موزه عبرت ایران معروف به مخوف‌ترین شکنجه‌گاه ایران است. این موزه در میدان مشق قرار دارد . بازدیدکنندگان بسیاری برای آشنایی با سرنوشت گذشتگان و تاریخ این مرز و بوم به این موزه می‌روند. موزه عبرت با سایر موزه‌ها تفاوت دارد، زیرا از جمله مقاصد گردشگری تاریک و غم‌انگیزی است که رنج زندانیان زیر شکنجه را به نمایش گذاشته است.
معماری مدور این مکان با دالان‌های تنگ و راهروهای تودرتو تقریبا امکان فرار برای زندانیان را به صفر رسانده بود. در ساخت این زندان از دیوارهای بلند بتنی و نرده‌های آهنی استفاده شده که غیر قابل نفوذ بودن این بنای خوف‌انگیز را نشان می‌دهد. این زندان بهترین مکان برای شکنجه زندانیان در دوره پهلوی بود.
آشنایی با موزه عبرت
یکی از جاهای دیدنی تهران، موزه عبرت است که در نزدیکی میدان امام خمینی(ره) واقع شده است. این موزه اوضاع و احوال زندانیان سیاسی که در دوره پهلوی مورد شکنجه قرار گرفته‌اند را به تصویر می‌کشد. افرادی که به این موزه می‌روند گویی در زمان سفر می‌کنند و آنچه که به زندانیان گذشته است را از نزدیک می‌بینند. در این زندان مجسمه افراد معروف و سرشناسی که در آن سال‌ها بازداشت بودند با طراحی و ظرافت بسیاری ساخته شده تا وضعیت بسیار وحشتناک آنان زیر شکنجه را به نمایش بگذارند.
تاریخچه موزه عبرت
در سال 1311 به دستور رضا شاه پهلوی این بنای ضد زلزله در چهار طبقه به دست معماران آلمانی ساخته شد. سازه‌ای در قلب تهران که که با معماری خاص آن هیچ راه فراری به بیرون را نداشت و لقب اولین زندان مدرن ایران را گرفت.
در زمان محمدرضا شاه این ساختمان را در اختیار کمیته مشترک خرابکاری قرار دادند و به مکانی برای بازداشت و شکنجه زندانیان سیاسی تبدیل شد.
از جمله افراد سرشناسی که در این زندان مورد شکنجه قرار گرفته‌اند می‌توان به آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، سید محمد بهشتی، شهید رجایی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، اسدالله لاجوردی و … اشاره کرد.
جالب‌ترین نکته در رابطه با این موزه، راهنمایان موزه هستند. این افراد زندانی همین زندان بوده‌اند و این شکنجه‌ها را با تمام وجود خود حس کرده‌اند. به همین دلیل زمانی که خاطرات آن دوران را تعریف می‌کنند گویی به آن زمان بازگشته‌ایم و با چشم خودمان آن تصاویر را می‌بینیم.
موزه عبرت کجاست؟
آدرس: تهران، میدان امام خمینی (ره)، ابتدای خیابان فردوسی جنوبی، خیابان کوشک مصری، خیابان شهید یارجانی، پلاک ۱۱
تلفن: 02166722096
سایت: Ebratmuseum.ir
ساعت کاری موزه عبرت
برای بازدید از موزه عبرت می‌توانید همه روزه حتی روزهای جمعه نیز مراجعه کنید. ساعت کاری موزه عبرت در شش ماه اول سال از ساعت 9 صبح تا ساعت 13 و در شیفت دوم از ساعت 14 الی 17 می‌باشد. اما در شش ماهه دوم سال، ساعت کاری این موزه در شیفت صبح از ساعت 9 الی 12 ظهر و در شیفت عصر از ساعت 13 الی 16 می‌توانید مراجعه کنید.
شرایط بازدید از موزه عبرت در دوران کرونا
- در تمام طول مسیر باید از ماسک استفاده کنید.
- رعایت فاصله اجتماعی بین بازدیدکنندگان (حداقل یک متر)
- اشیای موزه را نباید لمس کنید
- برای بازدید گروهی فقط تا سقف 10 نفر با هماهنگی قبلی مجاز است.
محدودیت سنی موزه عبرت
به دلیل فضای خاص، افراد بالای 15 سال می‌توانند از این موزه بازدید کنند و بازدید برای کوکان و دانش‌آموزان که زیر 15 سال سن دارند مناسب نیست.
انواع شکنجه‌های ساواک در موزه عبرت
اتاق شکنجه در طبقه دوم قرار داشت و انواع شکنجه با ابزارهای مختلف را برای شکنجه زندانیان استفاده می‌کردند.
شلاق زدن
یکی از انواع شکنجه‌ها، شلاق زدن به کف پای زندانیان بود که بعد از آن مجبور می‌کردند روی یخ یا برف راه بروند. روش دیگر شلاق زدن، استفاده از تخت شلاق بود؛ به این صورت که دست و پای فرد را به تخت می‌بستند. معمولا کار شکنجه را دو نفر به عهده می‌گرفتند تا به زندانی مهلت نفس کشیدن ندهند. آنها شلاق زدن را از کف پای زندانی آغاز می‌کردند و و در همان حال اجاقی را روشن می‌کردند و زیر تخت فلزی قرار می‌دادند و پشت زندانی را می‌سوزاندند. حالت فنری تخت سبب میشد تا زندانی پس از مدتی حس کند که مهره‌های کمرش از هم باز شده‌اند.
آپولو
این سبک شکنجه را از آپولوی فضانوردان الهام گرفته‌اند. آپولو وحشتناک‌ترین سبک شکنجه در زندان بود. کلاهی آهنی بر سر زندانی می‌گذاشتند و او را به دستگاهی می‌بستند. زمانی که به کف پای زندانی شلاق می‌زدند و فرد فریاد می‌زند صدایش در این کلاه آهنی میپیچید و سختی شکنجه را چندین برابر می‌کرد.
کف پا رابطه مستقیمی با مغز انسان دارد. زمانی که به کف پای فرد شلاق می‌زنند، بعد از مدتی متوجه برخورد کابل با کف پایش نمی‌شود و حس میکند که شلاق را به فرق سرش می‌زنند.
بعد از آن برای جلوگیری از عفونت به کف پای فرد پودر پنی‌سیلین می‌زنند که متاسفانه سوزش غیر قابل تحملی برای فرد به وجود می‌آورد.
کشیدن ناخن
کشیدن ناخن از جمله شکنجه‌های مرسوم آن زمان بود که برای شکنجه زندانیان مورد استفاده قرار می‌گرفت. برای کشیدن ناخن زندانی از انبردست یا گازانبر استفاده می‌کردند. گاهی بر اثر درد زیاد این شکنجه فرد بیهوش شده و زخم وی عفونت می‌کرد.
شکنجه روحی
یکی از شایع‌ترین شکنجه‌ها، شکنجه‌های روحی و روانی بود. ماموران با پخش نوارهای موسیقی، آژیر، تیراندازی، ناله و… آرامش زندانیان را برهم می‌زندند. اغلب شکنجه‌های روحی از ساعت هفت شب آغاز میشد و تا ساعت پنج بامداد این صداهای بلند و ناهنجار ادامه داشت.
آویزان کردن از سقف
آویزان کردن از سقف نیز یکی از شکنجه‌های وحشتناک زندان بود. فرد زندانی را از مچ پا و یا دست به سقف اتاق بازجویی آویزان می‌کردند و سپس بر بدن برهنه وی با کابل شلاق می‌زدند.
اتاق تمشیت
اتاق تمشیت یا زیر هشت، یکی از وحشتناک‌ترین اتاق های شکنجه بود. در این اتاق یک شوک برقی وجود داشت که آن را به نقاط حساس بدن مانند سینه، لب، زبان، تمامی اندام
های تحتانی و شقیقه وصل می‌کردند. بدترین قسمت ماجرا زمانی بود که سوند الکتریکی را به مجرای ادراری فرد وصل می‌کردند و عذاب وحشتناک و غیر قابل تصوری را به فرد وارد می‌کردند.
شکنجه در حوض زندان
اگر به این موزه بروید دقیقا در وسط حیاط دایره‌ای شکل زندان حوضی آبی را خواهید دید. از این حوض برای شکنجه زندانیان استفاده می‌کردند. شکنجه‌گرها در سرمای زمستان زندانیان را با بدن زخمی و خون‌آلود به داخل حوض آب سرد می‌انداختند و بعد از خیس شدن بدنشان مجدد آنها را شلاق می‌زدند؛ یا اینکه سرد فرد تا داخل آب می‌کردند و تا مرز خفگی نگه می‌داشتند.
قفس داغ
این قفس که از لوله های فلزی با ارتفاع 80 سانت و عرض و ارتفاع نیم متر ساخته شده وسیله برای شکنجه و تحقیر اساتید، روحانیون، دانش‌آموزان و دانشجویان و… استفاده می‌کردند.
زندانی را ابتدا از ورودی کوچک آن وارد قفس می‌کردند و سپس بخاری برقی را زیر پای زندانی روشن می‌کردند. بعد از مدتی این قفس آهنی داغ میشد و بدن زندانی شروع به سوختن می‌کرد. قفس آهنی آنقدر کوچک بود که زندانی با بدن برهنه جای تکان خوردن نداشت و برای اینکه در حد چند ثانیه بتواند از سطح بسیار داغ قفس فاصله بگیرد، سعی می‌کرد از میله‌ها بگیرد و خودش را بالا بکشد که در همین حین شکنجه‌گر با زدن شلاق به دست‌های او و یا زدن سیگار روشن به پشت دستش، کاری می‌کردند که فرد میله را رها کند. گاهی نیز با زدن وسیله‌ای به سقف میله و ایجاد صداهای ناهنجار با اعصاب روان زندانی بازی می‌کردند.
صندلی داغ نیز یکی دیگر از آلات شکنجه بود تا بدن زندانی را بسوزانند. در این روش، زندانی را بر روی صندلی می‌نشاندند و بعد زیر آن را اجاق برقی روشن می‌کردند.
انواع شکنجه‌ها
از دیگر شکنجه‌هایی که در این زندان رایج بود می‌توان به خاموش کردن سیگار روی دست و بدن زندانی، کشیدن گوشت بدن با استفاده از انبر دست، فرو کردن سوزن در بدن و یا انگشت، وادار کردن زندانی به درآوردن صدای حیوانات، جلوگیری از دستشویی رفتن زندانی، عمل منافی عفت، مشت زدن بر دهان و شکستن دندان‌ها، بیدار نگه‌داشتن فرد زندانی برای ساعت‌های طولانی، لگد زدن به شکم زنان باردار، اتاق فوتبال، لگد زدن به بدن و یا زانوی زندانی، بستن به نرده و یا دیوار زندان، سوزاندن لب زندانی و… از بدترین شکنجه‌های این زندان بود.
بخش‌های مختلف موزه عبریت
این زندان با معماری منحصر به فرد دارای بخش‌های مختلفی است که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم.
ورودی موزه عبرت
ابتدا که وارد موزه می‌شوید دو ماشین قدیمی متعلق به ماموران ساواک به چشم می‌خورد که برای دستگیری و تعقیب و گریز متهمان مورد استفاده قرار می‌گرفت. برای دستگیری افراد عادی از خودرو پژو و از بنزهای ضدگلوله برای دستگیری افرادی که در فعالیت‌های مسلحانه و چریکی شرکت داشتند، استفاده می‌کردند.
لیموزین‌های رئیس دفتر ویژه اطلاعات(ارتشبد حسین فردوست) و تیمسار نعمت الله نصیری، سومین رئیس ساواک در موزه نگهداری می‌شود.
در راهروی ورودی زندان نیز پلاک‌هایی نصب شده که نام و تاریخ دستگیری زندانیان به همراه شغل آنان از ابتدای تشکیل شکنجه‌گاه کمیته مشترک ضد خرابکاری ساواک و شهربانی به چشم می‌خورد. شمار افراد دستگیر شده 4004 نفر است که اتهام آنان خیانت به شاه بوده که توسط ساواک شناسایی و مورد شکنجه قرار گرفتند.
اتاق افسر نگهبان
بعد از بازداشت زندانیان آنان را یا چشم و دستانی بسته به اتاق افسر نگهبان می‌بردند تا اسم و مشخصات فرد را ثبت کنند. سپس بعد از اتمام بازرسی بدنی، وسایلشان را گرفته و لباس زندان به زندانی می‌دادند.
محل نگهداری لباس زندانی
برای نگهداری لباس زندانیان کمدهایی فلزی وجود داشت که کلیه البسه و وسایل آنان را در کیسه‌ای ریخته و طبق شماره هر زندانی در کمدی با همان شماره قرار می‌دادند.
عکاس خانه
در بخش عکاسخانه همانطور ک از نامش پیداست، از زندانی عکس می‌گرفتند تا در پرونده‌اش قرار دهند. اول مشخصاتی از زندانی را روی بدنش قرار می‌دادند و سپس عکاس از او عکس می‌گرفت.
سلول عمومی و انفرادی
در موزه عبرت چهار بند انفرادی وجود داشت که شامل 86 سلول بود و دو بند عمومی که روی هم رفته 18 سلول 30 متری داشت و 250 زندانی را در خود جای داده بود. در سال 1357 که تعداد مبارزین بیشتر شده بود، تعداد زندانیان بسیار بیشتر از ظرفیت زندان بود؛ به طوری که در سلول‌های انفرادی، تعداد زندانیان به 5 نفر نیز می‌رسید.
این ساختمان را به صورت مدور طراحی کرده بودند و بندهای عمومی و انفرادی از طریق یک سری هشتی به هم متصل بودند.
برای استراحت نیز، زندانیان باید به صورت نوبتی و به شکل کتابی استراحت می‌کردند و از هر چهار ساعت می‌توانستند به دستشویی بروند. همچنین نوبت حمام نیز از هر دو هفته بود. برای رفتن به حمام در طول مسیر چشم زندانیان را می‌بستند و آن ها باید دستشان را روی شانه طرف جلویی می‌گذاشتند. در هر حمام چهار تا پنج زندانی وجود داشت و به هر کدام نهایت 5 دقیقه زمان می‌دادند تا استحمام کنند.
اتاق‌های شکنجه
بعد از گذشتن از این مسیر، به اتاق‌های شکنجه می‌رسید که با وجود پیکرهای نمادین سعی کرده‌اند این واقعیت تلخ را قابل لمس‌تر نشان بدهند. وقتی به این بخش از موزه بروید زندانیان را با دست و پای بسته را می‌بینید که در حال شلاق خوردن هستند و یا از سقف آویزان شده‌اند. در این اتاقها انواع وسایل شکنجه وجود دارد و تعداد آنها بالغ بر 79 مورد می‌باشد.
یکی از شکنجه‌گرهای حرفه‌ای در ساواک، فردی به نام محمدعلی شعبانی بود که او را با نام دکتر حسینی می‌شناختند. او بی‌سواد بود ولی در زمینه شکنجه بسیار تبحر داشت.
اتاق پانسمان
اتاقی به نام اتاق پانسمان در طبقه همکف وجود دارد که بیشتر شبیه به اتاق شکنجه بود. این اتاق در واقع در ادامه شکنجه زندانیان بود. آنها بدون استفاده از داروی بیهوشی و با بی‌رحمی تمام به تعویض پانسمان زندانیان می‌پرداختند و این درد غیرقابل تحملی برای زندانیان داشت.
آنها باندهای خشک شده روی زخم را به عمد از روی پوست می‌کندند تا درد دو چندانی برای زندانی داشته باشد.
مکان ملاقات زندانیان
اکثر زندانیانی که به این مکان می‌رفتند ملاقات ممنوع بودند و کسی از حال و روز آنها خبر نداشت، اما با این حال مکانی را که دارای تورهای فلزی از هر دو طرف بود و زندانیان با حضور نگهبانان می‌توانستند با خانواده خود ملاقات کنند.
اتاق رئیس کمیته
اتاق رئیس کمیته مشترک ضدخرابکاری ساواک را سعی کرده‌اند به همان شکل بازسازی کنند و آن را به وسایل تخصصی و ارتباطی مجهز کرده‌اند. در این محل علاوه بر اعضای کمیته، بررسی نقشه‌های عملیاتی نیز انجام میشد.
بند مشاهیر
یکی از بخش‌های زندان که به شکل جالبی طراحی شده است، بند مشاهیر می‌باشد. در این بخش به معرفی چهره های معروف زندانی در آن دوران، پرداختند. از جمله زندانیان که مجسمه آنها وجود دارد می‌توان به آیت الله طالقانی، شهید رجایی، شهید قدوسی، شهید بهشتی و … اشاره کرد.
یادبودهای زندانیان
در این قسمت یادگاری‌های مختلفی از آن دوران سیاه و وحشتناک وجود دارد. به عنوان مثال خانم طاهره سجادی گلدانی کوچک با خمیر نان درست کرده بود که در این بخش وجود دارد. گل‌های رزی که روی گلدان وجود دارد با قرص‌های آسپرین و با دوده بخاری نفتی روی دیوار سلول بخش‌های سیاه آن را رنگآمیزی کرده‌بود.
اسامی زندانیان و تصاویر آنها در بند سه موزه به عنوان چهره ماندگار به نمایش گذاشته‌اند.
اتاق معرفی خاندان پهلوی
در بخشی از موزه عبرت تصاویری از خاندان پهلوی به چشم می‌خورد که امکان آشنایی بیشتر با این خاندان برای بازدیدکنندگان وجود دارد.
اتاق اسلحه
یکی از قسمت‌های این موزه را برای به نمایش گذاشتن وسایل نظامی، جاسوسی و اسلحه‌ها اختصاص داده‌اند تا بازدیدکنندگان بیشتر با ابزار و حال و هوای آن دوران آشنا شوند.
تصاویر موزه عبرت
در آخر تصاویری از موزه عبرت تهران را مشاهده کنید:
