آیا تا به حال نام قلعه حلب را شنیده‌اید؟ اگر به شما بگویند که قلعه‌ای با قدمت بیش از پنج هزار سال وجود دارد، در مورد آن کنجکاو خواهید شد؟ کشور سوریه، یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین کشورهای حوزه خاورمیانه است ولی آشوب‌ها و جنگ‌های داخلی سالهای اخیر باعث شده تا بسیاری از گردشگران از جاذبه‌های گردشگری این کشور غافل شوند. قلعه حلب، از عظیم‌ترین قلعه‌های سوریه است که بر تپه سفید رنگی در قسمت قدیم حلب واقع است. وقتی وارد شهر حلب شوید، می‌توانید ب راحتی بنای بزرگ این قلعه را ببینید. قدمت چندهزارساله ارگ حلب باعث شده تا در میان باستانشناسان و افراد علاقه‌مند به تاریخ از ارزش بسیاری برخوردار باشد، به طوری که با وجود شرایط ناآرام این منطقه سالانه افرادی ز سراسر جهان به بازدید از این قلعه می‌پردازند. اگر شما هم کنجکاو هستید تا قلعه حلب را بهتر بشناسید، تا پایان این مقاله ما را در لحظه آخر همراهی کنید تا سری به گوشه و کنار این قصر تاریخی بزنید و با آن بیشتر آشنا شوید.
تاریخچه قلعه؛ بر قلعه حلب چه گذشته است؟
قلعه حلب یا ارگ حلب یک قصر بزرگ و مستحکم قرون وسطایی در مرکز شهر قدیمی حلب، در شمال سوریه است. با توجه به نوشته‌های یافته شده به خط میخی در شهر ابلا و ماری در معبد حداد یا ادد (Hadad)، خدای باستانی طوفان، می‌توان این حدس را زد که قدمت این بنای بزرگ به هزاره سوم پیش از میلاد بازمی‌گردد. قلعه حلب در طول زمان توسط بسیاری از تمدن‌ها از جمله یونانی‌ها، ارمنی‌ها، رومی‌ها، بیزانسی‌ها، ایوبی‌ها، مملوک‌ها و عثمانی‌ها اشغال شده است. تصور می‌شود که اکثر ساخت‌وسازهای به جای مانده از این بنای ارزشمند مربوط به دوره ایوبی‌ها هستند. قلعه حلب که یکی از قدیمی‌ترین و بزرگترین قلعه‌های جهان به‌شمار می‌آید، در سال 1986 در میراث جهانی یونسکو ثبت شد. در دهه ابتدایی هزاره دوم، ارگ حلب به علت ارزش تاریخی که داشت، توسط مؤسسه فرهنگی آقاخان با همکاری انجمن باستان شناسی حلب مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و در اوایل سال 2018 برای بازدید به روی عموم باز شد. متاسفانه این ارگ در اثر زلزله سال 2023 ترکیه-سوریه آسیب دید. در طی این این زلزله مهیب، بخش‌هایی از آسیاب عثمانی که در داخل ارگ قرار داشته فروریخته است؛ علاوه بر آن بخش‌هایی از دیواره‌های دفاعی شمال شرقی، قسمت‌هایی از گنبد مناره "مسجد تاریخی ایوبی" در داخل ارگ و ورودی "برج ممالیک" آسیب دیده است.
مشخصات قلعه؛ قلعه حلب چه ویژگی‌هایی دارد؟
قلعه حلب در مرکز ميدان اصلي شهر باستانی حلب واقع شده است که در قسمت هایی از آن هم گذرگاه های پنهانی ساخته بودند. مساحت این قلعه هم اکنون در بخش بالایی حدود 102 هزار متر و در بخش پایین حدود 193 هزار متر است و ارتفاع قلعه از سطح دریا هم به 500 متر می‌رسد. دور تا دور قلعه حلب خندقی با عرض 26 متر حفر شده که در بخش جنوبی و شمالی آن جهت تدافع موثرتر یک برج دفاعی ساخته شده است.حصار بیضی شکل قلعه با ارتفاع دوازده متر، با سنگ‌های محکم ساخته شده و دارای برج‌های مربع و مدوّر است و تنها راه دست‌یابی به قلعه پل زیبایی است که روی خندق قرار دارد. این پل در حدود۲۲ متر ارتفاع دارد و دو برج در ابتدا و انتهای آن وجود دارد. بر اساس کتیبه های برج اول، سلطان قانصوه غوری آن را در ۹۱۶ بازسازی کرده است و برج دوم که در انتهای پل قراردارد، دروازه ورودی قلعه است و سه در دارد.
فضای داخلی؛ معماری داخلی قلعه حلب به چه شکل است؟
ارگ حلب یکی از قدیمی‌ترین و بزرگترین قلعه‌های ساخته شده در تاریخ است که بقایای ساختمانی زیادی در داخل آن وجود دارد. این بنای عظیم دارای قسمت‌های مختلفی است که در ادامه به دو بخش مهم از فضای داخلی قلعه حلب خواهیم پرداخت.
ورودی بلوک؛ چگونه به قلعه حلب وارد می‌شدند؟
در قسمت ورودی قلعه، گذرگاه‌های مخفی وجود دارد که قسمت‌های اصلی آن با نقوش برجسته تزئین شده‌اند. پل سنگی عظیمی که توسط سلطان قاضی در طول خندق ساخته شده‌بود به ورودی خمیده یک مجتمع منتهی می‌شد. مهاجمان احتمالی این قلعه برای رسیدن به آن باید بیش از شش بار در این ورودی دور می‌زدند. جالب است بدانید که در بالای هر کدام از تیرکش‌های دروازه قلعه، قسمت‌هایی تعبیه شده بود که از آن برای ریختن مایعات داغ بر سر مهاجمین استفاده می‌شد.
معابر زیرزمینی؛ چگونه از زیر قلعه حلب رد می‌شدند؟
از آن‌جایی که این بنا از موقعیت استراتژیکی بسیار مهمی در گذشته برخوردار بوده است، ساخت این ارگ به سطح زمین محدود نمی‌شد. در این محدوده، چندین چاه به عمق ۱۲۵ متر در زیر زمین احداث شده که گذرگاه‌های زیرزمینی را به برج‌های پیش رو و احتمالاً زیر خندق در شهر متصل می‌کردند.
چاه‌ها و آب انبارها؛ چگونه در قلعه حلب به آب می‌رسیدند؟
قلعه حلب یک مکان چند هزار متری با امکانات و قسمت‌های مختلف است. در مشرق قلعه و متصل به دیوار قلعه، چاه مربع شکلی با نام ساتوره وجود دارد که دارای عمق شصت متر، با حدود دویست پله است. این مکان و مسجد ابراهیم را ملک ظاهر در سالهای اولیه قرن هفتم هجری ساخته است. در نزدیکی این چاه، چند آب انبار از آثار رومیان نیز وجود دارد که طبق نوشته‌های به دست آمده از آن زمان، یکی از این آب انبارها بعدها به زندانی به نام السِجن الدَمَوی تبدیل شد.
سازندگان ارگ حلب؛ چه کسی قلعة حلب را ساخته است؟
با توجه به اینکه قدمت این قلعه به هزاره سوم پیش از میلاد بازمی‌گردد، نمی‌توان در مورد سازندگان آن نظر قطعی داد ولی عفیف البهنسی در کتاب هنر اسلامی از فردی به نام میکائیل و سلوکوس نیکاتور به عنوان اولین سازندگان قلعه نام برده است. همچنین مهرهای استوانه‌ای و مجسمه‌ای از سنگ بازالت، متعلق به زمان امویان، در این قلعه به دست آمده است که می‌توان حدس زد که تغییراتی نیز در این دوره بر قلعه انجام شده است. البته طبق گفته باستانشناسان، اکثر سازه های روی ارگ توسط ایوبیان در قرن دوازدهم و سیزدهم ساخته شده است، اما ساختارهای قابل توجهی نیز از دوره عثمانی (آغاز قرن شانزدهم) حفظ شده است.
بناهای مجلل قلعه ؛ ساختمان‌های مجلل قلعه حلب چگونه هستند؟
در ساختار این قلعه قدیمی در طی قرن‌های مختلف تغییرات زیادی ایجاد شده است. در دوره‌های مختلف بناهای مجللی مانند دارالعِزّ یا دارالعوامید ساخته شده که آثاری از آن‌ها باقی مانده است. علاوه بر این موارد، دو ساختمان مهم دیگر در دوره‌های مختلف در محوطه ارگ حلب ساخته شده که در ادامه مقاله به معری آن‌ها خواهیم پرداخت.
کاخ یوسف ثانی؛ قصری که قدیمی شد!
کاخ یوسف ثانی (۶۳۴ـ۶۵۸) در دوره ایوبی ساخته شد و در دوره ممالیک مرمت گردید. این قصر در قسمت شرقی قلعه قرار دارد و ورودی آن با سنگ‌های رنگی کوچک با اشکال هندسی تزیین شده و درگاه آن به شکل زیبایی مقرنس‌کاری سنگی شده است. این کاخ حیاطی وسیع و موزاییک‌کاری شده با سنگ‌های رنگی و ایوانی در جهت جنوبی و حوض بزرگی در وسط دارد. البته گذشت زمان باعث شده که قسمت‌هایی از این کاخ قدیمی تخریب شود و مثل گذشته باشکوه نباشد.
پادگان ابراهیم پاشا؛ پادگانی که موزه شد!
در سال 1250 و دوره عثمانیان، ابراهیم پاشا پادگانی بزرگ در امتداد شرقی کاخ ساخته است. این پادگان در حال حاضر کاربری متفاوتی پیدا کرده و تبدیل به موزه‌ای شده که در آن آثار مکشوفه قلعه را به نمایش گذاشته‌اند.
کاربری دینی قلعه؛ آیا قلعه حلب برای عبادت استفاده می‌شده است؟
بر اساس تحقیقات باستان‌شناسی انجام شده، حدس زده می‌شود که این مکان در واقع یک معبد قدیمی مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد است که برای مردمان زمان کاربرد دینی و مذهبی داشته است. همچنین در دهه اول قرن سیزدهم، ارگ به یک شهر کاخ تبدیل شد که کارکردهای مسکونی (کاخ ها و حمام ها)، مذهبی (مسجد و زیارتگاه ها)، تاسیسات نظامی (زرادخانه، زمین تمرین، برج های دفاعی و بلوک ورودی) و عناصر پشتیبانی (آب انبارها و انبارها) داشته است. در حال حاضر مسلمانان سنی اکثریت ساکنان شهر حلب را تشکیل می دهند، اما تعداد قابل توجهی از علوی ها و مسیحیان نیز در آن وجود دارند ولی کاربرد دینی این قلعه باستانی در بین مردم پس از قرن‌ها از بین رفته است و فقط تعداد محدودی از افراد هر ساله برای بازدید از این بنای قدیمی به حلب مراجعه می‌کنند.
مساجد اطراف قلعه؛ محل‌های عبادت مسلمانان در اطراف قلعه حلب کجاست؟
این قلعه در زمان ساخت خود، کاربری دینی متفاوتی داشته و در آن زمان هنوز دین اسلام به وجود نیامده بوده است ولی هم اکنون در قسمت غربی قلعه، دو مسجد به فاصله حدود ۳۵ متر از همدیگر قرار گرفته‌اند.
مسجد کوچک‌تر در وسط ضلع غربی قلعه قرار دارد و از اهمیت بیشتری برخوردار است. ساخت این مسجد به نورالدین زنگی منسوب است و گفته شده که این مسجد محل دفن سر یحیی بن زکریا است. این مسجد در گذشته یک کلیسا بوده ولی به این خاطر که گفته می‌شود، حضرت ابراهیم روی صخره‌ای در آن‌جا می‌نشسته، آن را مسجد ابراهیم نامیده‌اند. جالب است بدانید که در شمال این مسجد، بقایای معبد هیتی‌ها و مسجد بزرگ‌تر قرار دارد که ملک ظاهر در ۶۰۷ آن را ساخته است. این مسجد در ۶۳۷ دچار آتش‌سوزی و بعدها مرمت شد و در حال حاضر می‌توان ساختمان زیبای آن را در اطراف قلعه حلب دید.
افراد فوت شده در قلعه؛ چه افرادی در قلعه حلب جان خود را از دست داده‌اند؟
به نقل از آثار تاریخی به دست آمده، در طول دوره اسلامی، این قلعه محل فوت کسانی چون ملک ظاهر غازی و سیف‌الدین یلبغا الناصری بوده است. همچنین ارگ حلب محبس افراد سرشناسی چون شیخ شهاب‌الدین ابوالفتوح سهروردی، فیلسوف بزرگ ایرانی قرن ششم، بوده است.
چرا باید به قلعه حلب سر بزنیم؟
در این بخش از سایت لحظه آخر، ما به معرفی قلعه حلب و تاریخچه آن پرداختیم و شما را با بخش‌‌های مختلف این ساختمان آشنا نمودیم. ارگ حلب در هزاره سوم پیش از میلاد برای انجام مراسمات دینی و محافظت از شهر در برابر حملات، ساخته شده و نمونه جالبی از معماری مردم در هزاره‌های گذشته است. اگرچه وجود ناامنی و جنگ‌های داخلی در برهه‌های مختلف زمان باعث شده تا گردشگران کمتر به سمت این مکان کشیده شوند ولی کشور سوریه دارای جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیاری است که بازدید از آن‌ها برای بسیاری افراد جذاب خواهد بود. اگر شما هم اطلاعاتی در مورد قلعه حلب دارید و یا از نزدیک تجربه بازدید از آن را داشته‌اید، می‌توانید ما را نیز از نظرات خود مطلع کنید.
