزانس به عنوان "پانکراتور" شناخته می شود.
- موزاییک محراب: در میان گنبد موجود در محراب ایاصوفیه تصویری دیگر از مریم مقدس و مسیح مشاهده می شود که در ارتفاع 50 متری قرار گرفته است. تاریخچه این موزاییک مربوط به قرن 9 میلادی است.
- موزاییک دو فرشته: بر روی گوشه راست و چپ محراب، تصویر دو فرشته میکائیل و جبرئیل قابل مشاهده است، این موزاییک مربوط به قرن 9 میلادی می باشد، همچنین لازم است بدانید که امروزه تنها بخشی از آن به جا مانده است.
- موزاییک ترکیب دسیسی: بر روی این موزاییک تصویر حضرت مسیح، حضرت یحیی و همچنین مریم مقدس مشاده می شود. تاریخچه نقاشی موجود بر روی این موزاییک به قرن 13 میلادی باز می گردد.
- موزاییک اسقف: تصاویر اسقف های اعظم در دوران مختلف بر روی سقف ورودی غربی ایاصوفیه نقش بسته است. قدمت این نقاشی ها به قرن 9 و 10 باز می گردد، همچنین لازم است بدانید که امروزه بخش های بسیاری از نقاشی های اسقف از بین رفته است.
- موزاییک زوئه: بر روی این موزاییک نقاشی کنستانتین نهم و زوئه و مسیح مشاهده می شود، این نقاشی هم به سبک پانکراتور می باشد.
- موزاییک کمننوس: بر روی این موزاییک تصویر مریم مقدس و مسیح در میان اشرافیان روم شرقی قابل مشاهده است. از دلایل اصلی وجود این موزاییک در ایاصوفیه را می توان کمک مالی ژان دوم برای بازسازی ایاصوفیه دانست.
- موزایک امضا: در ورودی اصلی ایاصوفیه موزاییکی طلایی رنگ وجود دارد که در واقع امضاء و مهر سلطان عبدالمجید می باشد، این شخص دستور بازسازی ایاصوفیه را در قرن 19 میلادی صادر کرده است.
در سایر بخش های ایاصوفیه چندین موزایک دیگر قابل مشاهده می باشد.
نکاتی جالب در رابطه با ایاصوفیه
- در ساخت ایاصوفیه بیش از 20 هزار نفر با یکدیگر همکاری کرده اند.
- پس از تبدیل این مسجد به موزه ایاصوفیه، خواندن نماز در آن ممنوع اعلام شد.
- در سال 2007 میلادی اشخاصی قصد داشته اند که ایاصوفیه را مانند گذشته به کلیسا تبدیل کنند.
- در سال 2015 تعداد بازدید کنندگان این موزه به بیش 3.4 میلیون نفر رسید.
- 85 سال پس از ممنوعیت اقامه نماز در ایاصوفیه، در تاریخ 1 جولای 2016 نماز جماعت در این مسجد برگزار گشت.
- مسجد ایاصوفیه از فاصله ای بسیار دور قابل مشاهده می باشد.
- این بنا بر روی گسل ساخته شده است.
- سالانه بیش از 4 میلیون گردشگر از ایاصوفیه بازدید می کنند.
- سلطان محمد دوم از توپ های جنگی موجود در بیرون ایاصوفیه برای فتح استانبول کنونی استفاده کرده است.
فضای داخلی ساختمان ایاصوفیه
با مطالعه تاریخچه ایاصوفیه متوجه خواهید شد که این بنا در دوره ای از تاریخ کلیسا بوده و در دوره ای دیگر مسجد، همین امر سبب شده است که در بخش های مختلف آن آثار متفاوتی از مسجد و کلیسا قابل مشاهده باشد. در این بهش از مقاله به بررسی قسمت های مختلف این ساختمان خواهیم پرداخت.
- درهای ورودی ایاصوفیه: بزرگ ترین درب موجود در ایاصوفیه، باب همایون بوده که تاریخچه ساخت آن به قرن 6 میلادی باز می گردد، جنس این درب از چوب بلوط بوده و ارتفاعی در حدود 7 متر دارد. باب همایون برای ورود امپراتور به ایاصوفیه بوده است، جالب است بدانید طبق شواهد بجا مانده گفته می شود که برای ساخت باب همایون از چوب کشتی نوح استفاده شده است. در بخش جنوبی ساختمان درب مرمرین قرار گرفته است، جالب است بدانید که درب مرمرین نشان دهنده ی بهشت و جهنم می باشد. در گذشته ای بسیار دور فضای پشت این درب محل برگزاری جلسات امپراتوری بیزانس بوده است. درب زیبا را می توان قدیمی ترین بخش موجود در ساختمان امروزی ایاصوفیه دانست که در بخش جنوبی شبستان قرار گرفته است. تاریخچه این درب به قرن 2 میلادی باز می گردد، همچنین جالب است بدانید که درب زیبا را در سال 838 میلادی از معبدی در شهر طرسوس به ایاصوفیه آورده اند.
- گنبد: گنبد اصلی ایاصوفیه با شعاعی در حدود 31 متر و ارتفاعی در حدود 55 متر، یکی از بزرگ ترین گنبد های موجود در دنیا محسوب می شود، همین امر سبب شده است که افراد بسیاری برای بازدید از آن به استانبول سفر کنند. با مطالعه تاریخچه ایاصوفیه متوجه خواهید شد که این گنبد در طول تاریخ بار ها تخریب شده و از نو ساخته شده است.
- محراب: محراب ایاصوفیه در قسمت جنوب شرقی این مسجد قرار گرفته است، استفاده از سنگ مرمر و طلا برای تزئین این بخش، باعث زیبایی هرچه بیشتر محراب شده است. در بخش های مختلف محراب نقاشی های بسیاری نیز قابل مشاهده است.
- اتاق سلطان: این اتاق در دوران حکومت عثمانی در ایاصوفیه ساخته شده است. طبق رسوم آن زمان، سلطان باید نماز های خاص را در این مسجد و در اتاق سلطان بخواند. شکل کلی این اتاق 8 ضلعی بوده و دارای 5 ستون می باشد، همچنین لازم است بدانید که برای زیبایی هرچه بیشتر اتاق سطان از سنگ مرمر و طلا برای تزئین آن استفاده شده است، امروزه این اتاق در محراب مسجد قرار دارد.
- منبر: منبر ایاصوفیه در محراب مسجد قرار دارد، این منبر مرمرین را در قرن 16 میلادی ساخته اند. تزئینات موجود بر روی منبر زیبایی آن را دو چندان کرده است.
- ماذنه: ماذنه در واقع همان جایگاه نماز مسجد ایاصوفیه می باشد که در دوران حکومت عثمانی ساخته شده است. جایگاه اذان ایاصوفیه رو به قبله بوده و جنس آن از سنگ مرمر می باشد. همچنین لازم است بدانید که امروزه در این مسجد 4 جایگاه اذان جدید ساخته شده است.
- امفالیون: امفالیون بخشی دایره شکل بوده و تاریخچه آن به زمان پادشاهی بیزانس باز می گردد، در آن زمان امفالیون محل تاج گذاری پادشاهان در کلیسا بوده است.
- نوشته وایکینگی: بر روی تخته سنگی از جنس مرمر در بخش جنوبی ایاصوفیه، نوشته ای از واکینگ ها وجود دارد که مربوط به قرن 9 میلادی است. واکینگ ها در حدود 200 سال به عنوان گارد سلطنتی روم شرقی در این منطقه فعالیت داشته اند.
- مکعبی از جنس مرمر: در ورودی اصلی مسجد، دو مکعب وجود دارد که در قرن 16 میلادی از شهر برگاما واقع در کشور ترکیه، به ایاصوفیه آورده شده اند. این مکعب ها تو خالی بوده و قدمتی بیش از 2300 سال دارند، مکعب ها در واقع آب خوری بوده اند و در بخش زیرین آن ها شیر آب قابل مشاهده می باشد.
- ستون آرزو: یکی از بخش های معروف در مسجد ایاصوفیه، ستون آرزو بوده که در شمال غربی مسجد قرار گرفته است. در میان این ستون سوراخی وجود دارد که اطراف آن پوشانده شده است. طبق باور مردم رطوبت موجود در میان سوراخ این ستون باعث برآورده شدن آرزو ها می شود.
- آثار هنری: در قسمتی از سال مرکزی ایاصوفیه تابلو های خوشنویسی زیبایی با رنگ طلایی قابل مشاهده می باشد، خوشنویسی موجود بر روی تمام این تابلو ها توسط مصطفی عزت افندی (خطاط ترک تبار) انجام شده است.
فضای خارجی ایاصوفیه
فضای بیرونی مسجد ایاصوفیه شامل بخش های متنوعی می شود که در این قسمت از مقاله به آن ها اشاره خواهیم کرد.
- مناره: همانطور که پیش تر به آن اشاره کردیم، این مسجد دارای 4 مناره با ارتفاع 50 متر می باشد. اولین مناره ی آن را در زمانی که ایاصوفیه از کلیسا به مسجد تبدیل شد با استفاده از چوب ساخته اند. امروزه مناره چوبی ایاصوفیه جای خود را به مناره ای جدید داده است. هر کدام از مناره ها را در بازسازی ها متعدد مسجد ایاصوفیه در قرن های 15، 16 و 19 میلادی، به آن اضافه کرده اند.
- مقبره: بخش مقبره ها در کنار ایاصوفیه قرار گرفته است، در این مکان مقبره پادشاهان عثمانی مانند سلطان سلیم دوم، سلطان مراد سوم، سلطان محمد سوم وسلطان مصطفی اول قرار گرفته است. شکل خاص مقبره سلطان سلیم دوم سبب شده است سالانه گردشگران بسیاری برای بازدید از آن به مسجد ایاصوفیه مراجعه کنند.
- موقتخانه: به طور کلی موقتخانه ها، مکانی برای تایین زمان طلوع وغروب خورشید و همچنین تایین وقت اذان توسط دانشمندان نجوم بوده است، موقتخانه موجود در ایاصوفیه یکی از 29 موقتخانه ای بود که در دوران عثمانی ساخته شد.
- آبخوری: ایاصوفیه در مجموع دارای 3 آبخوری می باشد، آبخوری اصلی که در واقع بنایی زیبا با معماری عثمانی می باشد، دارای 16 شیر آبخوری بوده، این آبخوری را می توان بزرگترین آبخوری استانبول دانست. دو آبخوری دیگر که در قرن 17 و 18 میلادی ساخته شده اند و در بخش جنوب غربی و جنوب شرقی مسجد قرار دارند.
- خزانه: در شمال شرقی مسجد، ساختمانی مربوط به روم شرقی وجود دارد، این ساختمان دایره شکل در آن دوران خزانه بوده است، گردشگران تور استانبول لازم است بدانند که در دوران عثمانی این ساختمان انبار نوانخانه بوده است.
- نوانخانه: در سال 1743 میلادی، ساختمانی جهت نگهداری از فقرا در مسجد ایاصوفیه احداث شد، دستور ساخت نوانخانه توسط سلطان محمود اول داده شده است، در بالای ورودی نوانخانه چندین کتیبه قابل مشاهده می باشد.
- مکتب: در سال 1740 میلادی به دستور سلطان محمود اول، مدرسه ای در جنوب غربی مسجد بنا نهاده شد، امروزه این مکتب به عنوان محل نگهداری اسناد و مدارک ایاصوفیه مورد استفاده قرار می گیرد.
جاذبه های گردشگری اطراف ایاصوفیه
در نزدیکی مسجد ایاصوفیه برخی از جاذبه های گردشگری محبوب تور ترکیه قرار گرفته است که برخی از آن ها به شرح زیر می باشند:
- موزه باستان شنانسی
- مسجد سلطان احمد
- کاخ توپکاپی
- موزه هنر های اسلامی
- حمام خرم سلطان
- باسیلیکا سیسترن
آدرس مسجد ایاصوفیه
ترکیه، استانبول، محله سلطان احمد، میدان ایاصوفیه
ساعت بازدید از مسجد ایاصوفیه
افراد می توانند از ساعت 9 صبح تا 6 بعد از ظهر در تمام طول هفته بجز روز های دوشنبه از این مسجد بازدید کنند.
قیمت بلیط مسجد ایاصوفیه
هزینه بازدید از این مجموعه 60 لیر می باشد، همچنین لازم است بدانید که بازدید از این مسجد برای کودکان، سربازان، افراد ناتوان، خبرنگاران و افراد بالای 65 سال ساکن در ترکیه رایگان است.
دسترسی به مسجد ایاصوفیه
گردشگران با اطلاع از آدرس مسجد ایاصوفیه می توانند با استفاده از خودرو شخصی و یا وسایل حمل و نقل عمومی مانند مترو، اتوبوس و تراموا به این مسجد مراجعه کنند.
