در استان قم روستایی به نام جمکران وجود دارد که در بخش مرکزی شهرستان واقع شده است. بر اساس سرشماری های صورت گرفته در سال 1385 جمعیت این روستا حدود 8300 نفر می باشد. قدمت روستای جمکران به پیش از دوره اسلامی مربوط می شود. اما همه ما به یک دلیل مشترک نام جمکران را می شناسیم و آن هم مسجد زیبا و باشکوهی است که چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. هرساله بیش از 15 میلیون نفر از عاشقان حضرت ولیعصر (ع) در مسجد جمکران گرد هم می آیند و به عبادت و درد دل با حضرت بقیه الله می پردازند؛ افرادی رفع مشکلات شخصی خود را مسئلت می کنند و برخی هم بی تاب از طولانی شدن زمان غیبت تنها دعای فرج را سر می دهند.
آشنایی با مسجد جمكران
مسجد جمکران در فاصله کوتاهی از روستای جمکران واقع شده و تا شهر قم حدود 6 کیلومتر فاصله دارد. دلیل اصلی نامگذاری مسجد، وجود روستای جمکران در نزدیکی آن است. ملاقات با امام زمان یکی از بحث های مطرحی است که همواره بین شیعیان وجود دارد؛ برخی ادعا می کنند حضرت را در خواب دیده اند و برخی دریافت نامه از ایشان را مطرح می کنند که برخی آن را قبول دارند و برخی در آن تردید دارند. گفته می شود شخصی به نام شیخ حسن بن مثله جمکرانی در بیداری با امام زمان (عج) دیدار داشته و اباصالح به او دستور ساخت مسجد را داده است؛ جزئیات این روایت مشهور از زبان شیخ حسن بن مثله جمکرانی چنین است:
"من شب سه شنبه، ۱۷ ماه مبارک رمضان سال ۳۷۳ ق در خانه خود خوابیده بودم که ناگاه جماعتی از مردم به در خانه من آمدند و مرا از خواب بیدار کردند و گفتند: برخیز و مولای خود، مهدی را اجابت کن که تو را طلب نموده است. آن ها مرا به محلی که اکنون مسجد مقدس جمکران است آوردند، چون نیک نگاه کردم تختی دیدم که فرشی نیکو بر آن تخت گسترده شده، جوانی سی ساله بر آن تخت تکیه بر بالش کرده و پیرمردی هم نزد او نشسته است، آن پیر خضر نبی بود که مرا امر به نشستن نمود، حضرت مهدی مرا به نام خودم خواند و فرمود: برو به حسن مسلم (که در این زمین کشاورزی می کند) بگو این زمین شریفی است و حق تعالی آن را از زمین‌های دیگر برگزیده است و دیگر نباید در آن کشاورزی کند. عرض کردم: یا سیدی و مولای! لازم است که من دلیل و نشانه ای داشته باشم و گرنه مردم حرف مرا قبول نمی‌کنند. فرمود: تو برو و آن رسالت را انجام بده، ما نشانه‌هایی برای آن قرار می‌دهیم؛ همچنین نزد سید ابوالحسن (یکی از علمای قم) برو و به او بگو حسن مسلم را احضار کند و سود چند ساله را که از زمین به دست آورده است، وصول کند و با آن پول در این زمین مسجدی بنا نماید. به مردم بگو به این مکان رغبت کنند و آن را عزیز دارند و چهار رکعت نماز در آن گزارند. آن گاه امام فرمودند: هر که این دو رکعت نماز را در این مکان (مسجد جمکران) بخواند مانند آن است که دو رکعت نماز در کعبه خوانده باشد. چون به راه افتادم، چند قدمی هنوز نرفته بودم که دوباره مرا بازخواندند و فرمودند: بزی در گله جعفر کاشانی است، آن را خریداری کن و بدین مکان آور و آن را بکش و به بیماران انفاق کن، هر مریضی که از گوشت آن بخورد، حق تعالی او را شفا دهد.
حسن بن مثله جمکرانی می‌گوید: به خانه بازگشتم و تمام شب را در اندیشه بودم، تا این که نماز صبح را خوانده و به سراغ علی المنذر رفتم و ماجرای شب گذشته را برای او نقل کردم و با او به همان مکان شب گذشته رفتیم، و در آنجا زنجیرهایی را دیدیم که طبق فرموده امام حدود بنای مسجد را نشان می‌داد. سپس به قم نزد سید ابوالحسن رضا رفتیم و چون به در خانه او رسیدیم، خادم او گفت: آیا تو از جمکران هستی؟ به او گفتم: بلی! خادم گفت: سید از سَحر در انتظار تو است. آنگاه به درون خانه رفتیم و سید مرا گرامی داشت و گفت: ای حسن بن مثله من در خواب بودم که شخصی به من گفت: حسن بن مثله از جمکران نزد تو می‌آید، هر چه او گوید تصدیق کن و به قول او اعتماد نما، که سخن او سخن ماست و قول او را رد نکن. از هنگام بیدار شدن تا این ساعت منتظر تو بودم، آنگاه من ماجرای شب گذشته را برای وی تعریف کردم، سید بلافاصله فرمود تا اسب‌ها را زین نهادند و بیرون آوردند و سوار شدیم، چون به نزدیک روستای جمکران رسیدیم، گله جعفر کاشانی را دیدیم، آن بز از پس همه گوسفندان می‌آمد، چون به میان گله رفتم، همین که بز مرا دید به طرف من دوید، جعفر سوگند یاد کرد که این بز در گله من نبوده و تاکنون آن را ندیده بودم، به هر حال آن بز را به محل مسجد آورده و آن را ذبح کردم و هر بیماری که از گوشت آن تناول کرد، شفا یافت. ابوالحسن رضا، حسن مسلم را احضار کرده و زمین را از او گرفت و مسجد جمکران را بنا کرد و آن را با چوب محصور نمود. سپس زنجیرها و میخ ها را با خود به قم برد و در خانه خود گذاشت، هر بیمار و دردمندی که خود را به آن زنجیرها می‌مالید، خدا او را شفای عاجل می‌فرمود، پس از فوت سید ابوالحسن، آن زنجیرها ناپدید شد و دیگر کسی آن‌ها را ندید."
هم اکنون مسجد منسوب به امام زمان که بیش از 1000 سال قدمت دارد، پناهگاهی تسلابخش برای شیعیانِ منتظر ظهور به حساب می آید. این مسجد را با نام های دیگری چون مسجد صاحب الزمان و مسجد قدمگاه نیز می شناسند. برگزاری دعای ندبه، دعای کمیل و دعای توسل به صورت هفتگی در مسجد جمکران جریان دارد و مورد استقبال دوستداران حضرت از اقصی نقاط ایران قرار گرفته است. همچنین جشن شکوهمند نیمه شعبان نیز هرساله با حضور خیره کننده مردم در این مکان برگزار می شود.
masjid e jamkaran که تا پیش از انقلاب اسلامی ایران ساختمانی کوچک داشت، در طول تاریخ چندین بار مورد بازسازی قرار گرفته است. نخستین مرمت مسجد در سال 1167 توسط میرزا علی اکبر جمکرانی صورت گرفته است، در آن دوره ابعاد بنای مسجد 5 در 17 متر بود همچنین صحنی با ابعاد 13 در 17 در ضلع جنوبی قرار گرفته بود. چندی بعد شخصی با نام علی قلی جمکرانی ساخت صحن مسجد را از یک سو آغاز کرد، ادامه کار را علی اصغرخان اتابک در دوره قاجار به سرانجام رساند. در دوره پهلوی هم تعمیراتی به واسطه شیخ محمدتقی بافقی در مسجد صورت گرفت. گفته می شود گلدسته آجری مسجد که در جنوب شرقی قرار دارد در سال 1318 ساخته شده است.
در سال 1332 شخصی به نام سید محمد آقازاده اقدام به بازسازی بعضی قسمت های مسجد نمود و تالاری در جنوب صحن آن احداث کرد. پس از سال 1357 که امور مسجد جمکران به اداره اوقاف و امور خیریه واگذار شد، این مکان گسترش پیدا کرد و بخش های مختلفی به آن اضافه گشت. 40 هکتار زمین برای مسجد جمکران در نظر گرفته شد که حدود 5.5 هکتار از آن به محوطه و صحن اصلی اختصاص داده شد. یکی دیگر از بازسازی های مهم مسجد در سال 1382 صورت گرفته که در آن تمامی ساختمان های مسجد جمکران به جز مسجد مقام بازسازی شدند؛ در این طرح حدود 250 هکتار زمین را در اختیار مسجد قرار دادند که 30 هزار مترمربع از آن به مسجد مقام و شبستان ها تخصیص یافت. امروزه این مسجد زیبا متشکل از بخش های محوطه بیرونی، صحن اصلی، شبستان ها، مسجد مقام و تعدادی ساختمان اداری که شامل انتشارات، روابط عمومی، واحد مراسم و تبلیغات، ثبت نذورات و هدایا و کتابخانه می باشد که گردشگران تور قم امکان بازدید از آن ها را دارند. حرم حضرت معصومه حدود 8 کیلومتر تا مسجد جمکران فاصله دارد، در اغلب مواقع گردشگران تور داخلی از این دو مکان در یک روز دیدن می کنند.
بخش های مختلف مسجد جمکران
در ادامه با بخش های مختلف این مسجد مقدس آشنا می شویم:
مسجد مقام
مسجد مقام به ساختمان شبستان اصلی مسجد جمکران گفته می شود که مساحت کلی آن 100 مترمربع است. ایوان مسجد سه ورودی دارد که از طریق آن به شبستان چشم نواز و مقرنس کاری شده راه می یابید؛ در اطراف ایوان دو مناره به ارتفاع 60 متر آراسته به کاشی های معرق بوده که زیبایی های بنا را دوچندان نموده است. گنبد فلزی مسجد بر فراز هشت ستونی که در شبستان دیده می شود استوار شده؛ در گنبد حدود 25 پنجره وجود دارد که به منظور تامین نور شبستان تعبیه گشته است. این گنبد زیبا و فیروزه ای رنگ، مزین به کتیبه ها و ترنج هایی چشم نواز می باشد. سطح بیرونی گنبد از جنس کاشی بوده و سطح داخلی آن نیز ترکیبی از آجر و کاشی های معرق است.
صحن اصلی
به طور کلی مسجد جمکران دارای 6 ورودی بوده که ورودی شمال شرقی به طور مستقیم به شبستان اصلی مسجد می رسد. به گفته مسئولان مسجد، پیرامون صحن تعداد 14 مناره وجود دارد.
شبستان ها
دو شبستان در دو سوی مسجد مقام وجود دارد که مساحت هر یک 4 هزار مترمربع بوده و در دو طبقه بنا شده اند. این دو شبستان مزین به آینه کاری های بسیار زیبا بوده و دارای دو گنبد به شکل قرینه هستند.
چاه جمکران
چاه جمکران که به چاه عریضه شهرت دارد، در محوطه بیرونی و پشت ساختمان مقام واقع شده است. شیعیان معتقدند این چاه مقدس است و از همین رو نامه های خود به امام زمان را درون آن می اندازند که البته در حال حاضر این چاه دیگر در دسترس نیست.
اعمال مسجد جمکران
شیعیان شب های چهارشنبه را به حجت ابن الحسن نسبت می دهند و در این روز راهی مسجد جمکران می شوند و اعمال خاصی نظیر دو رکعت نماز تحیت مسجد و نماز امام زمان را به جا می آورند. برای نماز تحیت در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و هفت مرتبه سوره توحید خوانده می شود و ذکر رکوع و سجده هم 7 مرتبه باید تکرار گردد. برای خواندن نماز امام زمان نیز هنگام قرائت سوره حمد آیه ایاک نعبد و ایاک نستعین در هر رکعت باید 100 مرتبه تکرار شود و پس از خواندن ادامه سوره باید یک مرتبه سوره توحید خوانده شود؛ همچنین ذکرهای رکوع و سجده هم باید 7 مرتبه تکرار شود و در انتها یک مرتبه ذکر لا اله الا الله و تسبیحات حضرت زهرا گفته شود و در انتها نیز 100 صلوات در سجده فرستاده شود. عکس قدیمی قم را مشاهده می کنید:
مکان های دیدنی جمکران کدامند؟
- کوه و قلعه غز قال سی
- قلعه گبری
- تپه های قل درویش
- مسجد جمکران
نقشه جمکران
