در دوران ضعف ایران و استعمار اروپایی‌ها بر آسیا و آفریقا، پرتغالی‌ها از فرصت استفاده کردند و با حمله به خلیج فارس، کنترل آب‌های این منطقه را در دست گرفتند. طبعا با به دست آوردن این منطقه، یکی از اولین اقدامات فرماندهان این کشور و پادشاه آن ساخت قلعه‌های نظامی بود. یکی از مهم‌ترین استحکامات ساخته شده در این دوران، قلعه پرتقالی ها قشم بود که هنوز هم پا برجاست. اما کدام فرمانده پرتغالی دستور ساخت این دژ را داد و ساختار آن به چه شکل است؟ در ادامه‌ی این مقاله به توضیح این موارد می‌پردازیم.
تاریخچه قلعه پرتغالی های قشم؛ از نبردهای اولیه تا آزادی
در سال 1507 میلادی قلعه پرتغالی ها قشم به دستور آلفونسو آلبوکرک، دریانورد پرتغالی ساخته شد. آلفونسو آلبوکرک تمام جزایر ورودی خلیج فارس را به تصرف خود درآورد. هدف او از این کار، تسلط بر تمام راه های تجاری دریایی در مسیر بازرگانان هند و اروپا بود. این تصرف 110 سال طول کشید و در این مدت قلعه های پرتغالی در هرمز، قشم، چابهار و لارک ساخته شدند.
تشکیل مقاومت ملی و آزادی خاک قشم
در طی بازه‌ای 115 ساله از تصرف خاک قشم، هرمز، لارک، چابهار، و حتی بخش‌های زیر مجموعه ایران یعنی بحرین و عمان، جبه‌ای از مقاومت ملی علیه پرتقالی‌ها ایجاد شد. این جبهه با فعالیت امام قلی‌خان شدت گرفت. در نهایت در سال 1622 این فرماندهی شاه عباس صفوی با همراهی بریتانیایی‌ها قلعه پرتقالی ها قشم را آزاد کردند.
کشف قلعه پرتقالی ها در دهه نهم شمسی
در سال 1387 شمسی قلعه ی پرتغالی ها توسط احسان یغمایی از زیر خاک بیرون کشیده شد و در همین سال در زیر قلعه، تونلی زیر زمینی کشف شد. این تونل که دارای طول حدود 3 کیلومتر بود و تا میدان سعدی قشم ادامه داشت، به عنوان راه فرار فرماندهان و نیروهای نظامی و انبار نگهداری مهمات نظامی آنان ساخته شده بود. حفاری های شرکت برق در آن سال باعث کشف این تونل شد.
پس از کشف این در نتیجه کاوش هایی که در قلعهٔ پرتغالی ها صورت گرفت ظروفی چینی، شیشه‌های ساخت ونیز و توپ‌های جنگی پیدا شد. در واقع در این قلعه مهمات و سلاح‌ها نگهداری می‌شد تا در مواقع اضطراری از دژهای هرمز، قشم و لارک پشتیبانی به عمل آید. از طریق آب باران و آب چاه، آب مصرفی قلعه تامین می‌شد و سپس توسط یک کانال زیرزمینی در برکه‌ها و حوض‌های قلعه ذخیره می‌گردید.
قلعه پرتغالی ها کجاست؟
اگر قصد داشته باشید از راه هوایی به جزیره قشم و قلعه پرتغالی ها بروید، میتوانید از طریق فرودگاه اقدام به این کار کنید. در صورتی که قصد دارید با خودرو شخصی به جزیره قشم بروید و از قلعه پرتغالی ها دیدن کنید بهتر است ابتدا خود را به بندر لنگه و سپس بندر خمیر برسانید. پس از آن بندر پل را پیدا کنید زیرا در آن جا لندینگ کرافت به طور شبانه روزی برای جابه‌جایی افراد و خودروها وجود دارد. در واقع شما از طریق شناور دریایی با پیمودن 1800 متر از اسکله پل به اسکله لافت می‌رسید. علاوه بر این ها، اگر قصد دارید با اتوبوس یا قطار سفر کنید میتوانید ابتدا به بندرعباس بروید. بعد به وسیله لنج‌هایی که در بندر وجود دارد در عرض 20 دقیقه خود را به قشم برسانید.
ساختار و معماری قلعه پرتغالی ها
یکی از ویژگی‌های جالب قلعهٔ پرتغالی ها، قرار گیری آن روی یک تپه است که باعث می‌شود از طریق آن کل منطقه و دریا دیده شود. مساحت این قلعه بیشتر از 2000 متر مربع است و از سنگ‌های آهکی، گچی و ملاط ساروج محلی تشکیل شده است. قلعهٔ پرتغالی‌ها شامل اتاق‌های سرباز خانه، مقر فرماندهی، زندان، کلیسا، تالار، انبارهای جنگ افزار و آب انبار بزرگ است. کلیسای برخی از قلعه‌های پرتغالی با ستون‌های سنگی دایره‌ای و قوس‌های زیبای از سنگ‌های مرجانی تراش خورده، مزین شده است. اگر از این منطقه بازدید کنید در چهار گوشه قلعه، برج های نگهبانی با ارتفاع 12 متر را خواهید دید. در طراحی و ساخت قلعه پرتغالی ها از سبک معماری قلعه های قرون وسطی الگو گرفته شده بود. با این حال در ساخت این بنا می‌توان معماری ایرانی را مشاهد کرد.
نوعی از معماری که متاثر از معماری‌های قوم پارت و ساسانی است و همچنین به معماری سلجوقیان و کاروانسراهای شاه عباسی شباهت دارد. قلعه ی پرتغالی ها قشم در سال 1377 به عنوان آثار ملی به ثبت رسید. رئیس واحد میراث فرهنگی اداره کل گردشگری قشم در ارتباط با مرمت قلعه پرتغالی ها گفته است: "قرار بود قلعه پرتغالی‌های قشم مرمت شود و سازمان میراث فرهنگی کشور به دنبال اجرای این طرح بود. زمانی که موضوع مرمت توسط پرتغالی‌ها مطرح شد آنها طرحی را در این زمینه ارائه کردند که بیشتر طرح بازسازی بود تا مرمت و مرمت کاران ایرانی انتقاداتی به آن داشتند ولی در نهایت موضوع به جایی ختم شد که ایران اجازه مرمت را به پرتغالی‌ها نداد.
قلعه‌هایی مشابه قشم در شهر گوا
در همان سال‌ها که قلعه پرتقالی ها در جزیره قشم ساخته شد، پرتقالی‌ها در حمله شبه جزیره هند، قلعه‌هایی را در شهر ساحلی گوا هم ساختند. معماری اغلب این قلعه‌ها به یکدیگر شباهت دارند و می‌توان آنها را با یکدیگر مقایسه کرد. به طور مثال می‌توان به قلعه آگودا اشاره کرد که در گوا و با ساختاری پرتغالی ساخته شده است.
هزینه و ساعت بازدید قلعه پرتغالی ها
با توجه به اینکه قشم آب و هوایی مرطوب دارد و معمولا در فصل‌های تابستان رطوبت این جزیره بالا است، بهترین زمان برای سفر به این منطقه اواخر پائیز تا اوایل بهار است. اما ساعت بازدید و هزینه بلیط قلعه پرتغالی‌ها قشم به چه صورت است؟ طبق آخرین بروزرسانی‌هایی که انجام شده است گردشگران ایرانی 6 هزار تومان و گردشگران خارجی 15 هزار تومان باید برای بازدید از قلعه بپردازند. بازدید از محوطه قلعه و اطراف آن از ساعت 8 صبح تا 6 بعد از ظهر امکان پذیر است. در این ساعات هر شخص از 1 تا 2 ساعت زمان دارد که به بازدید از قلعه بپردازد.
جاهای دیدنی اطراف قلعه پرتقالی ها قشم
در صورتی که قصد دارید برای دیدن قلعه‌ی پرتغالی ها به قشم سفر کنید میتوانید از سایر بخش‌های دیدنی این جزیره نیز دیدن کنید. یکی از زیباترین قسمت‌های قشم، منظره چشم نواز دریا است که با آب‌های نیلگون حسی از آرامش را در هر فرد زنده می‌کند. از دیگر قسمت‌های دیدنی این جزیره، تپه‌ای به نام خورکولغان است. تپه خورکولغان در واقع گورستان تاریخی و قدیمی است که قدمت آن به 300 سال قبل می‌رسد. این گورستان محل دفن سربازان انگلیسی و پرتغالی بوده است. از آن جایی که این گورستان با قلعه ی پرتغالی ها فاصله زیادی ندارد، در صورت بازدید از قلعه میتوانید از این منطقه نیز دیدن کنید.
بهترین زمان بازدید از قلعه پرتغالی های قشم
بهترین زمان برای سفر به قشم از آذر ماه تا اوایل بهار است البته در این ایام قشم شلوغ است اما آب و هوای مطلوبی دارد. قلعه پرتغالی‌ها نورپردازی خوبی دارد و بعد از غروب آفتاب نیز جذاب است البته توصیه می‌کنیم ساعات خنکی را انتخاب کنید و بهترین زمان برای بازدید از این قلعه هنگام طلوع و غروب خورشید است.
نحوه دسترسی به قلعه پرتغالی های قشم چگونه است؟
اگر با هواپیما به این جزیره سفر نکردید بهتر است با استفاده از خودرو به بندر لنگه رفته و بعد از آن به بندر خمیر بروید. در این بندر به طور شبانه روزی یکی شناور دریایی که وظیفه جابجایی خودرو و انسان‌ها را به عهده دارد وجود دارد. فاصله دریایی اسکله پل تا اسکله لافت حدودا 1800 متر است. اگر نمی‌خواهید با خودرو شخصی به این جزیره بروید میتوانید با استفاده از اتوبوس یا قطار تا بندر عباس بروید و با لنج به قشم بروید. بعد از رسیدن به قشم به سمت شرق جزیره و بندر ذاکری بروید و در میدان ولایت در اولین خروجی بپیچید و به سمت خیابان باهنر حرکت کنید. کمی که پیش برویدتابلوی قلعه پرتغالی ها را مشاهده خواهید کرد. در ادامه مسیر از بلوار خارج شوید و با گذر از کوچه پس کوچه‌ها به مقصد برسید.
