قدیمی ترین کتابخانه جهان

کتابخانه‌ها در طول تاریخ منبع بزرگ علم و دانش بوده‌اند. در تمام طول مدتی که کتابخانه‌ها پدید آمده‌اند، هیچ‌گاه ارزش و اهمیت خود را از دست نداده‌اند. در بین کتابخانه‌های بزرگ دنیا، برخی از آن‌ها جزو قدیمی‌ترین‌های بخش خود هستند. یکی از بهترین و ایده‌آل‌ترین تفریحات دوستداران کتاب می‌تواند گشت و گذار در میان کتابخانه‌های قدیمی دنیا باشد. از زمانی که بشر توانست اسناد مکتوب خود را نگه‌داری کند کتابخانه‌ها ایجاد شدند. در این بین یک سوال مهم در ذهن برخی ایجاد می‌شود؛ قدیمی‌ترین کتابخانه جهان کجاست؟

کتابخانه القراویین

کتابخانه القراویین جزئی از باستانی‌ترین کتابخانه‌های جهان است. القراویین به دست فاطمه الفیهری که دختر تاجر بزرگ و ثروتمند تونسی بود؛ در نزدیکی مسجد و دانشگاه قراویین تأسیس شد. این کتابخانه در سال 895 بعد از میلاد مسیح شروع به فعالیت کرد. در چند دهه اخیر به علت وجود آسیب‌های وارده به این کتابخانه بزرگ و قدیمی، قسمت‌های بسیاری از آن بسته شده‌اند و تنها چند بخش، آن هم فقط برای تعداد بسیار محدودی از پژوهشگران باز است. در سال 2012، وزارت فرهنگ مراکش به فکر باز سازی و مرمت کتابخانه القراویین افتاد. بهترین فرد برای انجام این کار مهم، عزیزا چائونی مهندس معمار بزرگ مراکشی که اصالتا اهل فاس مراکش بوده که در حال حاضر در شهر تورنتو ساکن است؛ بود. وزرات فرهنگ این کشور از چائونی درخواست کرد تا کتابخانه قدیمی این شهر را از نابودی نجات دهد. چائونی با بررسی‌های متعدد فهمید که ساختمان کل کتابخانه در حال پوسیده شدن کامل بوده و یک رودخانه بزرگ در زیر آن جاری شده است. از سال 2012، چائونی و دیگر معماران بزرگ مراکشی شروع به بازسازی کتابخانه القراویین کردند و سرانجام در سال 2018 این کتابخانه مجدد شروع به فعالیت کرد و درهای آن به روی عموم مردم باز شد.

کتابخانه صومعه سنت کاترین

کتابخانه صومعه سنت کاترین در کشور مصر و در کوه پایه زیبای سینا واقع شده است. این کتابخانه جزو کتابخانه‌های قدیمی و همیشه فعال در سرتاسر دنیاست. صومعه سنت کاترین هم خود جزو صومعه‌های بسیار قدیمی مسیحیان در این منطقه خواهد بود. صومعه سنت به عنوان میراث جهانی در یونسکو به ثبت رسیده است. کتابخانه صومعه سنت، دومین مجموعه بسیار بزرگ و پر تنوع از نسخه‌های خطی و کدهای باستانی مسیحیان و پس از واتیکان به شمار می‌رود. کتابخانه صومعه در میان مسیحیان از جایگاه و اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. 
در این کتابخانه چند متن و کتاب بسیار مهم مانند دو کتاب Sinaiticus و Codex Sinaiticus، که از قدیمی‌ترین کتاب‌های مقدس مسیحیان هستند و قدمت آن‌ها مربوط به سال 349 میلادی است نگه‌داری می‌شوند. نکته جالب درباره این کتابخانه، این است که چند سال قبل کتابخانه دانشگاه کالیفرنیا و لس آنجلس، شروع به تولید و ایجاد برخی نسخه‌های دیجیتالی از 1100 نسخه خطی جالب و مهم سریانی و عربی موجود در کتابخانه صومعه سنت کاترین کردند.

کتابخانه امپراتوری قسطنطنیه

قدمت کتابخانه امپراتوری قسطنطنیه به زمان پادشاهی بیزانس در ترکیه می‌رسد. این کتابخانه به نوعی قدیمی‌ترین، کتابخانه دنیای باستان است. در سال 361 بعد از میلاد مسیح به دستور کنستانتیوس دوم ساخته شد. کنستانتیوس به منظور حفاظت از  آثار گردآوری شده از ادبیات یونان باستان این کتابخانه را تأسیس کرد. همچنین در این کتابخانه برخی از آثار و بقایای کتابخانه اسکندریه هم نگه‌داری می‌شود. امپراتور والنس هم مانند کنستانسیوس دوم به این کتابخانه و آثار موجود در آن اهمیت داد. او از 4 خطاط یونانی و 3 خطاط لاتین دعوت کرد و از آن‌ها خواست تا تمامی آثار یونان باستان را بر روی پوست و یا پاپیروس کپی کنند. 
شاید برای شما هم جالب است که بدانید، تقریبا همه آثار کلاسیک یونان باستان که تا به امروز یافت شده‌اند، در واقع همگی از نسخه‌های بیزانسی در کتابخانه امپراتوری قسطنطنیه هستند. این کتابخانه در طول تاریخ به علت آتش سوزی‌هایی که در آن ایجاد شد تا حد زیادی از بین رفت و خیلی از کتاب‌های آن نابود شدند. با این وجود هم بعضی از این کتاب‌های نابود شده دوباره بازسازی گردیدند و از روی آن‌ها کپی برداری شد. بعد از اینکه قسطنطنیه در سال 1204 بعد از میلاد مسیح سقوط کرد، این کتابخانه رسمی دیگر از اهمیت ویژه برخوردار نبود و بعضی از کتاب‌های مانده در آن، در قرن‌های بعدی بازیابی شدند.

کتابخانه قیصریه ماریتیما

کتابخانه قیصریه ماریتیما، جزو بزرگ‌ترین کتابخانه‌های کلیسایی در زمان خود بوده است. این کتابخانه دارای 30000 نسخه کتاب مسیحی بود. موسسین این کتابخانه، اوریگن اسکندریه از دانشمندان هلنیستی و زاهدان ابتدایی مسیحی و پامفیلوس قیصریه از پروتستان‌های بزرگ زمان خود هستند. کتابخانه قیصریه ماریتیما به قدری معروف و محبوب بوده که چند عالم بزرگ دین مسیحیت از جمله گریگوری نازیانزوس، ریحان کبیر و ژروم از دیگر نقاط دنیا برای ادامه تحصیل به این کتابخانه سفر کردند. بعد از اینکه کتابخانه قیصریه در قرن 7، خیلی از آثار مهم و گران‌بهای این کتابخانه مانند نجیل مطابق عبرانیان و یک نسخه شخصی اورگین از Hexapla که یک نسخه از انتقاد بر کتاب مقدس عبری بود، تا ابد از بین رفتند.

 
کتابخانه پرگاموم

کتابخانه پرگاموم در شهر پرگاموم ترکیه امروزی و یونان باستان قرار گرفته بود. کتابخانه پرگاموم در واقع جزو مراکز فرهنگی مهم در یونان باستان بود. این کتابخانه یکی از اصلی‌ترین رقبای شهر اسکندریه به شمار می‌رفت. بعد از کتابخانه بزرگ اسکندریه، کتابخانه پرگاموم مهم‌ترین مرکز فرهنگی یونان باستان بود. طبق مطالعات باستان شناسان در این کتابخانه چیزی بالغ بر 200 هزار جلد کتاب وجود داشته است. امروزه هیچ ‌گونه فهرستی مبنی بر آثار گران‌بهای این کتابخانه وجود ندارد. در نتیجه هیچ تاریخ‌دانی نمی‌تواند به صورت قطعی بگویید که این کتابخانه چقدر پهناور و بزرگ بوده است.

کتابخانه اسکندریه

شناخته‌ شده‌ترین و معروف‌ترین کتابخانه دنیای باستان، کتابخانه اسکندریه در کشور مصر است. محل قرارگیری این کتابخانه شهر اسکندریه در مصر باستان بوده و این کتابخانه در زمان خود جزو مراکز مهم فرهنگی، اقتصادی و فکری دنیا به شمار می‌رفت. اسکندر مقدونی که موسس شهر اسکندریه بود؛ پس از دیدن کتابخانه بزرگ سلطنتی آشوربانیپال، دستور ساخت کتابخانه اسکندریه را صادر کرد. اسکندر مقدونی قصد داشت بعد از فتح هر کشور، کتابها و آثار مهم آن‌ها را به کتابخانه یونان منتقل کند. اسکندر مقدونی برای رسیدن به این رویا به اندازه کافی عمر نداشت. بعد از او ژنرال بطلمیوس، یکی از وفادارترین ژنرال‌های اسکندر، ساخت کتابخانه را در قرن 3 آغاز کرد. حتماً برای شما هم جالب است که بدانید کتابخانه اسکندریه به علت جمع کردن همه دانش دنیا در زمان خود، ترجمه صحیح و کامل از طومارهای پاپیروس و ذخیره و نگه‌داری درست از آن‌ها بسیار معروف است. کتابخانه اسکندریه تا فتح مصر به دست رومیان در 30 سال پیش از میلاد مسیح از رونق زیادی برخوردار بود. به علت حمله رومیان و آتش زدن این کتابخانه، بسیاری از کتاب‌ها و طومارهای با ارزش این کتابخانه تا ابد از بین رفتند.

کتابخانه سلطنتی آشوربانیپال

پیش از اینکه باستان شناسان کتابخانه‌های قدیمی‌تر را در ابتدای قرن 20 کشف کنند؛ کتابخانه سلطنتی آشور بانیپال در عراق کنونی به عنوان قدیمی‌ترین کتابخانه دنیا به حساب می‌رفت. کتابخانه بانیپال به نام آخرین شاه کبیر امپراتوری نو آشور نامگذاری شده است. زمانی که امپراتوری بانیپال کاملاً تثبیت شد او کتابخانه بزرگ سلطنتی خود را تأسیس کرد. آشور بانیپال کتابخانه سلطنتی خود را با کتاب‌هایی از جمله پزشکی، اساطیری، جادویی، علم، شعر و جغرافیا پر کرد. یکی از قدیمی‌ترین آثار ادبی بشر، حماسه گیلگمش در کتابخانه آشور بانیپال نگه‌داری می‌شود که تا به امروز کاملاً دست نخورده باقی مانده است.

کتابخانه اوگاریت

در سال 1929 زمانی که کتابخانه اوگاریت در سوریه کشف شد؛ دانشمندان و باستان شناسان متوجه شدند که برای اولین بار توانسته‌اند نخستین کتابخانه خصوصی در طول تاریخ جهان را کشف کنند. در آن زمان باستان شناسان موفق به کشف یک کتابخانه قصر، یک کتابخانه معبد و 2 کتابخانه خصوصی شدند که یکی از آن‌ها برای دیپلماتی به نام راپانو بود. کتابخانه‌های خصوصی کشف شده در زمان خود نوعی جالب و کمیاب را شامل می‌شدند و اولین کتابخانه‌ای بودند که برای شخص خاصی ساخته شده و‌ مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
 این دو کتابخانه خصوصی دارای کتبی دیپلماتیک، اقتصادی، حقوقی، اداری، مکتبی، ادبی و مذهبی بودند. طبق تحقیقات و بررسی‌های و صورت گرفته تمامی کتاب‌ها و متن‌های اوگاریت، دست کم به 7 خط مختلف مانند هیروگلیف مصری و لوویی، خط میخی سیپرومینو، سومری، هوری، اوگاریتی و اکدی تالیف شده‌اند. کاتبان بزرگ و مشهور شهر اوگاریت در 1400 سال پیش از میلاد مسیح، الفبای اوگاریتی را بوجود آوردند. این الفبا 30 حرف داشت که هر حرف دارای یک صدای مخصوص بود. البته این  حروف تا حدی شبیه به علامت‌های خط میخی بودند. اما با این حال باز هم متفاوت بودن خود را حفظ کردند. الفبای اوگاریتی جزو اولین الفبای تاریخ بشریت به شمار می‌روند.

کتابخانه ابلا

قدیمی‌ترین و باستانی‌ترین کتابخانه دنیا، کتابخانه ابلا سوریه است. این کتابخانه توسط باستان شناسان خبره ایتالیایی در سال 1976 کشف شد. باستان شناسان قدمت این کتابخانه را به 2250 سال پیش از میلاد مسیح تخمین زده‌اند. شواهد و مدارکی که از کتابخانه ابلا بدست آمده است و بیانگر طبقه بندی شدن درست متون و آثار موجود در این کتابخانه برخلاف دیگر کتابخانه‌های باستانی است. همچنین لوح‌ها شواهدی را از رونویس شدن متون برای اولین بار به زبان خارجی، طبقه‌بندی و نوشتن فهرست برای پیدا کردن راحت‌تر، ترتیب دادن به آثار طبق اندازه و سایز کتاب‌ها، فرم و محتوای آن‌ها نشان داده شده است.

کتابخانه بین دانشگاهی سوربن

کتابخانه بین دانشگاهی سوربن، در شهر زیبای پاریس از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های دنیا به شمار می‌رود. این کتابخانه علاوه‌بر اینکه یک مکان جذاب گردشگری است؛ یکی از کتابخانه‌های مهم در جهت مطالعات دانشجویان دانشگاه سوربن هم خواهد بود. بعدها در کنار کتابخانه سوربن، یک کتابخانه جدید و مدرن‌تر ساخته شد. کتابخانه جدید در دل کتابخانه سوربن ایجاد شد.

کتابخانه ملی فرانسه

کتابخانه ملی فرانسه، یک مجموعه کاملا شخصی مختص به شاهان این کشور بود. شارل پنجم که از ادب دوستان دوران خود بود دستور داد تا یک مجموعه بزرگ و پر ارزش که شامل 1000 نسخه خطی را در قصر لوور گردآوری کنند. ژیل ماله کتابدار معروف شارل پنجم، نظامی صحیح و درست از فهرست نویسی را ایجاد کرد. در زمان وقوع جنگ‌های 100 ساله، کتابخانه ملی فرانسه آسیب ندید. لویی یازدهم هم توانست آثار گران‌بهایی را برای ولیعهد و جانشین خود جای بگذارد. در طی  لشکرکشی‌های چارلز هشتم و لویی دوازدهم به ایتالیا، برخی از مهم‌ترین کتب و مجموعه‌های بسیار مهم خارجی مصادره شدند.
قرن 18 مهم‌ترین و با ارزش‌ترین دوره برای کتابخانه ملی فرانسه است. در این قرن از سال 1720 در این کتابخانه مطالعات آثار موجود برای مطالعه عموم مردم آزاد شد. بعدها در سال 1743 آثار این کتابخانه به قصر کاردینال مازارن منتقل شدند. آثار کتابخانه ملی فرانسه در محل تازه به 5 دسته زیر تقسیم شدند:

• کتب چاپی
• کتب مدال‌ها 
• کتب سکه‌ها 
• نسخه‌های چاپی
• و اثرهای چاپی، شجره نامه و عنوانین

با مدیریت خوب آبه بینیون این کتابخانه به یک مرکز بزرگ و مهم علمی-فرهنگی تبدیل شد. نویسندگان و اندیشمندان بزرگی مانند دیدرو، روسو و ولتر در این کتابخانه تردد داشتند. این کتابخانه همچنین در گردآوری برخی از منابع مهم خارجی هم سهم زیادی داشت. اولین فهرست چاپی این کتابخانه در سال 1739 تهیه شد.

 
قدیمی ترین کتابخانه جهان چه نام دارد؟

قدیمی‌ترین کتابخانه جهان، کتابخانه دیر کاترین مقدس است که در سال 556 میلادی و در کشور مصر ساخته شد. این کتابخانه در شبه جزیره افسانه‌ای سینا قرار دارد. این کتابخانه در حال حاضر قدیمی‌ترین کتابخانه دنیا است که همچنان به فعالیت خود ادامه میدهد. کتابخانه دیر کاترین مقدس در دل صومعه کاترین واقع شده که به دستور صادره از سوی امپراتور روم شرقی در 15 قرن پیش ساخته شد. البته باید گفت قدیمی‌ترین کتابخانه‌ای که دیگر فعالیتی ندارد و قرن‌ها پیش در 2250  سال پیش از میلاد مسیح ساخته شده کتابخانه ابلا در سوریه است.

سخن پایانی
تحقیق و مطالعه در رابطه با کتابخانه‌های جهان باستان می‌تواند شما را با نخستین دست خط‌ها و گنجینه‌های بشر آشنا کند. برخی از کتابخانه‌ها قدمتی 4 هزار ساله دارند. برخی از این کتابخانه‌ها دیگر وجود ندارند و تنها آثاری کم و محدود از آن‌ها باقی مانده است. در این بین هم دو کتابخانه ابلا در سوریه و کتابخانه دیر کاترین مقدس در مصر جزو قدیمی‌ترین کتابخانه‌های دنیا هستند. البته کتابخانه دیر کاترین مقدس با گذشت سالیان بسیار از ساخت آن همچنان پابرجاست و در یونسکو هم به ثبت جهانی رسیده است.