صادق هدایت

یکی از پایه‌گذاران داستان‌نویسی مدرن ایران و از بهترین نویسنده‌ها در کشور ما می‌توان به صادق هدایت اشاره کرد. این فرد با قلم منحصربه فرد خود چشم‌اندازی متفاوت دارد و جریان‌ها و سنت‌های متداول جامعه را در آثار خود ترسیم کرده است. صادق هدایت مسیری تازه در داستان‌نویسی فارسی جدید آورده بود و میراث‌دار بزرگانی همچون خیام و حافظ است. بخش مهمی از آثار صادق هدایت را اعتراض و انتقاد در برگرفته و خرافه‌پرستی، افراط در مذهب‌گرایی، استبداد در جنگ و حتی با وجوه به ظاهر زیبایی زندگی از گزند قلم این نویسنده در امان نیستند. با ما همراه باشید.

صادق هدایت کیست؟

یکی از نویسندگان، مترجمان؛ روشنفکران ایرانی که از پیشگامان داستان‌نویسی معاصر محسوب می‌شود، صادق هدایت است. وی با قلم متفاوت و شگفت‌انگیز خود تأثیر عمیقی بر جریان روشنفکری ایران در سنت‌های دوران خویش داشت. این تاثیر در گذر دوران‌های مختلف جلوه عمیق‌تری پیدا کرد. ردپای آن در آثار دیگر نویسندگان هم وجود دارد. صادق هدایت درباره خودش می‌گوید: "این حقیر نابغۀ عظیم الشأن گمنامی هستم که بعدها قدرم را خواهند شناخت".

صادق هدایت آینده را به خوبی در نوشته‌های خود نمایش می‌داد همانند کسی که از صدها سال بعد به گذشته سفر می‌کند. او در چهارچوب مکتب ادبی و فلسفی قرار نگرفته و سبک و ایدئولوژی خود را در نویسندگی دنبال می‌کرد. آثار هدایت مخاطبان خاص خودش را دارد و مخاطبان زیادی در جهان غرب پیدا کرده است. او آثار مطرح از نویسندگان بزرگ جهان را ترجمه کرده و در این زمینه نیز صاحب سبک است. صادق هدایت در حین آزاد‌اندیشی و روایت سنت‌ها و باور‌ها، متعهد به انسان و ناشی از علاقه به ایران است. وی در پس داستان‌های اسرارآمیز خود تجسمی دیگر از جامعه ایرانی دارد.

بیوگرافی صادق هدایت

صادق هدایت در 28 بهمن 1281 برابر با 17 فوریه 1903 در تهران به دنیا آمد. پدر او هدایت قلی خان و مادرش زیور الملوک بود. رضا قلی خان هدایت طبرستانی جد صادق هدایت و از رجال معروف عصر ناصری بود. صادق کوچکترین پسر خانواده بود و دو خواهر و دو برادر بزرگتر از خودش داشت. صادق هدایت در سال 1287 تحصیلات ابتدایی اش را شروع کرد. او در سال 1296 وارد مدرسه فرانسوی ها شد و در این مدرسه با ادبیات جهانی از طریق کشیش مدرسه‌اش آشنا شد و به آن علاقه‌مند شد.
 

زندگی نامه صادق هدایت

برخلاف دیدگاه صادق هدایت مختصرا به زندگی او می‌پردازیم. ایدئولوژی، سبک، هنر و درون‌مایه آثار بزرگانی چون هدایت بی‌تاثیر از زندگی ایشان نیست. این نویسندگان وجوهی مستقل از مولف خود دارند.

تولد و خانواده صادق هدایت

استاد صادق هدایت در چهارشنبه ۲۸ بهمن ۱۲۸۱ هجری در خانواده‌ای سرشناس متولد شد. یکی از رجال سیاسی قاجار به نام هدایت قلی خان اعتضاد‌الملک پدر او و زیورالملوک دختر حسین قلی مادر او بودند. فرزند ما قبل آخر خانواده او مخبرالدوله و عیسی خان و محمودخان دو برادر بزرگ صادق هدایت بودند. او یک خواهر کوچکتر از خود داشت و سپهبد حاج علی رزم‌آرا هم شوهر خواهر صادق هدایت بود.

تحصیلات

صادق هدایت تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه علمیه تهران آغاز کرد و در همین دوران روزنامه دیواری ندای اموات را منتشر نمود. دوران دبیرستان او در مدرسه دارالفنون(ساخته امیر کبیر) به دلیل بیماری چشم درد متوقف شد و مدرسه را به اجبار ترک کرد. یک سال بعد ورزش سن‌لویی تحصیلات خود را ادامه داد. او با دبیرستان ادبیات جهان آشنا شد و با تعلیم فارسی به کشیش دیرستان دانش او همواره بیشتر می‌شد. نویسندگی هدایت را می‌توان از همین دوران اعلام کرد. کمی بعدتر مقاله نخستین مقاله خود را در روزنامه هفتگی منتشر کرد.

گیاهخواری صادق هدایت

صادق هدایت روحیه عمیقی به حیوانات و طبیعت داشت؛ به همین دلیل در دوران جوانی گیاه‌خواری روی آورد. در مقطع متوسطه کتابچه‌ای را به عنوان انسان و حیوان منتشر کرده و سه سال پس از آن کتاب فواید گیاه‌خواری را در برلین به چاپ رساند. صادق هدایت تا پایان عمر گیاه‌خوار باقی‌مانده و استفاده از خوراک خون را مانع از پیشرفته انسانی دانست. بزرگ علوی درباره گیاه‌خواری صادق هدایت می گوید: یک بار دیدم که صادق هدایت در کافه لاله هزار یک نان گوشتی را به قصد اینکه میان آن شیرینی است گاز زد و ناگهان چشم‌هایش سرخ شد، پیشانی‌اش عرق کرد، دستمالی از جیبش بیرون آورده و آن را روی دستمال تف کرد.

سفر به اروپا

پس از فارغ‌التحصیل شدن صادق هدایت در مدرسه سن لویی در سال ۱۳۰۳ با اولین گروه اعزامی دانشجویان به اروپا راهی این کشور شد و تحصیلات خود را در رشته ریاضیات محض آغاز کرد. او علاقه زیادی به رشته خود نداشت و به دلیل جذابیت کشور فرانسه که معدن تمدن جهان غرب بود به این کشور سفر کرده بود. در آن زمان داستانی به عنوان مرگ در مجله ایران شهر به چاپ رساند و مقاله‌ای نیز به عنوان جادوگری در ایران نوشت.

خودکشی نافرجام

صادق هدایت در سال ۱۳۰۷ به دلایلی که مشخص نشد اقدام به خودکشی کرد. او خودش را از روی پلی به نام مارن در فرانسه انداخت. کمک سرنشینان قایقی در آن مکان باعث شد که او جان خود را از دست ندهد. نزدیکان او می‌گویند که او این کار را به دلیل مسائل عاطفی انجام داده اما خودش به برادرش محمود هدایت می‌گوید یک دیوانگی کردم که بخیر گذشت. خودکشی نافرجام او منجر به خلق آثاری همچون پروین دختر ساسان، زنده‌به‌گور و مادلن شد. پس از این اتفاق او تحصیلات خود را نیمه‌کاره رها کرده و به تهران باز می‌گردد. در بانک ملی مشغول به کار شد تا زندگی خود را بگذراند. هدایت با انتشار پروین دختر ساسان و زنده به گور مقدمه دوستی خود را با مسعود فرزاد، بزرگ علوی و مجتبی مینوی فراهم کرد و گروه دوستی ربعه را تشکیل دادند.

ممنوع الکاری شدن صادق هدایت

پربارترین دوران فعالیت صادق هدایت سال‌های ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۴ بود. پس از همکاری در نگارش مجموعه انیران به همراه بزرگ علوی و علی شیراز پورپرتو نمایش‌نامه مازیار و مجموعه سایه روشن را منتشر کرد. انتشار کتابی به نام وغ وغ ساهاب که کتابی طنزگونه و سیاسی بود منجر شد که از طرف وزیر ممنوع‌القلم شود. صادق هدایت اولین نویسنده ایران بوده که اسیر تیغ سانسور می‌شود. او در این بازه زمانی کتاب‌های زیادی شامل گرداب، سه قطره خون، علویه خانم و سفرنامه اصفهان را منتشر کرد.

سفر به هند

در سال ۱۳۱۵ به دعوت علی شیرازپورپرتو صادق هدایت به بمبئی سفر کرد و در منزل او ماند. در آنجا با فراگیری زبان پهلوی نزد دانشمندان پارسی موفق شد کارنامه اردشیر بابکان را از زبان پهلوی به فارسی ترجمه کند. مهم‌ترین فعالیت هدایت در این دوران انتشار نسخه خطی به نام بوف کور بود که شاخص‌ترین اثر او محسوب می‌شود. انتشار بوف کور برای اولین بار در هند صورت گرفت‌. او در دوران سکونت خود در هند مشکلات مالی بسیار زیادی داشت و از مهمان‌نوازی شیراز‌پور بهره می‌برد. صادق هدایت در این دوران در آثار طنز خود، تلخی و تاریکی دوران خود را نمایش می‌دهد. او در سال ۱۳۱۹ به تهران بازگشت و پس از استعفا از بانک ملی در وزارت فرهنگ مشغول شد. فعالیت ادبی و نگارش خود را ادامه داد اما ممنوع‌الکاری او هنوز ادامه داشت.

جنگ جهانی دوم

در زمان جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط متفقین، فضای سیاسی کشور گشایش یافت. این موضوع فرصتی برای اهل قلم و روشنفکران بود وظایف اجتماعی خود را ایفا کنند. هدایت کتاب مشهور سگ ولگرد منتشر کرده و روح انتقادی شدیدی داشت. او داستان بلند حاجی آقا و مجموعه ولنگاری را در این زمان منتشر کرد. در زمان جنگ جهانی دوم افراد زیادی مانند بزرگ علوی به حزب توده پیوستند اما صادق هدایت هرگز به عضویت این حذب در نیامد. او با نام مستعار خود مقالاتی درباره این حذب در روزنامه وابسته به آن به چاپ رساند. او گوید شرح حال من هیچ نکته برجسته‌ای نداشته و پیشامد قابل توجهی در آن رخ نداده است.

خودکشی صادق هدایت

پس از پایان جنگ جهانی دوم ورود به سال‌های بلوا، انحراف حزب توده و ماجرای کردستان و آذربایجان باعث شد که صادق هدایت آرمان‌های خود را از دست رفته ببیند. او در نامه‌هایی به حسن شهید نورایی و محمدعلی جمالزاده نوشته بود و می‌گوید زیاد خسته و به همه چیز بی‌علاقه بوده و فقط روزها را می‌‌گذراند. اوج ناامیدی هدایت را می‌توان در اثری به نام توپ مرواری مشاهده کرد، کتابی که با نام مستعار هادی صادق بود و تا پس از مرگ او به چاپ نرسید. صادق هدایت در سال ۱۳۲۹ برای فروش کتاب‌های خود به پاریس رفت و چند روز در این کشور اقامت داشت. آخرین روزهای زندگی هدایت در آپارتمان اجاره‌ای در پاریس گذشت. او داستان‌های ناتمام و چاپ نشده خود را سوزاند و در ۱۹ فروردین ۱۳۳۰ با باز گذاشتن شیر گاز و بستن تمامی منافذ منزل خود، زندگی خود را پایان داد. مرگ صادق هدایت ابهامات فراوانی دارد زیرا او به عنوان یک روشن‌فکر اجتماعی دشمن‌های فراوانی در تیم‌های زیادی داشت. آثار به جای مانده ۴۸ سال زندگی صادق هدایت بسیار پربار هستند.

آرامگاه صادق هدایت

جسد صادق هدایت توسط یکی از دوستان ارمنی‌ او در آپارتمان اجاره‌ای وی پیدا شد. تحقیقاتی که بر شیوه مرگ صورت او گرفته ابهامات بسیار زیادی دارد. پیکر صادق هدایت با تشیع اندکی ایرانی مقیم فرانسه و شهروندان فرانسوی در گورستانی به نام پرلاشیز پاریس به خاک سپرده شد. این آرامستان از مشهورترین آرامستان‌های پاریس بوده که نویسندگان سرشناس و هنرمندان نامدار را در آن به خاک می‌سپردند. علاوه بر صادق هدایت یکی دیگر از نویسندگان مطرح ایرانی به نام غلامحسین ساعدی نیز در این آرامگاه به خاک سپرده شده است. در سال ۱۳۴۲ به  تصمیم خانواده صادق هدایت سنگ مزار او تغییر کرد و علی سردار افخمی معمار مشهور ایرانی طراح مقبره او است.

صادق هدایت و گروه ربعه

نام گروهی از نویسندگان نوگرا و روشنفکر که در تقابل با گروه ادبای سبعه پدید آمد، ربعه نام دارد. گروه سبعه از نویسندگانی مانند ملک‌ااشعرای بهار، اقبال آشتیانی و بدیع الزمان فروزان‌فر تشکیل شده بود. گروه ربعه در مقابل این گروه قرار داشتند. گروه ربعه بعدها گسترش یافت و افراد زیادی همچون نیما یوشیج و ذبیح بهروز و... به آن پیوستند و با گروه سبعه به کل‌کل می‌پرداختند.

خانه صادق هدایت

در تهران توسط اعتضاد الملک خانه پدری صادق هدایت بنا شد. این بنا  یکی از خانه‌های تاریخی پایتخت محسوب می‌شود که با شماره ۲۴۹۱ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. مالکیت فعلی این منزل بر عهده بیمارستان امیر اعلم است. در سال ۱۳۸۱ این منزل به عنوان مهد کودک  مورد استفاده قرار می‌گرفته و پس از اعتراض‌های جهانگیر هدایت برادرزاده صادق هدایت این منزل به کتاب‌خانه تغییر پیدا کرد.

در سال ۱۳۹۹ از اتاق‌ها و محوطه خانه پدری صادق هدایت به عنوان انباری برای ضایعات بیمارستانی استفاده می‌شده و  خسارات زیادی به این خانه تاریخی در ایران وارد شده است. امیدواریم که این بنا را محافظت کنند و بعدها به موزه تبدیل شود.

آثار صادق هدایت

صادق هدایت آثار زیادی دارد که برخی از آن‌ها تحت عنوان کتاب و برخی دیگر در روزنامه و مجلات منتشر شده‌اند. درونمایه‌های اغلب آثار او  انتقادی بوده و به زبان ساده، تلخ، زهرآگین و گاهی طنزآلود نوشته شده‌اند. بسیاری از آثار او ممنوع‌الانتشار بوده و در سال ۱۳۸۴ انتشار دو کتاب بوف کور و حاجی آقا هم ممنوع شد. در سال ۱۳۸۵ چاپ تمامی آثار وی تعلیق شد و در سال‌های اخیر با واسطه‌گری جهانگیر هدایت برخی آثار او با سانسور فراوان چاپ شده‌اند.خرید کتاب‌های صادق هدایت از دست‌فروش‌ها به راحتی انجام می‌شود و این کتاب‌ها هیچ سانسوری نداشته و به صورت زیرزمینی چاپ می‌گردند.

بوف کور

مشهورترین اثر صادق هدایت که در سال ۱۳۰۹ برای اولین بار به رشته تحریر درآمد بوف کور است. این کتاب به سبک سورئایسم نوشته شده و برای نخستین بار در سال ۱۳۱۵ با اندکی دگرگونی در ۵۰ نسخه خطی منتشر شد. بنا به نظر برخی از اهالی قلم یکی از ۲۰ اثر برتر قرن بیستم این اثر بوده و با به کارگیری برخی توصیف و نشان‌ها پیوند غیرقابل انکار دارد. این کتاب حدیث نفسی یک راوی با توهم و آشفتگی های روانی را دنبال می‌کند که دست به گریبان است. این اثر مهمترین کتاب ادبیات معاصر ایران بوده که با بهره‌گیری از تعالی هنر به مفهوم انسان خدا‌گاه در لایه‌هایی از انزوا و استبداد به جامعه خرافه ‌زده می‌پردازد. این اثر در ۷۰ کشور منتشر شده و ترجمه آن به ۲۲ زبان زنده دنیا گواه از شهرت آن است. بوف کور نسبت به سایر آثار هدایت پیچیدگی بیشتری داشته و مخاطب را به جهانی تاریک گسیل می‌دهد.

نقاشی های صادق هدایت

مجموعه نقاشی‌های صادق هدایت با نام آهوی تنها توسط جهانگیر هدایت جمع‌آوری شده است. این نقاشی‌ها طراحی ساده‌ای داشته و از یک استعداد پرداخت نشده خبر می‌دهد. درون مایه نقاشی‌های هدایت با نوشته‌های او منطبق بوده و تجسم جهان‌بینی خاص او را بر کاغذ تداعی می‌کند.

ایدئولوژی و تفکرات صادق هدایت

یکی از تاثیرگذارترین افراد تاریخ و جهان نوگرایی، صادق هدایت بوده که علاوه بر انقلابی که در داستان نویسی فارسی پدید آورد سبک و سیاق خود را در آثار نویسنده‌های نسل بعد خود به یادگار گذاشت. از ویژگی‌های مهم نثر هدایت تا پیش از سال‌های پایانی عمر می‌توان به ناسیونالیسم ایرانی اشاره کرد. صادق هدایت از جامعه خرافه‌پرست و افراطی‌گری در مذهب انزجار داشته و در عوض به ایران باستان علاقه ویژه نشان میدهد. استبداد حکمرانان دولت را نقد می‌کند و به همین دلیل  دو قشر مذهبی و سیاسی جامعه دشمن هدایت می‌‌شوند.

مرگ اندیشی

جزء جدانشدنی از آثار هدایت که در تمام داستان‌های او تجلی دارد مرگ است. گاهی مرگ را راه نجات معرفی می‌کند و گاهی از آن گریزان است مفاهیمی چون مرگ و خودکشی بخشی از مشغولیت ذهنی صادق هدایت بوده که باعث می‌شود به این موضوع توجه زیادی داشته باشد. جدا از مرگ‌اندیشی هدایت به عنوان یکی از افراد آگاه جامع مرگ را به عنوان نماد هویت ایرانی معرفی می‌کند که در سراسر تاریخ اسیر خونریزی ویرانی بوده است. به اعتقاد صادق هدایت جامعه مرگ‌پرور در تشخیص و تفکیک معنای مرگ و زندگی دچار نافهمی است. او می‌گوید تنها مرگ است که دروغ نمی‌گوید و در پایان زندگی ما رو به سوی خود فرا می‌خواند.

ساختار و محتوای آثار هدایت

منتقدان ادبی می‌گویند که جهان صادق هدایت و توصیف و شخصیت‌های حاضر در آن رنگ‌مایه ملی دارند. او در نگارش داستان‌های خود معجزه‌گری است که از فرهنگ مردم بهره گرفته و نثر ساده و عاری از پیچیدگی‌های ادبی را تولید میکند. از ویژگی‌های آثار هدایت می‌توان به مرگ‌اندیشی شخصیت داستان‌های هدایت که عمق زیادی داشته و می کوشد تا مخاطبان را به جنبه‌های روانی و درونی کاراکتر پیوند بزند اشاره کرد. توصیف‌های تاثیرگذار از ویژگی‌های ظاهری و مناظر داستان او بوده و برای ارائه توصیه‌های داستان از طنز کمک می‌گیرد. داستان های هدایت مخاطب محور نبوده و هنر خویش را در اولویت قرار می‌دهد. او ترجمه وفاداری را کنار می‌گذارد تا ایده‌های خود را در آن دخیل کند. مهمترین نقدی که به آثارترجمه صادق هدایت وارد می شود همین نکته است.

سخن پایانی

از دست دادن نویسندگانی همچون صادق هدایت برای کشور ما همانند از دست دادن یک گوهر ناب است. صادق هدایت شخصی بود که تمامی سخن های خود را بدون هیچ ترس و وحشتی بیان می‌کرد و در آثار او می‌توانید به راحتی انتقادهای او را از جامعه مطالعه کنید. امیدواریم مطالب بالا بتواند به شما کمک کند تا هدایت را بهتر بشناسید.