ایران به سبب داشتن قدمتی چندین و چند هزار ساله یکی از متمدن ترین کشورها در جهان به شمار می آید از این رو غنی ترین فرهنگ، تاریخ و سبک زندگی را نیز داراست و امروزه توانسته نظر جهانیان را به خود جلب کند، همین تمدن بی شک با خود هنرهای بسیاری را تا به امروز به همراه داشته به طوری که در حال حاضر ایران در بسیاری از رشته های هنری نظیر سفالگری، خوشنویسی، بافندگی، نقاشی، معماری، فلزکاری و غیره توانسته در بین کشورهای اول در این عرصه قرار گیرد، در این مقاله قصد داریم از برخی از این هنرها که با عنوان صنایع دستی ایران از آن ها یاد می شود صحبت کنیم و شما را با این هنرهای دستی بسیار ارزشمند آشنا کنیم، با سایت لحظه آخر همراه باشید تا با صنایع دستی ایران بیش از پیش آشنا شوید.
همانطور که در مقاله های پیشین گفته شد ایران یکی از متنوع ترین و گسترده ترین صنایع دستی را داراست به طوری که در هر شهر و روستا، مردم آن منطقه هنر دست خاص خود را دارند و با این هنر، بسته به مواد اولیه بومی که در آن منطقه وجود دارد صنایع دستی متفاوتی تولید می کنند و می توان تنوع این صنعت را در بازارهای سنتی هر شهر یافت، اما باز هم این تنوعی که در بازارهای سنتی به چشم می خورد گویای تمام مهارت و هنر دست مردم محلی آن شهر نیست چرا که بسیاری از این مهارت ها در طی گذر زمان بسیار کمیاب و یا حتی منسوخ شده است.
در حال حاضر موزه ملی ایران می تواند هنر دست گذشتگان را به علاقه مندان و دوستداران هنر معرفی کند، این موزه در دو ساختمان موزه ایران باستان و موزه هنرهای اسلامی آثار بسیاری مربوط به حدود 7 هزار سال پیش را به نمایش گذاشته است که در زمره صنایع دستی ایران قرار می گیرند، موزه آبگینه نیز از دیگر موزه هایی است که هنر دست ایرانیان را به رخ می کشد و یکی از زیباترین آثار سنتی ایران را در خود جای داده است. از آن جایی که فرش ایرانی در سراسر جهان زبانزد می باشد و نمونه های بی نظیری از آن در موزه های فرش در جای جای این کره خاکی به چشم می خورد، موزه فرش نیز می تواند یکی از اصیل ترین و قدیمی ترین هنر دست ایرانیان را به شما معرفی کند.
موزه ها هر چند بخش کوچکی از هنر زیبای ایران را به نمایش می گذارند اما می توانند این هنر زیبا و ارزشمند را به علاقه مندان بشناسانند و از قدمت آن ها اطلاعاتی مفیدی به علاقه مندان ارائه دهند، گفتنی است اولین اثر تاریخی یافت شده که از اهمیت هنری بسیاری برخوردار بوده است مربوط به سرامیکی بسیار زیبا و ارزشمند از سویا و پرسپولیس می باشد که قدمت آن به حدود 3500 سال پیش باز می گردد و این خود به تنهایی می تواند گویای تمدن غنی و قدیمی ایران باشد.
با توجه به تنوع بسیار گسترده صنایع دستی ایران، این صنعت را نمی توان به یک صورت طبقه بندی کرد اما سایت لحظه آخر قصد دارد یکی از اصولی ترین و کامل ترین طبقه بندی های صنایع دستی ایران را به شما معرفی کند، این طبقه بندی که از سوی سازمان صنایع دستی و کارشناسان زبده در این زمینه صورت گرفته است شامل 24 دسته می باشد که هر یک از این دسته ها خود شامل چندین زیرمجموعه می شود که در کل حدود 370 زیر شاخه می باشد، همین آمار ساده نشان از تنوع بسیار زیاد صنایع دستی ایران و هنرمند بودن مردم این سرزمین دارد. در ادامه مقاله قصد داریم این 24 دسته را نام برده و و مختصر توضیحی در مورد صنایع دستی ایران در اختیار شما گذاشته تا با این هنر بومی و اصیل ایرانی بیشتر آشنا شوید.
1. بافته های داری: محصولاتی که در طی تولید آن از دارهای عمودی یا افقی استفاده می شود و با کمک این دارها بافت آن صورت می گیرد در این دسته از طبقه بندی قرار می گیرند، از بافته های داری می توان به قالی، گلیم، چنته، زیلو و غیره اشاره کرد.
2. دستبافی: به محصولاتی که با دست و تنها با کمک دستگاه های بافندگی تولید می شوند دستباف اطلاق می گردد، از جمله تولیداتی که در این دسته قرار می گیرند می توان به ترمه، جاجیم، شال، زری و پارچه های پشمی، کرکی و پنبه ای اشاره کرد، دستگاه های استفاده شده برای تولید این محصولات انواع مختلفی اعم از دو وردی، چهار وردی، شش وردی و ژاکارد دستی دارد که همین تنوع در دستگاه ها امکان استفاده نا محدود از پودهای رنگی و تنوع بالای طرح را به هنرمند می دهد که این یکی از ویژگی های برتر این محصولات به شمار می رود، از دیگر ویژگی های محصولات دستباف این است که در تمام مراحل تولید آن ها نظیر دهنه کاری، پود گذاری و دفتین زدن با حرکات دست و پا صورت می گیرد.
3. بافتنی: در این دسته از هیچ دستگاهی در تولید محصول استفاده نمی شود اما در ساخت آن از ابزارهای ساده ای نظیر قلاب و میل بافتنی کمک گرفته می شود و عموما از الیاف طبیعی در تولید آن ها استفاده می شود، از جمله این محصولات می توان از جوراب، شال گردن، کلاه، دستکش و غیره نامبرد.
4. رو کاری و رو دوزی: به تمام طرح ها و نقوشی که توسط دست بر روی پارچه های ساده و بدون نقش دوخته و یا کار می شود و یا با کشیدن قسمتی از نخ های تار و پود بر روی پارچه طرح های ساده ای ایجاد می گردد، رو دوزی یا رو کاری گفته می شود، این دسته از طبقه بندی انواع مختلفی دارد که با نام های سوزن دوزی، ملیله دوزی، خامه دوزی، قلاب دوزی، گلابتون دوزی، پته دوزی و خوس دوزی معرفی می شوند.
5. چاپ های سنتی: یکی دیگر از محصولات زیبایی که توسط دست خلق می شوند پارچه های چاپی هستند، این دسته از محصولات توسط قلم مو، مهر و دیگر ابزارهای ساده رنگ آمیزی می شوند و به پارچه هایی بسیار شکیل و زیبا در رنگ ها و طرح های گوناگون تبدیل می شوند. این نوع از صنایع دستی ایران نیز بسیار مورد توجه هنر دوستان و علاقه مندان به اشیاء سنتی می باشد.
6. نمد مالی: محصولاتی که با نمد ساخته می شوند نیاز به تجربه بالا و مهارت های خاصی دارد و جزو تولیدات پر زحمت به شمار می آیند، این محصولات از متراکم شدن پشم و کرک ها در شرایط فنی و تکنیک های به خصوص تولید می شوند، از این محصولات می توان به کلاه نمدی، پالتو نمدی، نمد زیر انداز و نمد پادری اشاره کرد.
7. سفالگری و سرامیک سازی: از پر طرفدارترین صنایع دستی ایران می توان به سفالگری اشاره کرد که بسیار مورد علاقه بانوان ایرانی می باشد، به ظروف و اشیائی که با استفاده از گل رس ساخته می شوند، سفال اطلاق می گردد و ظروفی که از گل حاصل از سنگ کوارتز و کائولن ساخته و در کوره پخته می شوند سرامیک گفته می شود ، این محصولات در هر نقطه از ایران در طرح ها و نقش های خاص منطقه خود تولید و عرضه می شوند و تنوع بسیار بالایی دارند.
8. شیشه گری: این دسته از محصولات از شکل دادن مواد مذابی شامل سلیس، خرده شیشه و گاها ترکیبی از هر دو، با روش دمیدن و فنون خاص و با استفاده از ابزارهایی نظیر انبر، قیچی و غیره به وجود می آید و در آخر نیز با تزئینات خاصی تکمیل می شود.
9. تولیدات پوست و چرم: محصولاتی که با پوست و چرم دباغی شده و با شیوه های سنتی با ابزارهای ساده تولید می شوند جزو این دسته قرار می گیرند، از جمله این محصولات می توان به کلاه، پوستین، چاروق و محصولاتی که با چرم تلفیق شده اند اشاره کرد.
10. محصولات فلزی و آلیاژ: فلزاتی همچون مس، نقره، طلا، آهن و یا آلیاژهایی همچون برنج و ورشو که با استفاده از دست و ابزارهای ساده فرآوری شده و در نهایت به شکل ظروف، چاقو، قفل و غیره عرضه می شوند جزو این دسته از محصولات قرار می گیرند.
11. قلم زنی، مشبک کاری و حکاکی: محصولاتی که با فلز و آلیاژ تولید می شوند با استفاده از قلم و چکش و دیگر ابزارهای ساده بر روی آن ها نقش ها و طرح های سنتی و متنوعی زده می شود که بر زیبایی این محصولات می افزاید.
12. سنگتراشی و حکاکی سنگ: سنگ های همچون مرمر، یشم، سنگ سیاه، سنگ سفید، فیروزه و غیره با ابزارهای دستی و با ظرافت و سادگی تراش خورده و یا حکاکی می شوند و به شکل ظروف، قاب عکس، نگین، پایه چراغ و غیره در بازار به چشم می خورند در این دسته قرار می گیرند.
13. خراطی: خراطی که از دیگر صنایع دستی ایران است به نوعی از تولیدات چوبی اطلاق می گردد که با استفاده از ابزارهای ساده ویا دستگاهی مخصوص به چوب شکل داده و بر زیبایی آن می افزاید، محصولاتی نظیر قلیان، پایه آباژور، نرده های چوبی، گهواره و از این دست محصولات با خراطی چوب ساخته می شوند.
14. نازک کاری و ریزه کاری چوب: نوعی از محصولات چوبی است که تکه چوب های کوچک با استفاده از وسایل ساده نجاری نظیر رنده، اره، سوهان، مغار و غیره شکل داده می شوند و به شکل وسایل کاربردی و تزئینی مورد استفاده قرار می گیرند. اشیائی همچون شکلات خوری، زیر سیگاری، قاب عکس و از این دست با این روش تولید می شوند.
15. منبت کاری، کنده کاری و مشبک کاری: از دیگر انواع تولیدات چوبی می باشد که با استفاده از ابزار آلات ساده نجاری نقوش و طرح های ساده و سنتی با دست بر روی آن ها نقش می بندد که هر نوع از آن ها با عناوین منبت کاری، کنده کاری و مشبک کاری نامبرده می شوند.
16. حصیربافی: این دسته از محصولات با بافت الیاف گیاهی ساخته می شوند و یکی از پر طرفدارترین صنایع دستی به شمار می روند، این دسته از محصولات خود شامل انواع مختلفی از تولیدات نظیر سبدبافی، چپغ بافی، ترکه بافی، مروار بافی و بامبو بافی می شود که هر یک از این دسته ها از نظر مواد اولیه و تکنیک بافت از هم تفکیک می شوند.
17. خاتم کاری: از دیگر صنایع دستی ایران می توان به خاتم کاری اشاره کرد، این دسته از مواد اولیه نیز با چوب تهیه می شوند، در تولید این محصولات روش کار به این صورت می باشد که با چسباندن چوب و فلز و یا استخوان در کنار هم طرح ها و نقش های سنتی تزئین می شوند و نهایتا به صورت انواع قاب عکس، شکلات خوری، جاسیگاری، میز، صندلی و غیره در بازار به چشم می خورند، این دسته از محصولات طرفداران خاص خود را دارند و بسیار مورد توجه افراد علاقه مند به سنت می باشند.
18. معرق کاری: کنده کاری های زیبا و پیاده سازی طرح ها و نقش های سنتی بر روی چوب، سنگ و سرامیک به طور برجسته را معرق کاری می گویند. این هنر زیبا و دیدنی امروزه علاوه بر سازه هایی برای سوغات در دیگر صنایع نیز همچون مبل سازی به کار برده می شود.
19. کاشی کاری: کاشی کاری نوعی دیگر از صنایع دستی ایران است که با قالب زنی گل رس آغاز می شود و در نهایت با ایجاد نقوش سنتی بر روی کاشی های آماده شده، رنگ آمیزی آن ها و پخت مجدد به پایان می رسد که در نهایت برای تزئین ساختمان ها از آن ها استفاده می گردد، این نوع از هنر بیشتر در ابنیه تاریخی و مذهبی به وضوح دیده می شود. کاشی کاری یکی از پر سابغه ترین هنرهای ایران است که قدمتی چندین هزار ساله دارد.
20. ملیله کاری: ملیله کاری نوعی از فلزکاری می باشد که در آن از مفتول های نازک نقره، طلا و یا مس استفاده می شود و در روند ساخت از ابزارهای ساده و دستی به کار گرفته می شود. از این هنر بسیار زیبا در ساخت اشیائی همچون سرویس چایی خوری، تنگ، ظروف و حتی زیورآلات استفاده می شود و محصولاتی تزئینی و بسیار دیدنی خلق می شوند.
21. مینا کاری: از دیگر انواع فلزکاری می توان به مینا کاری اشاره کرد، مینا کاری و یا مینا سازی به تزئین فلزاتی همچون مس، طلا و نقره با رنگ های لعابدار مخصوص گفته می شود که این فلزات بعد از رنگ آمیزی باید در دمای بسیار بالا پخته شده و ثابت شود. مینا کاری نیز یکی از هنرهای دیرینه ایران به شمار می رود و بیشتر در شهرهای اصفهان و اهواز به چشم می خورد.
22. هنرهای مستظرفه: هنرهای مستظرفه به هنرهای ظریف و با جزئیاتی گفته می شود که در روند ساخت آن ها هنر بیش از فنون تولیدی دخالت دارد و این سبب اهمیت هرچه بیشتر این هنرهای ظریف می باشد. از جمله هنرهای مستظرفه می توان به نگارگری، نقاشی، نقاشی روی چشم، لاکی روغنی و تذهیب اشاره کرد.
23. زینت آلات: این هنر نیز یکی از شاخه های فلزکاری به شمار می رود که در آن انواع جواهرات و زیورآلات تزئینی با استفاده از طلا، نقره و دیگر آلیاژها تولید می شود، در تزئین این زینت آلات گاها از سنگ های تزئینی نیز استفاده می گردد.
24. سایر تولیدات دستی: از دیگر هنرهای دستی که در این دسته بندی جای می گیرند می توان به فیروزه کوبی، طلا کوبی، عروسک های محلی و گیوه بافی اشاره کرد که همگی با استفاده از نقوش و طرح های سنتی تولید می شوند و هنر و سنت ایرانی را نشان می دهند.
در مقاله های بعدی توضیحات جامع تری در مورد هر یک از این دسته بندی ها خواهیم داشت و شما بازدید کنندگان را با هنرهای زیبای ایرانی و انواع صنایع دستی ایران بیش از پیش آشنا خواهیم کرد.
