در جنوب ایران، درست در میانه تنگه هرمز جزیره قشم واقع شده است. شهر تاریخی قشم نیز در جنوبی‌ترین نقطه این جزیره و در موقعیتی بسیار استراتژیک واقع شده است. نکته جالب درباره‌ی این شهر قدمت آن است که به سال‌ها قبل از میلاد مسیح باز‌می‌گردد و به همین دلیل گورستان‌های تاریخی قشم یکی از جاذبه‌های محبوب میان گردشگران تور قشم و دیگر مسافرین محسوب می‌شود. اگر روزی به قشم سفر کردید قطعا بازدید از گورستان‌های قشم برای شما خالی از لطف نخواهد بود. امروز در این مقاله قصد داریم شما را بیشتر با این مکان‌های تاریخی آشنا کنیم.
اگر قصد سفر به شهر قشم و دیدن مکان‌های دیدنی این شهر را دارید برای پیدا کردن گورستان‌های تاریخی آن تنها کافی است که از مردم محلی درباری آن بپرسید. قدمت زیاد شهر قشم باعث شده قبرستان‌های متروکه زیادی مانند: گورستان سید مظفر، قبرستان محلی مسنی، قبرستان گور فرنگی، قبرستان‌های حومه شهر، قبرستان کولغان، قبرستان روستای تم سنینی و چندین وچند قبرستان دیگر در آن وجود داشته باشد. اگر در ادامه این مطلب با ما همراه باشید بیشتر با این مکان‌های جذاب و شگفت انگیز تاریخی آشنا خواهید شد.
گورستان سید مظفر | گورستان های تاریخی قشم
نمی‌شود، درباری گورستان‌های تاریخی شهر قشم سخن گفت اما درباری گورستان سید مظفر حرفی نزد. در گذشته این گورستان در بخش مرکزی شهر قشم قرار داشت و قبرستان بزرگی هم بود است. اما چیزی که امروزه از این گورستان بزرگ باقی مانده است تنها بخش کوچکی از آن است که شامل یک زیارتگاه گنبدی شکل واقع در محله قدمگاه در نزدیکی بهشت زهرا می‌شود. درباری سرنوشت این گورستان زیبای تاریخی اطلاعات کمی در دسترس است. طبق نقل قولی از نویسنده کتاب خلیج فارس، آقای نوربخش، پس از ساخته شدن بافت جدید شهر و احداث مدرسه قبرستان تخریب شده است. بخشی بزرگی از آن زیر بنای مدرسه و بخش دیگر در پیاده روی خیابان قرار گرفته است.
قبرستان محلی مسنی | جاذبه های قشم گردی
به نقل از مردم محلی و پا به سن گذاشته‌های شهر قشم، قبرستان محلی مسنی نزدیک به ۴۰۰ تا۵۰۰ سال قدمت دارد. این قبرستان تاریخی مدفن مردان بزرگی چون شیخ قاسم اسنوی، حافظ قرآن و یکی از بزرگترین فقیهان زمان خود است. یکی دیگر از مردان صاحب نامی که در این گورستان دفن شده است حاج شیخ رمضان است که قبر ایشان در مقابل منزل حاج عبدالفاتح کریمی واقع شده است. مردم محلی اغلب برای زیارت قبر ایشان می‌روند دعا می‌خوانند و برای حاجت خود نقل و بادام نذر کرده خیرات آن مرحوم می‌کنند.
قبرستان گور فرنگی | قبرستان باستانی در قشم
یکی دیگر از گورستان‌های تاریخی شهر قشم قبرستان گور فرنگی نام دارد. علت نام گذاری این قبرستان این بوده که در قدیم انگلیسی‌ها و پرتغالی‌های ساکن جزیره از این مکان برای دفن مردگان خود از آن استفاده می‌کردند. یکی از قبرهای معروف این گورستان متعلق به ویلیام بافین، دریانورد و کاشف معروف انگلیسی است. در کنار ويليام دو تن دیگر از سربازان انگلیسی نیز در این گورستان دفن شده‌اند، تاریخ دفن این افراد روی سنگ قبر آن‌ها سال 1۰۳۱هجری قمری ذکر شده است. وجود همین قبرها و چند مقبره دیگر باعث شده تا قدمت این قبرستان نزدیک به 400 سال برآورد شود.
قبرستان کولغان | قبرستان قشم
در کنار قبرستان‌های داخلی شهر چندین قبرستان در حومه شهر نیز قرار دارند که قبرستان کولغان از جمله این مکان‌ها است. وقتی از شهر قشم خارج می‌شویم و به سمت راه درگهان حرکت میکنیم در بالای کوهی به نام کولغان می توانیم این گورستان را مشاهده کنیم. در بالای این کوه بجز قبرستان آثار زیادی از خانه‌های قدیمی، معبد و برج وجود داشته است کی طی سالیان در اثر باد و باران و سرقت مصالح نابود شده‌اند. امروزه بجز چند سنگ قبر تاریخی اثری از هیچ یک از آن‌ها نیست.
قبرستان روستای کوشه | گورستانی تاریخی در جزیره قشم
یکی دیگر از گورستان‌های تاریخی شهر قشم در روستای کوشه واقع شده است که به اسم قبرستان روستای کوشه شناخته می‌شود. این آرامگاه مدفن بسیاری از بزرگان و علمای جزیره است. یکی دیگر از قبرهای معروف این آرامگاه متعلق به مقبری مخروبه شیخ برخ است که در نزدیکی آن مسجد معروفی که به نام شیخ برخ نام گذاری شده است قرار دارد. به گفته محلیان و چندی از تاریخ شناسان این مسجد روی آتشکده زرتشتیان بنا شده است و در سال ۲۴۴ هجری قمری مرمت و بازسازی شده است. پس از آخرین بازسازی که مصادف با سال ۸۳۸ میلادی صورت گرفته نزدیک به دوازده قرن است که این مسجد بازسازی نشده است. از دیگر شگفتی‌های این مکان وجود قبر‌هایی قدیمی در نزدیکی مسجد برخ است. قبر‌هایی که در اشکال مختلف و زیبای قدیمی دیده می‌شوند روی این قبرها سنگ‌های استوانه‌ای شکل که به شکل قایق‌های قدیمی یا همان زورق طراحی شده‌اند وجود دارد.
مسلمانانی که در گذشته در این منطقه زندگی می‌کردند روی این سنگ‌ها را با ذکرهایی نظیر درود بر دوازده امام، صلی علی محمد باقر علیه السلام، صلی علی امام جعفر صادق علیه السلام، صلی علی امام جعفر صادق علیه السلام وصلی علی امام تقی علیه السلام اشاره نمود. با وجود گذشت قرن‌ها و مقابله عوامل فرسایشی چون باد و باران این الفاظ معنوی که در دو طرف سنگ‌های استوانه‌ای حکاکی و روی قبرها قرار داده شدند به طور کامل سالم باقی ماندند. در کنار این موارد روی بعضی از سنگ نگاره‌های این قبرستان اسم الله به شکلی ترسیمی و طراحی شده وجود دارد. این سنگ نگاره‌های زیبا به گونه‌ای طراحی شده‌اند که از یک سمت علی و از سمت دیگر الله خوانده می‌شوند. این سنگ نگاره‌‌ها از طرح‌های درهم که به شکلی منظم روی سنگ حکاکی شده‌اند تشکیل می‌شوند.
روی بعضی دیگر از این سنگ‌ها آیات قرآن و صفات خداوند متعال مانند: حلیم، غفور، رحیم و دیگر اسم‌های برتر خداوند حک شده است. این قبرستان قدیمی و مسجد شیخ برخ که تاریخ بنیان گذاری اولیه آن‌را به قرن اول هجری نسبت می‌دهند در چهل کیلومتری شهر قشم و میان روستای کوشه واقع شده است. قبرهای نظیر آنچه در این گورستان وجود دارد در قبرستان‌های گربدان، قبرستان توریان، قبرستان تم سنیتی، رمکان و جی‌جیان نیز دیده می‌شود. این مقبره ها از نظر نوع جنس سنگ و نوع خط با هم مشابه هستند. که حکایت از وجود عده‌ای حجار زبر‌دست در هنگام ورود فرماندهان پیامبر به این شهر را می‌دهد. این حجاران هزار سال پیش سنگ‌های استوانه‌ای با اشکالی از گل و ستاره، حاشیه چینی زیبا، آیات قرآن و طرح‌های درهم مزین به نام خدا و امام علی علیه السلام پا برجا کردند.
قبرستان توریان قشم
قبرستان توریان یکی دیگر از گورستان‌های تاریخی شهر قشم است که درآن مقبره ای شبیه به قبرهای کوشه و گرابدان و با همان دست خط مخصوص و زیبا وجود دارد. این سنگ قبر با اشعاری در ستایش رسول اکرم مزین شده است، در بخش دیگری از آن نیز اشعاری در مدح امام علیه السلام حکاکی شده و پایین آن نیز آیه شی هالک الاوجهه حجاری شده است. قدمت این سنگ قبر تاریخی نیز به زمان همان حجاران زبر دست صدر اسلام باز‌می‌گردد.
قبرستان روستای تم سنیتی | قبرستان های باستانی قشم
در این قبرستان نیز آثار همان حجار‌های مقبره‌های دیگر یافت می‌شود، قدمت این قبرستان در حدود ۹۰۰ سال برآورد شده است. قبرهای موجود در این مکان از همه‌ی جوانب به دیگر مقبره‌های منطقه شبیه هستند البته بیشتر سنگ قبرهای این گورستان در زیر خاک مدفون هستند. فرسایش خاک باعث شده تا تنها گوشه‌هایی از این سنگ‌ها بیرون آمده و قابل رویت باشند. در این مکان مقبره‌ای گنبدی شکل نیز وجود دارد که گذر زمان آن را تا حدود زیادی تخریب کرده است. اطلاعات زیادی درباره‌ی هویت این آرامگاه در دسترس نیست اما سالخوردگان آن‌را به نام خواجه بو اخیر می‌شناسند.
قبرستان رمکان در جزیره قشم
در نزدیکی حوضه علمیه رمکان هم قبرستان تاریخی دیگری وجود دارد که آن را هم به نام قبرستان رمکان می‌شناسند. تعداد قبرهای قدیمی موجود در رمکان بسیار زياد است که این گور‌های قدیمی نیز از لحاظ نوع سنگ تراشی با قبرهای موجود در کوشه و مناطق اطراف آن یکسان هستند. روی یکی از قبرهای قدیمی موجود در این آرامگاه که سنگ نوشته‌های آن قابل خواندن و سالم است به زبان عربی چنین نوشته شده است :((المتوفا المرحوم السعید الشهید حاجی سماالدین بن عتاب الدین یب، نوراسی مرقده و فی شهر جمادی الاول به تاریخ سال ۹۴۹ هجری قمری)) در گوشه‌‌ای از این سنگ قبر چند بیت شعر با محتوای الموت کاس و کلی ناس شاربه حکاکی شده است.
در این شعر مرگ را به جامی تشبیه کردند که هر کس باید روزی از آن بنوشد. در بیت دوم این شعر چنین آمده است: و قبر باب و کل ناس داخله، این بیت نیز به این معناست که قبر دری است که همه‌ی مردم به آن وارد می‌شوند. قدمت این قبر به حدود ۴۸۰ سال می‌رسد. یکی دیگر از افراد مدفون در این گورستان طبق اطلاعات به دست آمده از سنگ قبرهای موجود، بی‌بی رابعه محمد سفاهانی نام داشته است. که قدمت این سنگ قبر نیز به بیش از پانصد و بیست سال می‌رسد. چرا که تاریخ فوت ذکر شده روی آن به ماه ذیقعده سال نهصد و سه هجری قمری باز می‌گردد.
به علاوه این دو قبر چندین قبر باستانی دیگر نیز در این گورستان تارخی وجود دارد که برایتان ذکر میکنیم، قبر فردوس مکان ملا محمد ابن داود در تاریخ ربیع‌الاخر 1404هجری که بیش از سیصد و هشتاد سال قدمت دارد. قبر غزالدین محمد ابن مولانا عبدالرحمن عالی مدفون شده در تاریخ ماه صفر 909 که پانصدو هشت سال قدمت دارد، قبر عالی شاه ابن علی که در گذشت آن به دهم ذیحجه در سال 903 و حدود ۵۰۰ سال پیش باز می‌گردد.
یکی دیگر از افراد مدفون در شهر رمکان بی‌بی روحه است که جنب مسجد جامع قدیمی و در مجاورت منزل مرحوم شیح محمد شریف صالحی واقع شده است. قدمت این قبر به سال 903هجری قمری و حدود ۵۰۰ سال قبل باز می‌گردد. این آرامگاه در ابتدا دارای قبر بوده اما در زمان جاسم عده‌ای به شهر وارد می‌شوند که از نجد آمده‌اند و با ساختن گنبد و جایگاه برای قبر مخالف هستند. این افراد گنبد آرامگاه را تخریب می‌کنند.
قبرستان لافت کهنه | قبر های تاریخی قشم
یک قبرستان دیگر هم در شهر لافت کهنه و در نزدیکی مقبره سید حسن پسر سید منصور واقع شده است. در این قبرستان نیز قبرهای قدیمی زیادی وجود دارد که بسیاری از آن‌ها متعلق به مسلمانانی هستند که در زمان عثمان ثقفی و جانشین او در فرمانداری بحرین، علا خضرمی به جزیرهی قشم دستبرد زدند. طبق آنچه در تاریخ نقل شده است این دستبرد در سال شانزدهم هجری صورت گرفته است. در تابلویی که در این قبرستان نصب شده از آن مکان به عنوان دارالمغفره نام برده شده است، شاید این نامی باشد که در گذشته بر این گورستان گذاشته بودند. به طور کلی قبرهای زیادی در این قبرستان وجود دارد که قدمت زیادی هم دارند اما تکه سنگ‌های بجا مانده روی آن‌ها شکسته و درحال از بین رفتن هستند به همین دلیل متاسفانه نمی‌توان تاریخ دقیق این قبرها را مشخص نمود.
در قبرستان قدیمی لافت کهنه در نزدیکی زیارتگاه سید شمس الدین که در منطقه تا به تا واقع شده است هم قبر های تاریخی با قدمت بسیار بالایی وجود دارد. طبق بررسی‌های صورت گرفته روی سنگ نوشته‌ها و کتیبه‌های شکسته چنین برآورد شده است که این گورستان هم بیش از هزار سال پیش مورو استفاده قرار می‌گرفته. زیارتگاه دیگر واقع در این منطقه به نام زیارتگاه شیخ اندر آبی شناخته می‌شود. این زیارتگاه در جزیرهی کوچکی در میان جنگل‌های حرا و روبه‌روی شهر لافت قرار دارد. قدمت این زیارتگاه که در دو ۵۰۰ کیلومتری ساحل واقع شده است هم با مقبره های لافت کهنه برابری می‌کند. مردم محلی اغلب برای زیارت آن مکان می‌روند و نذورات خود را انجام می‌دهند.
قبرستان منطقه خربس قشم
در میان گورستان‌های تاریخی شهر قشم، قبرهای موجود در منطقه خربس بیشترین آسیب را از عوامل طبیعی نظیر هوای شرجی و نور شدید خورشید دیده‌اند. همین آسیب‌ها موجب شده‌است که نوشته‌های تراشیده شده بر این مقبره‌ها قابل خواندن نباشد. در این منطقه سه سنگ قبر از جنس سنگ آهک که به شکل مستطیل تراشیده شده است وجود دارد. گرچه عوامل فرسایشی باعث شده که سنگ نگاره‌های آن‌ها قابل خواندن نباشد. اما از روی اشکال بجا مانده از آن‌ها می‌توان تشخیص داد که کار دست همان حجار‌های مربوط به منطقه کوشه و گرابدان هستند. از روی نوع سنگ‌ها و چندین آثار بجا مانده که از شرایط فرسایشی موجود در ساحل دریا در امان مانده‌اند می‌توان تشخیص داد قدمت این گورستان نیز به بیش از هفتصد سال می‌رسد. ددر مکان هایی نزديک به صاحل یا جاهایی که جهت ساخت و ساز حفاری صورت می‌گیرد اغلب آثاری از سنگ قبرهای تاریخی یافت می‌شود.
سخن پایانی
آنچه امروز مطالعه کردید بهش کوچکی از آثار بجا مانده از تاریخ غنی جزیرهی قشم است. شاید کمتر کسی از میان ما باشد که اطلاعات دقیق درباره‌ی این مکان‌های ارزشمند کشورمان که نشان از قدمت این مرز و بوم دارد، داشته باشد. همه‌ی ما از اهمیت استراتژیک شهر قشم به داشتن دید گسترده به جنوب، شمال و شرق همچنین تنگه هرمز، نزدیکی به بندر عباس و پایگاه اصلی توسعه منطقه آزاد تجاری خبر داریم. اما امروز سعی کردیم با معرفی گورستان‌های تاریخی شهر قشم به اهمیت تاریخی این شهر بپردازيم.
