دهلران

اگر می‌خواهید به یک شهر بزرگ با سرگرمی‌ها و تفریحات فراوان بروید، به شهر مقاوت و دلیر مردی سفر کنید. شهری متشکل از اقوام مختلف، با قدمتی پیش از تاریخ که با دارا بودن طبیعتی بکر همواره گردشگران به آن توجه فراوانی می‌کنند. اینجا دهلران، شهری بزرگ در جنوب غربی استان ایلام است. دهلران با داشتن میدان نفتی در جنوب غربی خود، سهم عمده و به سزایی در صنعت و اقتصاد دارد. در جنگ تحمیلی با عراق ایستادگی بسیاری کرده و آسیب‌های زیادی را متحمل شده بود، به این علت آن ‌را شهر مقاوت نامیدند. 

معرفی دهلران

دهلران دومین شهر پرجمعیت و بزرگ ایلام، در 230 کیلومتری جنوب غربی آن بوده و یک سوم مساحت استان را به خود اختصاص داده است. این شهر گرمسیری با آب و هوایی خشک و نیمه خشک طولانی‌ترین مرز مشترک ایلام و عراق را تشکیل می‌دهد. علت نام‌گذاری آن این بوده که لرها در آنجا روستایی (در فارسی به معنی ده) بنا کردند و آن‌ را دی لر یا دهلران نامیدند.

سفر به زیباترین شهرهای داخلی با لحظه آخر

تور کیشتور مشهدتور قشمتور چابهار

جمعیت

در سرشماری سال 2006 جمعیتی بالغ بر 58993 نفر در 11376 خانوار را دارا بود. جمعیت اصلی شهر را لرها و کردها تشکیل می‌دهند.

موقعیت جغرافیایی

شهر دهلران در دامنه جنوبی دینار کوه واقع شده که دهلران با مساحت 1483 هکتار به سه بخش مرکزی، زرین آباد و موسیان تقسیم می‌شود. دهلران دارای چهار شهر دهلران، موسیان، میمه و پهله است.

زبان

به زبان کردی فیلی و لری حرف می‌زنند. در میان آن‌ها اقلیت کمی عرب و لک نیز زیست می‌کنند.

مردمان دهلران

مذهب اکثر مردم دهلران شیعه است. بیشتر مردم به دامداری و کشاورزی مشغول‌ هستند اما گرمای طاقت ‌فرسا و کم آبی در منطقه مانع از توسعه کشاورزی شد. مهم‌ترین طایفه‌های آن باپیروند، جایروند، مه‌میه‌وند و دیناروند بوده‌اند.

تاریخچه دهلران

بقایای آثار تاریخی نشان می‌دهند که قدمت این منطقه به ما قبل از تاریخ و دوره ساسانیان برمی‌گردد. با این‌ که هیچ سندی به خط میخی در هیچ کجای دهلران یافت نشد اما احتمالا برجسته‌ترین تیه یعنی تپه موسیان از متون بین‌النهرین شناخته می‌شود. احتمال دیگر این است که دهلران در هزاره سوم در مسیری تجاری قرار داشته که کوه‌های زاگرس و بین‌النهرین را متصل می‌کرد. یا در هزاره اول، مسیری که پایتخت‌های هخامنشی یعنی شوش و اکباتان را به هم پیوند می‌داد، از این منطقه می‌گذشت.

در هزاره هشتم قبل زمانی که مردم برای اولین بار در آنجا دهکده ساختند، دشت دهلران ویژگی‌‌های طبیعی متفاوتی وجود داشت. سیلاب‌های ناگهانی، باعث رسوب گل و لای در سراسر دشت شده و باتلاق‌های فصلی را ایجاد می‌کرد و مملو از ماهی می‌شد. خاک مرطوب بوده و اولین کشاورزی را فراهم کرد. اما در آنجا رسوب گل و لای تا هزاره دوم ادامه یافت و در آن زمان تا عمقی حدود 4 متر انباشته شده بود. سپس رودخانه‌ها مجبور به به قطع کانال‌های آبی خود شده و کشاورزی بدون آبیاری بسیاری دشوار شد.

الگوی سکونت نشان می‌دهد که روستاها در واکنش به شرایط محیطی در حال تغییر بودند و به ندرت جابه‌جا شده‌اند. مردم محلی با جابه‌جایی روستاها و شهرهای کوچک خود، کم‌کم با دامداری آشنا شده‌اند. در اوایل قرن بیستم این دشت را دو گروه قبیله‌ای و قومی مختلف اشغال کردند. لرهای عشایری، با گویش یک زبان هندواروپایی نزدیک به فارسی، در زمستان دشت را اشغال می‌کرده و در تابستان به مراتع کوهستانی می‌رفتند. قبیله اعراب نیز به حوزه رودخانه دجله و دهلران مهاجرت می‌کرده و در طول تابستان جایگزین لرها می‌شدند.

دهلران از قرن هجدهم در زمستان‌ها محل اقامت «ولی پشت کوه» بود. او یکی از رهبران قبیله‌ای از تبار اتابگ خُرشیدی و توسط شاه عباس اول صفوی منصوب شده بود و بر لرستان حکومت می‌کرد. ویرانه‌های آخرین قلعه  والی، علم رضا، بر فراز چوضا صفید قرار دارد. در قرن بیستم یک پست گمرکی در نزدیکی گذرگاه مرزی بیات نصب شد. پس از جنگ جهانی دوم، ساکنان قبیله در روستاها اسکان داده شدند. کمی بعد روستای دهلران که دارای پست نظامی بود به شهر کوچکی از خانواده‌های کرد و لر انتقال یافت.

جاهای دیدنی دهلران

دهلران شهری با قدمت تاریخی و بناهای بسیار دیدنی از جمله تپه علی کوش، قلعه شیاخ، تپه‌های باستانی سنگ نبشته‌های موسیان، میمه، چشمه قیر، امامزاده سید ابراهیم و غار خفاش اشاره کرد. چشمه‌های آب گرم و گوگردی دهلران با ویژگی‌های دارویی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی محسوب می‌شوند که در سه کیلومتری شهر و در دامنه سیاه‌کوه نزدیک به غار خفاش قرار دارد.

سیاه کوه دهلران

سیاه کوه در 16 کیلومتری شمال شرقی شهر دهلران، با ارتفاع 1408 متر قرار گرفته است. در دامنه جنوبی آن چشمه‌های آب معدنی وجود دارد. این کوه از سمت شمال غربی به دینار کوه و از سمت شرق به کوه خرگهی منتهی می‌شود. رودخانه‌هایی از جمله آب گل‌گل، دره‌شور و ماشاب از آن سرچشمه می‌گیرند.

غار خفاش

غار خفاش در 3 کیلومتری شمال شرقی دهلران در حاشیه کوهی مشرف به دره و چشمه‌های آب گرم قرار دارد. این غار در حدود 265 متر طول داشته و از دهلیزهای بزرگی بعضا به عمق 400 متر تشکیل شد. اینجا زیستگاه هزاران خفاش دمدار و بزرگ است. غار خفاش یکی از غارهای باستانی بوده و قدمت آن به دوره تروگلودیت برمی‌گردد که بعدها به زیستگاه خفاش‌ها تبدیل شد. غار خفاش به عنوان آثار ملی به ثبت رسیده و به همین دلیل جزء غارهای حفاظت شده است.

توده عظیم و ضخیم بقایای خفاش‌ها و فضله‌های آن‌ها در کف غار طی هزاران سال ایجاد شده و کشاورزان از آن به عنوان کود برای تقویت زمین‌های کشاورزی خود استفاده می‌کنند. این نوع فضله در زراعت و کشاورزی بسیار قوی و مورد توجه است. این خفاش‌ها هنگام غروب به صورت دسته‌های بزرگ از غار خارج می‌شوند. سال‌ها قبل چون خانه‌ها اکثرا گلی بوده‌اند خفاش‌ها در آنجا می‌ماندند.

قلعه تاریخی شیاخ

قلعه شیاخ در بخش زرین آباد، دهستان بردی و در کیلومتر 8 ضلع شرقی روستای بردی واقع شده که قدمت تاریخی آن به دوره ساسانیان برمی‌گردد. در گذشته ساکنان آنجا بیشتر به دامپروری و شکار مشغول بودند. بنای قلعه بالای تپه ماهوری که احاطه شده توسط دو رودخانه شاخ و دره‌شور در شرق و غرب بوده، ساخته شده است. صحن داخلی این بنا در ضلع شمالی نسبت به بخش جنوبی عریض‌تر نشان می‌دهد. ساخت و سازها در ضلع شمالی بوده که به شدت تخریب شده‌اند. تنها یک اتاقک تخریب شده به ابعاد 5×5 متر موجود است.

مهم‌ترین ویژگی قلعه شیاخ تامین آب بوده است. در ضلع شمالی که محل سرچشمه رودهای شاخ و دره شور قرار داشت، با احداث جویی آب را به نزدیکی قلعه آورده بودند. در نهایت با توجه به بزرگی قلعه و اماکن مسکونی در آن، می‌توان جمعیت این قلعه را بالا دانست. این بنا بین اهالی محل به نام شیاخ خوانده می‌شود که در کتب از آن به نام قلعه شاخ یاد شد. احتمال می‌رود دلیل وضعیت دیوارهای زاویه‌دار و شکسته قلعه، منحنی توپوگرافی تپه است. تقریبا به شکل شاخ حیوان بوده و با نام قله شاخ خوانده می‌شود.

تپه علی کش

قدمت تپه علی کش دهلران به هشت هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. در 7 کیلومتری غرب موسیان و در منطقه بیات در میان اراضی کشاورزی قرار دارد. در اینجا سه دوره فرهنگی وجود داشته که نام‌های آن بز مرده، علی کش و محمد جعفر بوده است. باید ذکر شود که بز مرده قدیمی‌ترین و محمد جعفر جدیدترین آن‌ها هست. دوره بزمرده در علی کش مربوط به دوره نوسنگی بدون سفال یعنی قدیمی‌ترین دوره فرهنگی آن و دوره محمد جعفر مربوط به دوره نوسنگی با سفال نامیده می‌شود.

چشمه قیر دهلران

در شمال شرقی دهلران و به فاصله 7 کیلومتری آن و در نزدیکی ساختمان قدیمی شرکت نفت، در دامنه سیاه کوه چشمه‌های قیر قرار گرفته است. از دل این چشمه‌ها در اعماق زمین قیر روانی آغشته به آب می‌جوشد. چیزی شبیه به حوضچه سیاه ‌رنگی تشکیل می‌شود. آب هنگام خارج شدن از چشمه مرکزی سرد بوده اما هنگام خروج از چشمه دیگر که در فاصله 700 متری چشمه اصلی قرار دارد، گرم می‌شود. قطر این حوضچه با توجه به تغییرات آب و هوایی تغییر می‌کند.

آب و هوای دهلران

دهلران شهری گرمسیری در غرب ایران است. دمای هوا در تابستان و اواخر بهار بسیار بالاست. میانگین دمای هوا در این شهر در طول سال به 45 درجه می‌رسد. اما در زمستان و اوایل فروردین هوا مطبوع و معتدل خواهد بود و بارش باران به حد مناسبی خواهد رسید.

منابع طبیعی و اثار ملی دهلران

آثار ملی . منابع طبیعی دهلران با وسعتی معادل 1400 هکتار در سه کیلومتری شمال این شهر واقع شده است. این منطقه به دلیل برخوردار بودن از پدیده‌های خاص و ویژگی‌های منحصربه‌فرد در تاریخ 1355 به ثبت ملی رسیده‌اند. این آثار طبیعی مهم به نام‌های چشمه قیر، چشمه آب‌گرم و غار خفاش بین ۲۰/۴۷ الی ۱۷/۳۷ طول شرقی و ۴۳/۳۲ الی ۴۱/۳۲ عرض شمالی قرار گرفته‌اند.

نفت و گاز دهلران

میدان نفتی دهلران در 22 کیلومتری جنوب غربی آن قرار گرفته و سهم عمده‌ای در صنعت و اقتصاد منطقه دارد. میزان نفت خام این میدان 4212 میلیون بشکه برآورد شده بود. اولین چاه به طول 675 متر و یک سال بعد دومین چاه تا عمق 4300 متر حفر شد. در مجموع تا پاییز سال 88، 3 چاه در میدان نفتی دهلران زده شده است. مقدار روغن موجود در این‌جا به حدی است که در برخی نقاط مانند چشمه طبیعی جاری می‌شود.

در گذشته بریتانیایی‌ها از نشت قیر در حدود 5/6 کیلومتری شرق شهر بهره برداری می‌کردند و یک راه آهن با نوار باریک برای انتقال قیر به بازار ساخته بودند. در آن زمان زمین‌شناسان نفت یک سری لرزه‌نگاری انجام دادند و وجود یک ذخیره نفتی بزرگ را در مرزهای بین‌المللی مشخص کردند، اما تا حدی به دلیل بزرگ‌تر بودن میادین نفتی همسایه خوزستان، چاه‌های تولیدی هرگز خسته نشدند.

مسیرهای دسترسی به دهلران

اگر از تهران به دهلران سفر می‌روید در نظر داشته باشید که باید 900 کیلومتر را از اراک و سپس به ‌سمت خرم‌آباد حرکت کنید. در ادامه مسیر را به‌ سمت اندیمشک رفته و مسیر را تا دهلران رانندگی کنید.

به دلیل این‌که شهر دهلران ایستگاه مستقلی برای قطار ندارد باید وارد ایستگاه شهر اندیمشک شوید. از آنجا با اتوبوس به مدت 2 ساعت مسافتی را طی کرده و به دهلران برسید. بهترین و ارزان‌ترین وسیله دسترسی به دهلران اتوبوس است. اگر می‌خواهید هوایی سفر کنید باید بدانید که استان ایلام تنها دارای یک فرودگاه بوده آن هم در مرکز استان قرار دارد. پرواز تهران به ایلام حدودا یک ساعت به طول می‌انجامد و از آنجا باید 3 ساعت را طی کرده و وارد دهلران خواهید شد.

آدرس

دهلران در 230 کیلومتری شهر ایلام و در جنوب غربی استان بین شهرهای مهران، ملکشاهی و آبدانان و هم‌مرز با کشور عراق است. در بخش شمالی دشت دهلران و در محوطه باستانی چغا سفید در غرب روستا قرار دارد.

سخن آخر

در دهلران چیغ بافی، نوعی حصیر بافته شده از بامبو، از صنایع دستی منحصربه‌فرد محسوب می‌شود که به عنوان دیوار چادرهای عشایری مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین بافتن انواع گلیم و گیوه از دیگر صنایع دستی زنان دهلران است که به کشور عراق نیز صادر می‌شود. برنج عنبربو، پسته کوهی (به نام محلی بانه)، انواع نان و کلوچه محلی، بژی برساق، کله کنجی، شله کینه و حلوای باگل از خوراکی‌هایی هستند که به عنوان سوغات دهلران مورد خرید و علاقه گردشگران هستند.

دهلران، این شهر دلیر مردان تاریخ، آغشته به حوادث تاریخی فراوان و شگفت‌انگیز است. این شهر بعد از گذشت سال‌ها هنوز هم نیاز به توجه بسیاری دارد. آثار زخم‌های به جا مانده از جنگ تحمیلی همچنان بر کوچه‌های شهر مقاومت باقیست.