امروز قصد داریم تا سری به شهر مشهد بزنیم و کمی بیشتر با مکان‌های دیدنی اطراف آن آشنا شویم. اگرچه بسیاری از افراد مشهد را با «حرم امام رضا» به یاد می‌آورند ولی شما می‌توانید با سفر به این شهر علاوه بر زیارت حرم مقدس امام هشتم، از دیگر جاهای‌دیدنی شهر نیز بازدید کنید و سفری زیارتی و تفریحی را در تور مشهد تجربه کنید. چهارطاقی بازه هور که کهن‌ترین گنبد چهارطاق در کشور است، در فاصله کمی از مرکز مشهد واقع شده و با طبیعت سبز اطراف خود، منظره بسیار دل‌انگیزی را برای یک پیک نیک خانوادگی به‌یادماندنی به وجود آورده است. در مورد کاربرد این بنای قدیمی روایت‌های متعددی وجود دارد که هر کدام می‌توانند تا حدی صحیح باشند. اگر قصد دارید تا در آینده به مشهد سفر کنید و در مورد چهار طاقی بازه هور و روایت‌های آن کنجکاو هستید، تا پایان این مقاله با ما در لحظه آخر همراه باشید تا سری به این بنای تاریخی بزنیم و آن را بهتر بشناسیم.
معرفی چهار طاقی بازه هور؛ اولین ثبت ملی خراسان
بازه هور یکی از مهم‌ترین بناهای به جای مانده از دوره ساسانی در شمال شرق ایران است. دوره ساسانی، در واقع پایان دورهٔ ایران باستان و واپسین شاهنشاهی ایرانی پیش از حمله اعراب به ایران در سدهٔ ۷ و ۸ میلادی بود و به همین خاطر، بازه هور بخش مهمی از تاریخ خراسان قبل از اسلام را می‌تواند به شما معرفی کند. این بنا در ۷۵ کیلومتری جنوب مشهد و در کنار جاده قدیم مشهد تربت حیدریه قرار دارد که به طور دقیق‌تر می‌توان گفت چهار طاقی در نزدیکی روستای رباط سفید است. بررسی‌های اخیر باستان‌شناسی نشان می‌دهد که در منطقه بازه هور که بیش از ۲۰ هکتار است، شاهد یک مجموعه مهم مذهبی به نام قلعه دختر، چهار طاقی و چند محدوده باستانی دیگر هستیم که همه آن‌ها جز میراث ملی کشور هستند و هم اکنون مورد بازسازی قرار گرفته‌اند. این اثر در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۳۹ (اولین اثر ثبت شده در خراسان) به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
تاریخچه بنا چهار طاقی بازه هور؛ کهن‌ترین گنبد چهار طاقی جهان
این مکان که یک میراث ارزشمند ملی محسوب می‌شود، به گفته آرتور اپهام پوپ شرق‌شناس برجسته آمریکایی، به دلیل نوع سقف نیم دایره خود، قدیمی‌ترین گنبد جهان است. استان‌شناسان با بررسی بنا و شواهد دیگر به این نتیجه رسیده‌اند که قدمت چهار طاقی بازه هور به دوران حکومت پارت‌ها در سال 249 پیش از میلاد خراسان بزرگ می‌رسد. البته پس از آن، به دلیل اهمیت این بنا در منطقه خراسان بازسازی‌هایی در دوران اشکانی، ساسانی و سلجوقی انجام داده‌اند تا کاربری ساختمان چهار طاقی از بین نرود. در متون و مقاله‌های مختلف چهار طاقی بازه هور را متعلق به دوران ساسانی می‌دانند اما همان طور که گفتیم تاریخ ساخت آن به دوره‌های پیش‌تر باز می‌گردد. از آنجایی که در نزدیکی چهار طاقی بازه هور، ویرانه‌های چند قلعه مشاهده می‌شود می‌توان حدس زد این چهار طاقی در دوران ساسانی اهمیت بیشتری نسبت به دوران‌های دیگر داشت.
ویژگی های منحصر به فرد چهار طاقی بازه هور مشهد
این بنا در واقع قدیمی‌ترین گنبد چهارطاق جهان است که در سال249 پیش از میلاد ساخته شده است. قدمت و استحکام این بنای باستانی یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این بنا محسوب می‌شود. همچنین بازه هور یکی از معدود آثار به جای‌مانده از تمدن پارت بوده که تقریبا سالم مانده و قابلیت بازدید دارد. ایران یکی از اولین کشورهای جهان است که پیش از هخامنشیان تمدن‌های بسیاری در فلات آن وجود داشته‌اند اما متاسفانه غیر از تعدادی آثار جعلی، هیچ‌گونه میراثی از آن‌ها برای آیندگان باقی نمانده است. به همین خاطر این اثر ملی باقیمانده از زمان پارت‌ها، هم‌اکنون از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است به طوری که طرحی برای ارتقا امکانات این مکان ارائه شده که در نهایت پس از جذب اعتبارات لازم به انجام زیرساخت‌های آن پرداخته خواهد شد. در برنامه‌های آینده استانداری خراسان این موضوع مطرح شده که پیش از حضور انبوه گردشگران باید زیرساخت‌هایی مانند مسیر گردشگر، سرویس‌های بهداشتی، محلی موقت برای استراحت و آب شرب ایجاد شود تا تجربه بازدید از بازه هور با آرامش و لذت بیشتری برای مسافران همراه باشد.
آدرس و راه دسترسی چهار طاقی بازه هور مشهد
این مکان یکی از مکان‌های نسبتا نزدیک با شهر مشهد است که در فاصله ۷۵ کیلومتری جنوب شرق مشهد و جانب شرقی راه قدیمی که خراسان را با سیستان و کرمان متصل می‌کرده، قرار گرفته است. چهار طاقی بازه هور روی تپه‌ای با ارتفاع حدود ۱۳ متر بالاتر از سطح جاده قرار دارد. روستای رباط سفید و بازه هور با فاصله ۱.۵ کیلومتری و ۳ کیلومتری، نزدیک‌ترین آبادی‌ها به این بنا هستند. در ۳۵۰ متری جنوب غربی چهار طاقی، گردنه کوهستانی قرار دارد که قلعه دختر که یکی دیگر از مکان‌های دیدنی مشهد است، در آن واقع شده است. برای دسترسی به این بنای دیدنی و کم‌نظیر، شما باید با خودروی شخصی یا تاکسی خود را به روستا رباط سفید برسانید و پس از آن با راهنمایی بومیان آن منطقه، خود را به بازه هور برسانید.
آدرس: خراسان رضوی، ۷۵ کیلومتری جنوب مشهد، جاده قدیم مشهد – تربت حیدریه، روستای رباط سفید
معماری سنگی بنای چهار طاقی بازه هوره
چهار طاقی در واقع نوعی از معماری است که از چهار طرف باز بوده و عناصری گنبدی بر فراز آن قرار گرفته است. وقتی به این مکان بروید، خواهید دید که چهار طاقی بازه هور معماری به ظاهر ساده‌ای دارد به طوری که در نگاه اول، حس می‌کنید که صرفا با یک سازه سنگی قدیمی روبرو هستید. معمولا چهار طاقی‌ها در موقعیت‌های خاص و به دور از شهر بودند تا هیچ مانعی برای رصد طلوع خورشید نباشد. ابعاد این آتشکده 23 در 15.5 متر، گنبد 7 متر، ضخامت ستون از بیرون 6 متر، ضخامت ستون از داخل 4 متر، شعاع هلال تاق ها 3.75 متر است. این مکان، یک اتاق مربع شکل با ۴ ستون پهن با سقفی گنبدی است؛ در واقع بنای چهار طاقی بازه هور دارای سه ورودی و یک گنبد است. فضای ورودی دارای سه درگاهی بلند و عریض است که احتمالاً در حکم تالار ورودی به فضاهای معماری طرفین به شمار می‌آید. وقتی به طور دقیق به این سازه نگاه کنید، شاید متوجه شوید که کلیت این معماری به نحوی است که به نظر می‌رسد بخش باقیمانده از یک مجموعه معماری بوده‌است.
بهترین زمان بازدید از چهار طاقی بازه هوره مشهد
انتخاب زمان هر سفر به شما و شرایطتان بستگی دارد. شما می‌توانید با با توجه به ترجیح شخصی، بودجه مالی و زمان فراغت تان، سفر مورد نظر خود به مشهد را برنامه ریزی کنید. ولی در کل بهترین زمان سفر به چهار طاقی بازه هور را می‌توان، فصل بهار و به ویژه روزهای ابتدایی فصل دانست چون در این بخش از سال، اطراف این مکان بسیار سرسبز است که همین امر تفریح در بازه هور را بسیار لذت‌بخش می‌کند.
کاربرد چهار طاقی بازه هور
بازه هور در حال حاضر یک بنای تاریخی ارزشمند است که به جز کاربرد گردشگری برای مسافران تور مشهد، کارکرد خاص دیگری ندارد. اما در مورد کاربرد این مکان در گذشته، چند روایت مختلف وجود دارد. بسیاری از پژوهشگران این بنا را یک آتشکده و مکانی برای نیایش در دوران ساسانیان می‌دانند و علت نامگذاری آن با عنوان بازه هور نیز همین است. بازه در لهجه مشهدی به معنای دهنه بین دو کوه و تنگه و هور در زبان فارسی به معنای خورشید است. حدس دیگری که در مورد کاربرد این مکان وجود دارد این است که برخی معتقدند که این بنا هسته مرکزی قلعه‌ای قدیمی بوده است و حکم یک مکان مقاومتی را برای مردم آن زمان داشته است. ولی موثق‌ترین روایت در مورد این مکان این است که چهار طاقی یک سازه مربوط به اخترشناسی است که ایرانیان باستان از آن برای تنظیم تقویم خورشیدی استفاده می‌کردند. البته چهار طاقی‌های دیگری در ایران وجود دارند که ویژگی‌های شبیه به یکدیگر داشته و بدون شک نوعی ابزار برای تعیین دقیق فصل هستند. در مورد کارکرد اخترشناسی این مکان، لازم به ذکر است که در دهه ۷۰ شمسی تعدادی از باستان شناسان با تحقیق بر روی چهار طاقی‌ها، آزمایش‌های دقیقی انجام دادند که نظریه کاربرد آن‌ها را به عنوان ابزار تقویم قطعی نمودند. باستان شناسان عقیده دارند که افراد متخصصی در چهار طاقی‌ها مشغول به کار بوده و با استفاده از محاسبات دقیق روزهای مهم تقویم از جمله روز اول هر فصل را تعیین می‌کردند تا کشاورزان برای انجام فعالیت‌های کشاورزی از این تقویم‌ها کمک بگیرند.
علت نامگذاری چهار طاقی بازه هور
نام چهار طاقی بازه هور از قرن‌ها پیش برای این سازه استفاده شده و نسل‌های گذشته مناطق اطراف از این عنوان برای آن استفاده کرده‌اند. در فارسی باستان «بازه» به معنی شکاف و «هور» به معنی خورشید است و گفته شده که دلیل این نامگذاری می‌تواند این باشد که از شکاف‌های بین چهار طاقی می‌توانید طلوع خورشید را نظاره کنید. بنابراین صرفا به خاطر نام این چهارطاقی نمی‌توان به طور قطعی گفت که ما با یک آتشکده یا یک سازه اختر شناسی روبه رو هستیم. در کاووش‌های متعدد هیچ اثری از آتشدان در چهار طاقی بازه هور یا اطرافش کشف نشده است ولی بسیاری از بومیان آن را به عنوان یک آتشکده قدیمی برای پرستش خدایان زرتشتی می‌شناسند.
چرا باید از چهار طاقی بازه هور دیدن کنیم؟
در این مقاله به معرفی چهار طاقی بازه هور در مشهد پرداختیم و شما را با این میراث ملی ارزشمند آشنا کردیم. تمام حاکمان برای برقراری نظم، هماهنگی با حاکمیت مرکزی، برگزاری جشن‌های باستانی به کمک اخترشناسان و کاربری چهار طاقی‌ها نیاز داشتند و به همین خاطر است که چهار طاقی بازه هور برای قرن‌ها پا بر جا بوده و در بسیاری از دوره‌ها فعالیت کرده است. خوشبختانه چهار طاقی بازه هور در طی قرن‌ها سالم مانده تا یادگاری از شکوه و دانش ایرانیان باستان باشد. سفر با تور مشهد فرصت مناسبی است تا سسری به این بنای تاریخیی بزنید و در کنار تفریح در دشت سبز اطراف این گنبد، در مورد معماری باستانی کشورمان هم اطلاعاتی کسب کنید. اگر شما هم مسافرت به مشهد و دیدن این چهارطاق قدیمی را داشته اید، ما و همراهانمان در لحظه آخر خوشحال خواهیم شد اگر نظرات شما را در این باره بدانیم.
