پادشاهان مختلف در طول تاریخ همواره تلاش می‌کردند تا با به کار بردن هنر و معماری زمان خود، شکوه و عظمت خود را به مردم سراسر جهان نمایش دهند و اثری از خود در تاریخ به جای بگذارند. یکی از این روش‌ها در ایران قدیم، حجاری روی صخره‌ها، کوه‌ها و ایجاد نقش برجسته‌هایی از وقایع و رویدادهای مهم زمان بوده است که باعث شده آثار تاریخی ارزشمندی در نقاط مختلف کشور خلق شود. آن‌ها از هنرمندان می‌خواستند وقایعی چون تاجگذاری، پیروزی بر دشمنان را روی بر بلندای کوه و روی صخره حک کنند تا هر رهگذری که از آن حوالی رد می‌شود، قدرت و شکوه آن پادشاهی را درک کند. طاق بستان نیز یکی از همین سنگ‌تراشی‌های قدیمی و مهم است که در زمان ساسانیان در کرمانشاه ساخته شده است. کرمانشاه مهم‌ترین شهر در منطقهٔ مرکزی غرب ایران است که بزرگ‌ترین شهر کردنشین ایران نیز محسوب می‌شود. این بخش از کشور، به دلیل قرارگیری در راه ابریشم، در گذشته از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و به همین خاطر، پادشاهان دوره‌های مختلف بناهای مهمی را در کرمانشاه ساخته‌اند. اگر شما هم از علاقه‌مندان به آثار مربوط به دور‌های تاریخی مختلف هستید، تا پایان این مقاله با ما در لحظه آخر همراه باشید تا با هم سری به استان کرمانشاه بزنیم و طاق بستان را بهتر بشناسیم.
معرفی طاق بستان؛ طاق بستان کجاست؟
طاق بستان یک محوطه تاریخی در دامنه کوهی به همین نام در شمال شرقی حاشیه کنونی شهر کرمانشاه است. طاق بستان که بسیاری آن را با نام طاق وه سان نیز می‌شناسند، یک یادگار تاریخی از زمان‌های گذشته و از دوران ساسانیان است که در قرن سوم میلادی ساخته شده، است. اگر به بنای تاریخی سفر کنید، می توانید سنگ نگاره هایی از تاج گذاری خسرو پرویز و اردشیر دوم و شاپور دوم و سوم را مشاهده کنید. این مجموعه نقوش بر دامنه کوه و در کنار دریاچه‌ای قرار دارد که به دریاچه طاق بستان شناخته می‌شود. در گذشته این محل با آب و هوای مطبوع و طبیعتی که داشته، مکانی برای تفریح و شکار شاهان ساسانی بوده است و نقش‌های حجاری شده نیز نشان‌دهنده این موضوع است. این مجموعه بارها مورد مرمت و بازسازی و تغییر قرار گرفت و برخلاف تلاش‌های بسیار مسئولان، هنوز موفق به ثبت جهانی نشده است. سال‌ها پیش امکان ورود به طاق‌ها وجود داشت. اما برای جلوگیری از تخریب این بنا، دیگر چنین امکانی وجود ندارد.
تاریخچه طاق بستان؛ چه تاریخی را پشت سر گذاشته است؟
پادشاهان ساسانی، ترجیح می‌دادند تا تندیس‌های دوران حکومت خود را پیرامون تخت جمشید بسازند. ولی پس از پادشاهی اردشیر دوم (پادشاه ساسانیان در سال‌های ۳۷۹ تا ۳۸۳ میلادی)، طاق بستان که منطقه ای در کرمانشاه بود، از میان سایر مناطق ایران برگزیده شد و این محل به مکانی برای ایجاد سنگ نوشته‌های وی تبدیل شد. یکی از مهم‌ترین دلایلی که اردشیر دوم این مکان را برای این ار برگزید این بود که موقعیت جغرافیایی طاق بستان در بین راه جاده‌ی ابریشم قرار گرفته بود که همین امر باعث می‌شد بازرگانانی که از این مسیر عبور می‌کردند، متوجه عظمت این شاهنشاهی شوند. جاده ابریشم که نام آن را بارها شنیده‌ایم، در واقع شاهراه مهم بازرگانی در قاره‌ی آسیا بوده که غرب، شرق و جنوب آسیا را به یکدیگر و شرق قاره‌ی اروپا را به شمال قاره آفریقا پیوند می‌داده است. علاوه بر این موضوع، کرمانشاه دارای آب و هوای معتدل و طبیعت بکری نیز بوده که همین موضوع در گذشته، باعث برتری این منطقه بر سایر مناطق شده است.
بخش های مختلف طاق بستان کدام اند؟
طاق بستان یکی از مکان‌های تاریخی مهم در زمان ساسانیان بوده که پادشاهانی از جمله اردشیر دوم، شاپور دوم، شاپور سوم، خسروپرویز مراسمات تاجگذاری خود را در این مکان برگزار کرده‌اند. اگر به این مکان بروید می‌توانید سنگ‌نگاره‌های مربوط به این وقایع تاریخی را در بخش‌های مختلف این مجموعه ببینید. این مکان از قسمت‌های مهمی از جمله طاق بزرگ، طاق کوچک و کتیبه تاجگذاری اردشیر دوم تشکیل شده که در ادامه ما هر کدام از این بخش‌ها را به شما معرفی خواهیم کرد.
طاق بزرگ طاق بستان؛ طاق خسرو پرویز
طاق بستان از چند بخش اصلی تشکیل شده ولی مهم‌ترین اثر در طاق بستان، طاق بزرگ یا ایوان بزرگ، با سنگ نگارهٔ تاجگذاری خسرو پرویز است. این بخش از مجموعه مربوط به زمان پادشاهی خسروپرویز و در سال های ۵۹۰-۶۲۸ میلادی است. طاق بزرگ دارای ایوانی با فضای مستطیل به عرض ۷ متر و ۸۵ سانتیمتر، ارتفاع ۱۱ متر و ۹۰ سانتیمتر و عمق ۷ متر و ۶۵ سانتیمتر است. وقتی وارد طاق وه سان شوید، در کناره ورودی طاق، سنگ نگارههای زیبایی می‌بینید که نشان از هنر حجاری مردم در آن زمان هستند. از جمله زیباترین سنگ‌تراشی‌های طاق بزرگ می‌توان به نگاره‌ای از فرشتگان بال‌دار، درخت زندگی، مجالس شکار گراز و شکار مرغان و ماهیان در مرداب و نقش‌های فیل، اسب و قایق اشاره کرد که این‌ها نمادی از مراسم بزم و شادی مردمان آن زمان هستند. سنگ تراشی نقش تاجگذاری خسرو پرویز یکی از معروف‌ترین حکاکی‌های این مکان است که اگر به آن دقت کنید، نگاره‌ی سواری زره‌پوش سوار بر اسب را نیز می‌توانید در زیر آن ببینید.
طاق کوچک طاق بستان؛ طاق شاهپور دوم و سوم
بخش بعدی طاق مربوط به طاق کوچک است که بیشتر به خاطر سنگ‌نوشته‌هایش مورد توجه قرار گرفته است. طاق کوچک در میان سنگ‌نگاره تاجگذاری اردشیر دوم و طاق بزرگ قرار دارد و دارای فضای مستطیل شکل به عرض ۵ متر و ۸۰ سانتیمتر و ارتفاع ۵ متر و ۳۰ سانتیمتر است. طاق کوچک طاق بستان که ایوان کوچک هم شهرت دارد، تصویر برجسته شاپور سوم در سال‌های ۳۸۰-۳۸۳ میلادی است. دیواره‌های این طاق مراسم تاجگذاری شاهپور دوم و سوم را به تصویر می‌کشد و شما با نگاه کردن به این حجاری‌های باشکوه می‌توانید در ذهنتان به خوبی آن فضا را تجسم کنید. این طاق دارای دو نقش در بالای دیوارهٔ طاق و دو کتیبه به خط پهلوی کتیبه‌ای هستند که برگردان آن‌ها به فارسی به صورت زیر است.
برگردان سنگ‌نوشتهٔ شاپور دوم (۹ سطر در پهلوی):
- این پیکری است از بغ مزداپرست.
- خدایگان شاپور،
- شاهنشاه ایران و انیران که نژاد از ایزدان دارد.
- فرزند بغ مزداپرست،
- خدایگان هرمز،
- شاهنشاه ایران و انیران که نژاد از ایزدان دارد،
- نوهٔ خدایگان نرسه شاه شاهان...
برگردان سنگ‌نوشتهٔ شاپور سوم (۱۳ سطر در پهلوی):
- این پیکری است از بغ مزداپرست،
- خدایگان شاپور،
- شاهنشاه ایران و انیران که نژاد از ایزدان دارد،
- فرزند بغ مزداپرست خدایگان شاپور،
- شاهنشاه ایران و انیران که نژاد از ایزدان دارد،
- نوهٔ خدایگان هرمز شاهنشاه...
نقش برجسته یا کتیبه تاج گذاری اردشیر دوم
شاید شما هم بارها تصویر تاجگذاری حک شده بر سنگ‌ها را در اینترنت دیده باشید و تصور کرده باشید که این حکاکی یکی از سنگ‌تراشی‌های مربوط به تخت جمشید است؛ ولی نقش برجسته یا کتیبه تاج گذاری اردشیر دوم یکی از شناخته‌شده‌ترین حجاری‌های ایرانی مربوط به دوره ساسانی است. این نقش برجسته نخستین نقش برجستهٔ طاق‌بستان است که در کنار طاق کوچک قرار دارد و مربوط به سال های ۳۸۰- ۳۸۳ میلادی است. در سمت راست ایوان کوچک، سنگ‌نگاره‌ای وجود دارد که صحنه تاجگذاری اردشیر دوم، نهمین شاه ساسانی را نشان می‌دهد. در این صحنه، شاه ساسانی به حالت ایستاده با صورتی سه رخ و بدنی تمام رخ در مرکز صحنه به تصویر کشیده شده است.ئ شاه ساسانی در آن تصویر، دست چپ را بر روی قبضهٔ شمشیر گذاشته و با دست راست حلقهٔ روبان‌داری را از اهورا مزدا می‌گیرد، درحالی که میترا با هاله‌ای از نور در سمت چپ، پشت سر او قرار دارد. چیزی که در این حکاکی بسیار جالب است و قدرت پادشاهان ایرانی آن زمان را نشان می‌دهد، این است که زیر پای اردشیر دوم، ژولیان امپراتور روم که در جنگ اسیر شده‌است، قرار دارد.
صورت این پادشاه ساسانی را می‌توان با چشمانی درشت و ابروهای برجسته همراه با ریش مجعد و موهایی بلند و زیاد توصیف کرد. از دیگر خصایص ظاهری جالب وی گوشواره‌ای بر گوش و گردن‌بندی در گردن و دست‌بندی در مچ دست است که این ظاهر بی‌شباهت به استایل‌های مدرن امروزی نیست. گوشوارهٔ او به شکل حلقهٔ مدوری است که گوی کوچکی به آن آویزان است. گردن‌بند او نیز شامل یک ردیف مهره‌های مرواریدی درشت است.
معماری طاق بستان کرمانشاه؛ بنای طاق وسان را چگونه ساخته‌اند؟
شهرت طاق بستان به خاطر سنگ نگاره‌ها و کنده‌کاری‌هایی است که در دل کوه انجام شده‌اند. در مورد کاربرد طاق بستان در زمان ساسانیان هنوز نظر دقیقی نمی‌توان داد ولی برخی از باستان‌شناسان از جمله آرتور کریستنسن، ایران‌شناس دانمارکی، معتقدند این بنا یادبود الهه آناهیتا، ایزد بانوی، آب های روان، زیبایی، فراوانی و برکت در دوران پیش از اسلام بوده است. اما برخی دیگر بر اساس نوشته‌های به جا مانده از مورخین آن را کاخ ناتمام خسرو پرویز می‌دانند. طاق بستان دو ایوان اصلی دارد. دو طاق بزرگ و کوچک به هم متصل هستند و از جنس سنگ خام خاکستری رنگ در دل کوه حفر شده‌اند. در تمام این سال‌ها گیاه و جلبک روی این سنگ‌ها رشد نکرده و یکی از نکات قابل توجه در انتخاب مواد اولیه را نشان می‌دهد. ارزش سنگ‌نگاره‌های طاق بستان فقط به خاطر قدمت تاریخی نیست بلکه جزییات معماری این بنا در ساخت طاق‌ها و تفکر مهندسان آن زمان در انتخاب منطقه طاق بستان برای پیاده‌سازی این اثر و همینطور سبکی که حجاری در دل این کوه انجام شده و نقش‌های کنده شده در دل کوه که تا امروز از گزند تخریب طبیعی دور مانده همگی از باعث شگفتی معماری طاق بستان هستند.
آسیب‌های طاق بستان؛ این مجموعه تاریخی چه آسیب‌هایی را از سر گذرانده است؟
در طول تاریخ از قرن سوم میلادی تا به اکنون، خساراتی از نظر زمین‌شناسی به این مجموعه وارد شده است. علاوه بر بلایای طبیعی از قبیل رانش زمین، نفوذ آب و جمع شدن خزه‌ها روی اثر که باعث سایش و محو شدن بعضی از حکاکی‌ها شده است، این اثر تاریخی بارها مورد حمله و تاراج اقوام مختلف نیز قرار گرفته است. متاسفانه در زمان قاجار دستکاری‌هایی صورت گرفته و تصاویری را حجاری کرده‌اند که لطمه فراوانی به طاق‌بستان وارد کرده‌است. یکی از این سنگتراشی‌ها، مجسمهٔ محمد علی دولتشاه پسر فتحعلی شاه قاجار را نشان می‌دهد که حکاکی آن بسیار برای طاق وه سان آسیب‌زننده بوده است. همچنین در بعضی روایات آمده که فرشی از جواهر بر کف طاق بستان پهن بوده که در زمان حمله اعراب، به تاراج برده شده است. اعراب و دیگر قوم‌ها مانند نیروهای استالین و انگلیس، بارها به این مجموعه حمله کرده و خسارات زیادی را بر جای گذاشته‌اند که همه این موارد باعث شده تا این بنا آسیب‌های زیادی را متحمل شود و ظاهر متفاوتی نسبت به بنای اصلی پیدا کند.
موزه سنگ طاق بستان؛ چطور حکومت ساسانیان را بهتر بشناسیم؟
بعد از بازدید از طاق بستان می‌توان به موزه سنگ که در شمال بلوار طاق بستان قرار دارد، سر زد. در این موزه آثار ارزشمندی از دوره ساسانی نگهداری می‌شود که به علاقمندان به تاریخ این امکان را می‌دهد تا با بازدید از این مکان، اطلاعات جالبی در مورد تاریخ دوره ساسانیان به دست آورند. این موزه به دلیل همین آثار سنگی، به موزه سنگ معروف است و از جمله مواردی که در موزه طاق بستان می‌توان مشاهده کرد، آثار سنگی به‌جا مانده از دوره‌های ساسانی و اسلامی مثل سرستون‌های ساسانی با نقش‌های مانند آناهیتا، اهورامزدا و درخت زندگی، نیم‌تنه منتسب به خسرو پرویز و بقایایی از کاخ قاجاری قصرشیرین هستند.
دریاچه طاق بستان؛ بر سر دریاچه طاق بستان چه آمده است؟
وقتی عکس‌های قدیمی طاق بستان را تماشا می‌کنیم، شاهد دریاچه‌ای زیبا در اطراف این مجموعه تاریخی هستیم که به منظر‌ه اطراف طاق بستان، چشم‌انداز بسیار زیبایی بخشیده است. ولی متاسفانه به دلیل برداشت‌های بی رویه، کاهش بارندگی و خشکسالی، دریاچه طاق بستان در حال حاضر، در شرف خشک شدن است. این در حالی است که طی سالیان گذشته چشمه‌های این دریاچه همواره تأمین کننده آب شهر کرمانشاه بوده است. هم اکنون نیز بخشی از آب شرب شهر کرمانشاه از چشمه‌های طاق بستان در شمال کرمانشاه تأمین می‌شود.
موقعیت مکانی طاق بستان؛ آدرس طاق وسان چیست؟
محوطه تاریخی طاق بستان در دامنه کوهی به همين نام در شمال شرقی حاشيه کنونی شهر كرمانشاه واقع شده است. طاق بستان، در گذشته نام روستایی در ۹ کیلومتری شهر کرمانشاه بوده ولی با گذر زمان و توسعه شهری، این روستا در محدوده شهری قرار گرفت و به یکی از محله‌های این شهر تبدیل شد. برای دیدن طاق بستان باید راهی غرب ایران و شهر کرمانشاه شوید. این مکان در نزدیکی بلوار طاق بستان قرار گرفته است. این بلوار هم یکی از بلوارهای دیدنی شهر است که شهروندان به عنوان مسیر پیاده‌روی از آن استفاده می‌کنند.
آدرس: ایران، شمال غربی شهر کرمانشاه، طاق بستان
نحوه دسترسی به طاق بستان؛ چطور خودمان را به بنای تاریخی برسانیم؟
طاق بستان به اندازه‌ای در کرمانشاه مهم است که آدرس آن را از هر شهروند کرمانشاهی که بپرسید، شما را راهنمایی خواهد کرد. ولی در صورتی که مایل به پرسیدن از دیگر افراد نیستید، می‌توانید بعد از رسیدن به شهر کرمانشاه، از طرف شهر ۹ کیلومتر به طرف شمال غربی بروید و در امتداد بلوار طاق بستان به سمت شمال حرکت کنید تا به یک میدان برسید. بعد از عبور از میدان، مسافت کوتاهی را ادامه دهید تا به ورودی طاق بستان برسید. اگر با ماشین شخصی سفر نرده‌اید اصلا نگران نباشید زیرا؛ تاکسی هایی که در سطح شهر وجود دارند نیز می توانند شما را به بلوار طاق بستان برسانند.
بهترین زمان بازدید از طاق بستان؛ چه زمانی برویم که بیشتر خوش بگذرد؟
اگر می‌خواهید بیشترین لذت را از بازدید از طاق بستان ببرید، بهتر است در فصل بهار یا تابستان به این مکان سفر کنید. بهترین زمان سفر به کرمانشاه از نظر آب و هوا تقریبا از اواسط فروردین تا اوایل شهریور است. متوسط دمای کرمانشاه در این ماه‌ها ۲۴ درجه سانتی‌گراد است که دمای مناسبی برای گشت و گذار در طبیعت زیبای آن محسوب می‌شود. اگر می‌خواهید در بهار به کرمانشاه سفر کنید، خرداد یا اواخر اردیبهشت بهترین زمان است؛ چرا که هوا به‌تدریج رو به گرمی می‌رود. کرمانشاه در فصل زمستان، به دلیل اینکه در منطقه‌ای کوهستانی قرار دارد، بسیار سرد است. پس بهتر این است که این فصل را برای سفر خود انتخاب نکنید تا دچار سرمای شدید کرمانشاه نشوید.
مکان ها و جاذبه های گردشگری و دیدنی نزدیک به طاق بستان
بسیاری از افراد، کرمانشاهع را بیشتر به واسطه طاق بستان معرف آن می‌شناسند و وقتی که اسم این شهر می‌آیند، تصور می‌کنند که بعد از بازدید از این طاق، دیگر جای خاصی برای رفتن ندارند ولی شهر کرمانشاه به خاطر طبیعت زیبا و اهمیت تاریخی که داشته، دارای دیدنی‌های تاریخی و طبیعی بسیاری است. اگر مسافر شهر کرمانشاه هستید و قصد دارید تا چند روزی را در آب و هوای خوب این شه به تفریح و گردش بپردازید، می‌توانید در خلال روزهای سفر خود، بعد از تفریح در طاق بستان از جاهای دیدنی بسیاری در این شهر دیدن کنید.
جاهای دیدنی اطراف طاق بستان:
- مسجد جامع شافعی کرمانشاه
- مسجد عماد الدولة
- تکیه بیگلربیگی
- کلیسای قلب مقدس
- خانه خواجه باروخ
- مجموعه تاریخی بیستون
- تالاب هشیلان
- سراب قنبر
- سراب نیلوفر
- غار دو اشکفت
- غار پراو
هتل های نزدیک به طاق بستان کرمانشاه
طاق بستان در بلوار بستان در قسمت غربی شهر کرمانشاه واقع شده است. این طاق از موقعیت خوبی در شهر واقع شده و مسافران کرمانشاه می‌توانند، با اقامت در هتل‌های زیر به راحتی به طاق بستان و دیگر مکان‌های دیدنی جذاب شهر دسترسی پیدا کنند.
- هتل سلامت: 7 دقیقه با خود رو( 6 کیلومتر)
- هتل آزادگان: 6 دقیقه با خودرو ( 4 کیلومتر)
- هتل پارسیان: 8 دقیقه با خودرو( 5 کیلومتر)
- هتل جمشید: 3 دقیقه با خودرو ( 1.7 کیلومتر)
- هتل بوتیک سنتی: 14 دقیقه با خودرو( 12 کیلومتر)
- هتل بوتیک آریو: 15 دقیقه با خودرو( 12.5 کیلومتر)
- هتل سینا: 15 دقیقه با خودرو( 12.6 کیلومتر)
علت نام گذاری طاق بستان چیست؟
در مورد نام کرمانشاه روایت‌های بسیاری وجود دارد، عده‌ای می‌گویند که نام این شهر کرمانشاه، شاه کرمان، لقب بهرام چهارم پادشاه ساسانی است و بعضی دیگر اینطور گفته‌اند که کر = گر= خر= خورشید است و ماشان به معنی نشان، نشانیدن، فرونشستن است که از این جهت، کرماشان یعنی آنجا که خورشید نشیند. در جایی دیگر نیز روایت شده که کرماشان، شهری است که کوههایش تراش، نشان و نویسه دارد که این تعریف، با توجه به وجود طاق بستان در آن، می‌تواند بهترین معنی ممکن باشد. طاق بستان را مردمان محلی با نام‌های «طاق بهستون»، «طاق بیستون» و «تخت بستان» و یا «طاق وسان» می‌شناسند ولی امروزه بیشتر این مجموعه سنگ‌تراشی قدیمی با نام طاق بستان شناخته می‌شود که در گویش کرمانشاهی یا کردی کرمانشاهی، «تاق وه سان»، تلفظ می‌شود. در واقع «تاق» به‌معنای «طاق» و «وه» به‌معنای« از» و «سان» به‌معنای «سنگ» است. بنابراین طاق بستان یعنی طاقی از سنگ است.
چرا بازدید از طاق بستان پیشنهاد می شود؟
در این بخش از سایت لحظه آخر به معرفی طاق بستان و بخش‌های مختلف آن پرداختیم و با شما درباره بهترین زمان سفر به این مجموعه تاریخی صحبت کردیم. شما با رفتن به این مجموعه شاهد حجاری‌های باقی‌مانده از زمان ساسانیان هستید و تصویرهایی از تاجگذاری اردشیر دوم، تاجگذاری شاپور دوم، تاجگذاری شاپور سوم و تاجگذاری خسروپرویز را بر سنگ‌ها خواهید دید. علاوه بر آن با بازدید از طاق بستان می‌توانید در طبیعت زیبا و سرسبز، رستوران‌ها و کافه‌های سنتی، شهربازی، و همچنین دو پارک جنگلی به نام‌های پارک شرقی و پارک کوهستان که در حوالی طاق بستان قرار دارند، تفریح کنید. اگر شما هم تا به حال به کرمانشاه سفر کرده‌اید و به بازدید از بنای ارزشمند طاق بستان رفته‌اید، خوشحال می‌شویم اگر تجربه خود را از این سفر برای ما بنویسید.
