شهر مشهد یکی از شهرهای توریستی کشور است که بیشتر به دلیل وجود حرم مطهر امام رضا (ع) تعداد بسیار زیادی تور مشهد در آن برگزار می‌شود؛ ولی نکته دیگری که گردشگران این شهر گردشگری باید بدانند این است که شهر مشهد دارای طبیعتی زیبا و دلپذیر در حومهٔ خود است که با نام بند گلستان شناخته می‌شود. اگر شما هم قصد سفر به مشهد را دارید به شما پیشنهاد می‌دهیم که در روزهای اقامتتان از دیدن طبیعت این شهر غافل نشوید. بند گلستان مشهد که یکی از قدیمی‌ترین سدهای کشور است، یکی از مکان‌های تفریحی مناسب برای افرادی است که شیفته‌ی طبیعت گردی هستند. در ادامه این مقاله با ما در لحظه آخر همراه باشید تا با طبیعت زیبای بند گلستان بیشتر آشنا شوید.
معرفی بند گلستان مشهد
بند گلستان یکی از بندهای تاریخی و دیدنی استان مشهد است که متعلق به دوره‌ی تیموریان است. این بنا که قدمتی ۵۰۰ ساله دارد، در میان دو صخره عظیم و بزرگ واقع شده و در قسمت بیرونی آن نیز صخره‌ای واقع شده که نقش پشتیبان بند را ایفا می‌کند. در پشت این بند آب فراوانی جمع شده است که در کنار صخره‌های بزرگ و طبیعت زیبای این منطقه منظره‌ی زیبایی را برای تفریح گردشگران به وجود آورده است. تا سال 1351 ارتفاع بند گلستان 15 متر بود که در همین سال به دلیل خروج آب به صورت سرریز آستان قدس رضوی وظیفه‌ی بازسازی این سد تاریخی مشهد را بر عهده گرفت. در طی بازسازی انجام شده 6 متر به ارتفاع تاج بند و 5 دریچه بتنی خروج آب با شش پایه بتنی در قسمت انتهای غربی آن افزوده شد. خروج آب به صورت سرریز از روی تاج‌بند انجام می‌شد. در نهایت طول این بند از 102 متر به 130 متر افزایش پیدا کرد. بازسازی بند گلستان تا پایان سال 1352 ادامه یافت و در فروردین ماه سال 1353 بند گلستان به صورت رسمی افتتاح شد و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
علت نامگذاری بند گلستان
بند گلستان در شهر مشهد واقع شده است و نام آن در لیست جاذبه‌های گردشگری شهر مشهد قرار دارد. این بند تاریخی در نزدیکی روستای قدیمی به نام گلستان و بر روی رودخانه‌ای به نام گلستان ساخته شده است که همین امر موجب شده به بند گلستان مشهور شود. البته روایت دیگری نیز وجود دارد که گلستان را به نام کنیز گوهرشاد نسبت داده‌اند و قریه و بند گلستان را با توجه به نام او نامگذاری کرده اند. رودخانه ای که بند گلستان بر روی آن قرار دارد از ترکیب سه رود دیگر به نام‌های مایان، جا غرق و دهبار تشکیل شده که به خاطر آبیاری زمین‌های کشاورزی قریه آبکوه و زمین‌های اراضی پایین دست، بند گلستان بر روی آن‌ها ایجاد شده است یکی از مهم‌ترین سرچشمه‌های بند گلستان بر روی رودخانه جاغرق است که از روستای حاصل خیز جاغرق نشات می‌گیرد.
تاریخچه بند گلستان مشهد
قدمت ساخت بند گلستان به زمان تیموریان باز می‌گردد که بیش از 500 سال پیش به منظور آبیاری زمین‌های کشاورزی قریه آبکوه و زمین‌های اراضی پایین‌دست بر روی دریاچه بند گلستان مشهد ایجاد شده است. به لطف آبی که پشت این سد جمع می‌گردد، مخصوصاً در فصل‌های پربارش سال، مناطق اطراف کاملاً سرسبز هستند. از طرفی در بخش‌های جنوبی سد هم مردم بر روی زمین‌های کشاورزی فعالیت می‌کنند و قریه آبکوه به لطف آن پر آب است. آبی که پشت سد گلستان مشهد قرار گرفته، از ارتفاعات بینالود (یکی از بلندترین قله‌ها در استان خراسان رضوی) است و حاصلخیزی دشت توس به آن وابسته است. در طول مسیر این آب تا رسیدن به پشت سد، باغ‌های طرقبه، عنبران و جاغرق قابل مشاهده اند.
در مورد سازنده بند گلستان نظرات متفاوتی ارائه شده‌است. بعضی ساخت بنای بند را به شاهرخ پسر تیمور گورکانی نسبت داده‌اند و برخی بند را از بناهای ساخته شده به دستور گوهرشادبیگم همسر شاهرخ می‌دانند. اما بعضی دیگر بند گلستان را به نام کنیز گوهرشاد دانسته و قریه و بند گلستان را به او نسبت داده‌اند. در کتاب «اسناد و مکاتبات تاریخی ایران» تألیف آقای دکتر عبدالحسین نوایی سندی را می‌توان دید که حاکی از فرمان سلطان ابوسعید گورکانی خطاب به مردم مشهد راجع به بنای بند گلستان است. با توجه به این که فرمان مذکور فاقد تاریخ است و سلطان ابوسعید در سال ۸۳۷ قمری کشته شده، استنباط می‌شود که بنای بند گلستان و صدور فرمان ساخت آن باید به چند سال قبل از مرگ وی برگردد و این موضوع می‌توان حدس زد که ساخت بنا به سالهای اول آن سده برمیگردد.
ابعاد بند گلستان
با توج به این ه قدمت ابند گلستان به چند سده قبل باز می‌گردد، مصالح اولیه به کار رفته در آن از مقاومت و استحکام بالایی برخوردار نبوده اند. مصالح اولیه ای که برای ساخت بند گلستان مشهد به کار رفته است شامل آجر، سنگ، و ترکیبی از آهک، شن، و خاک است. سطوح خارجی با آجر و بخش‌های میانی با ملات و سنگ تشکیل شده‌اند. با این حال، در طول سالهای بعد این بنا با بتن‌های محکم بازسازی شده است تا از استحکام آن اطمینان حاصل شود. جالب است بدانید که بخشی از بند گلستان مشهد بر روی سنگ‌های گرانیت و گرانودیوریت (لوکوگرانیت) ساخته شده است. بخش‌های اصلی هم بر روی آبرفت‌های رودخانه واقع شده و به همین دلیل در مواقع نیاز قابل نفوذ است. همچنین، صخره‌های اطراف نقش پشتیبانی را برای این سد تاریخی ایفا می‌کنند.
ابعاد بند گلستان مشهد در قسمت کف رودخانه حدود ۳۰ متر و در قسمت‌های بالایی به ۱۳۰ متر می‌رسد و عرض آن حدود ۱۰.۵ متر است. عرض سد گلستان در قسمت پایینی به ۲۵ متر می‌رسد. ارتفاع سرریز سد گلستان ۲۰ متر است که با گنجایش ۲.۷ میلیون متر مکعب از آن استفاده می‌شود. هم چنین عمق بند گلستان مشهد در بیشترین و کمترین حالت به ترتیب ۳۶ و ۱۸ متر است. نکته ای که به آن باید توجه کنیم ین است که تمامی ابعاد فعلی این سد حاصل بازسازی‌های مختلف در طول زمان است و ابعاد اولیه ساخت بند کمتر از مقدار امروزی بوده است. همچنین، در قسمت شرقی بخش بالایی بند، کتیبه تاریخی به چشم می‌خورد که متاسفانه به دلیل فرسایش در طول زمان قابل خواندن نیست.
بند گلستان مشهد کجاست؟
بند گلستان مشهد در فاصله ۸ کیلومتری غرب این شهر و تقریباً ۳۰ کیلومتری مرکز آن یا ۵ کیلومتری شمال شرق طرقبه واقع شده است. این محل تاریخی در نزدیکی روستای قدیمی گلستان و بر روی دریاچه گلستان واقع شده است، در فاصله ۳۰ کیلومتری مشهد واقع شده است و در شرایط عادی حدود ۴۵ دقیقه به طول می‌انجامد. اگر قصد رفتن به بند گلستان مشهد را دارید، باید به سمت انتهای بزرگراه وکیل آباد حرکت کرده و سپس وارد جاده طرقبه شوید. سپس خواهید دید که بند گلستان دقیقاً در سمت چپ این جاده و در فاصله 4 کیلومتری طرقبه قرار دارد.
آدرس: استان خراسان رضوی، فاصله 8 کیلومتری غرب مشهد، بعد از پارک جنگلی وکیل آباد، بر روی رودخانه گلستان
تفریحات بند گلستان
جاهای تفریحی مشهد بسیار زیاد و متنوع است، که هر یک از این مکان‌ها خود به تنهایی نیز دارای تفریحات مخصوص به خود هستند که می‌توانند مسافران تور مشهد را برای ساعت‌ها مشغول نگه دارند. از جمله تفریحات جذاب و هیجان انگیزی که در بند گلستان وجود دارد قایق سواری است. سوار شدن برای قایق و تجربه‌ی بودن بر آب با قایق‌های موتوری یا پایی می تواد یک جربه ی به یاد ماندنی برای مسافران باشد. هم چنین با حضور در آن جا شما می‌توانید به کافه‌ها و رستوران‌هایی که در اطراف بند گلستان قرار دارند رفته و ساعات خوشی را در کنار دوستان و خانواده خود داشته باشید. هنگامی که به هریک از رستوران‌های بند مراجعه کردید، به شما پیشنهاد می‌شود که حتماً از منوی غذای محلی رستوران، غذای خود را سفارش دهید و غذای خود را حتماً با نان داغ و تازه میل کنید تا طعم بی نظیر غذاهای محلی را در زیر زبان خود احساس کنید.
هم چنین در این منطقه امام‌زاده‌هایی با عنوان برادران ناصر و یاسر نیز واقع شده است که افراد می‌توانند در طول ساعات حضور خود در آن منطقه بعد از قایق سواری و صرف غذا، زیارت خود را در این مکان معنوی به جا آورند.
اطلاعات بازدید از بند گلستان مشهد
بند گلستان که یکی از منطق طبیعی و تاریخی اطراف مشهد است، در حال حاضر جزء موقوفات آستان قدس رضوی و محسوب می‌شود و امکان بازدید از آن برای عموم وجود ندارد ولی گردشگران می‌توانند در مناظر و طبیعت روستاها و باغ‌های اطراف بند گلستان ساعات تفریح خود را سپری کنند.
بهترین زمان بازدید از بند گلستان طرقبه
در طول مسیر این آب، تا رسیدن به پشت سد، زیبایی‌هایی چون باغ‌های طرقبه، عنبران و جاغرق وجود دارند که این باغ‌ها مسیر زیبایی را برای گردش مسافران تور مشهد به وجود می‌آورند. بهترین زمان برای سفر به بند گلستان، فصل بهار و تابستان می‌باشد. در این دوره‌ها، می‌توانید از رودخانه‌های پرآب و طبیعت سرسبز آنجا لذت ببرید و اوقات لذت بخشی را با تفریحت جذاب آن منطقه برای خود و خانواده تان رقم بزنید. البته نکته ای که باید ذکر کنیم این است که متأسفانه، بجز در فصل بهار که به علت بارندگی عمق آب افزایش می‌یابد و می‌توان با قایق تفریحی از آن لذت برد، در سایر فصول سال، عمق آب بسیار کم است که اصلی‌ترین دلایل این اتفاق مصرف بی‌رویه آب در زمین‌های بالادست و کاهش بارندگی در سالهای اخیر است.
بند تاریخی گلستان تحت مالکیت چه نهادی است؟
سد گلستان که یکی از قدیمی‌ترین سدهای خراسان محسوب می‌شود، در حال حاضر به ترتیب با ۱۱ و ۴ سهم جزو موقوفات مشترک، آستان قدس و مسجد جامع گوهرشاد می‌باشد. در ابتدا، در سال ۱۳۵۶، سازمان آب منطقه‌ای مشهد مسئولیت حفاظت و احیای این سد را به عهده گرفت. سپس مالکیت بند گلستان به شکل موقت از سال 60 تا سال 65 به آستان قدس رضوی واگذار شد که امروزه نیز همچنان تاین بنا تحت مالکیت آستان قدس رضوی است. البته به تازگی، جلسات مشترکی به منظور بازگراندن مالکیت سد به سازمان آب بین سازمان آب و آستان قدس رضوی برگزار شده است که این اقدام با هدف بهبود مدیریت و حفاظت از این موقوفه انجام شده و تلاش در این زمینه برای بازگرداندن مالکیت به سازمان آب هنوز هم ادامه دارد.
کلام آخر
شهر مشهد یکی از شهرهای توریستی کشور است که سالانه بالغ بر 30 میلیون مسافر تور داخلی از نقاط مختلف به آن سفر می‌کنند تا علاوه بر زیارت حرم مقدس امام رضا (ع) سفری خاطره انگیز را برای خ رقم بزنند. یکی از مکان‌های زیبا و تاریخی که می‌تواند به ساختن تجربه ای متفاوت از سفر شما منجر شود، بن گلستان است. گر شما هم دوست دارید تا ساعاتی در در طبیعت بگذرانید و شلوغی شهر فاصله بگیرید ما در لحظه آخر حتماً پیشنهاد می‌کنیم که در تور مشهدگردی تان حتماً سری هم به این سد زیبا بزنید و از بودن در هوای تمیز و فضای سرسبز آن غرق لذت شوید.
