زبان ارمنستان یکی از زبان‌های باستانی و با تاریخی غنی و طولانی است که در کشور ارمنستان و بخش‌هایی از ایران، گرجستان و روسیه صحبت می‌شود. ریشه‌های این زبان به دو هزار سال قبل از میلاد برمی‌گردد. زبان ارمنستان یکی از دستاوردهای فرهنگی و تاریخی ارمنستان است و نقش حیاتی در استحکام و همبستگی این ملت دارد. طبق آمارها، بیش از ۷ میلیون نفر در سراسر جهان از زبان ارمنستان استفاده می‌کنند و بسیاری از آثار ادبی، تاریخی و دینی به زبان ارمنی نوشته شده است.
زبان ارمنی
زبان ارمنی که به آن هایرن هم گفته می‌شود، یکی از زبان‌های هند و اروپایی است که در منطقه قفقاز و به ویژه در کشور ارمنستان، آرتساخ و دیگر کشورهایی که ارمنیان در آن‌جا ساکن هستند به زبان ارمنستان صحبت می‌کنند. نکته قابل توجه این است که ارمنیان تا اواخر سده چهارم میلادی از خط سریانی یا یونانی به جای خط ارمنی استفاده می‌کردند به همین خاطر تاریخ و ادبیات این کشور به خط سریانی نوشته شده است. در واقع به همین خاطر بعد از رسمیت یافتن دین مسیحیت در ارمنستان و همینطور مسیحی شدن ارمنیان به همین خاطر کتاب مقدس این دین به زبان یونانی یا سریانی بود و برای همین در مراسم مذهبی کلیساها به این زبان‌ها صحبت می‌شد. برخی از کلیساها هم کتاب مقدس را در زمان مراسم به زبان ارمنی ترجمه، تفسیر و برای حضار می‌خواندند. از آنجایی که خط ارمنی وجود نداشت و زبان ارمنیان به زبان سریانی یا یونانی بود، با تلاش یک روحانی ارمنی به نام مسروب ماشتوتس که به زبان‌های یونانی و پارتی و همینطور زبان فارسی دوره ساسانیان آشنایی کامل داشت، برای اولین بار حروف خط ارمنی اختراع شد. در آداب زبان ارمنی دو قسمت وجود دارد؛ اول زبان ارمنی شرقی است که در کشور ارمنستان یافت می‌شود و آغاز آن از ارمنستان شرقی می‌آید. دوم زبان ارمنی غربی است که در کشور ترکیه و همینطور مرکز آن استانبول یافت می‌شود و آغاز این زبان از ارمنستان غربی آمده‌است.
زبان مردم ارمنستان در گذشته
تاثیر زبان فارسی روی زبان ارمنی
هراچیان آچاریان زبانشناس معروف ارمنستانی در قرن بیستم آثار بسیار مهمی از خود به جای گذاشته است که از مهم‌ترین آنها ریشه شناسی زبان ارمنی است در این کتاب او اعلام کرده ریشه ۱۴۱۱ کلمه ارمنی فارسی است مسئله‌ای که حاکی از عمیق بودن روابط تاریخی، فرهنگی و رفتاری ملت‌های ایران و ارمنستان است. تعداد واژه‌های فارسی در زبان ارمنی آنقدر زیاد است که اکثر ارمنیان بدون هیچ اطلاعی درباره این مسئله از واژه‌های فارسی استفاده می‌کنند علاوه بر آن همجوار بودن کشورهای ایران و ارمنستان و در نتیجه مراودات این دو ملت باعث شده‌است کلمات بسیاری از فارسی به ارمنی منتقل شوند. این به گونه‌ای است که زبانشناسان بیان دارند که تاثیر زبان فارسی بر زبان ارمنی بسیار زیاد است و رد پای این زبان را در همه زمینه‌های ارمنی می‌توان پیدا کرد. امروزه زبان فارسی در قسمت‌های مختلف آموزشی کشور ارمنستان آموزش داده می‌شود و مردم ارمنستان علاقه بسیار زیادی به زبان فارسی دارند ه‌های بی‌شمار فارسی که در زبان ارمنی به کار رفته‌اند علاوه‌بر آسان‌تر کردن یادگیری به دوستی ملت‌های ایران و ارمنستان هم کمک می‌کند. ورود زبان فارسی به زبان ارمنی بیشتر از زبان پهلوی اشکانی در دوره اشکانیان باز می‌گردد. بعضی از این کلمات پهلوی اشکانی یا ساسانی هم‌چنان در این زبان وجود داشته و به کار برده می‌شوند و در زبان ارمنستان حفظ شده‌اند؛ البته این کلمات و همینطور شباهت زبان ارمنستان به زبان پارتی هم قابل مشاهده است.
الفبای ارمنی
الفبای زبان ارمنی با نام سامانه نگارشی در سال ۴۰۵ میلادی اختراع شد و با کمی تغییر امروزه برای نگارش زبان ارمنی استفاده می‌شود نوشتن الفبای ارمنی از سمت چپ به راست صورت می‌گیرد. تاریخچه این الفبا به زمانی برمی‌گردد که منطقه ارمنی نشین از لحاظ سیاسی بین ایران و روم شرقی تقسیم شده بود ارزش‌های ملی قومی و فرهنگی ارمنی در آستانه ویرانی و نابودی قرار داشت. مسروب ماشتودس به همراه شاگردان خود به بخش‌های مختلف ارمنستان سفر می‌کرد و به ترویج آیین مسیحیت مشغول بود. همین امر باعث شد که او متوجه شود دین، فرهنگ و تمدن ملتش در حال نابودی است و این مسئله به این خاطر بود که وجود نداشتن الفبای ارمنی آشنایی مردم با دین را سخت‌تر می‌کرد. به همین خاطر مسروب به مرکز رفت و با کمک جاثلیق ساهاک پارتو توانست توجه پادشاه ارمنستان شرقی را جلب کند. الفبایی که این شخص بزرگ ابداع کرد، سه ویژگی اصلی دارد.
- هر واج در زبان ارمنستان فقط یک نشانه ویژه دارد.
- این الفبا از سمت چپ به راست نوشته می‌شود.
- الفبای مسروپ، نشانه‌های زیر و زبر و خط و نقطه ندارد.
با ابداع زبان ارمنی کتاب‌های مقدس عهد عتیق و عهد جدید و همچنین دیگر متون دینی علمی و فلسفی به این زبان ترجمه شدند و به همین خاطر این جنبش فرهنگی در سده پنجم میلادی به سده طلایی فرهنگ ارمنی معروف است.
حقایقی درباره زبان ارمنستان
با وجود مبهم بودن ریشه‌های دقیق زبان ارمنستان، حقایق جالبی در رابطه با این زبان وجود دارد. الفبای ارمنی حدود ۱۰۰ سال بعد از به رسمیت شناخته شدن دین مسیح در ارمنستان ابداع شد تا آن زمان مردم به کتاب‌های مقدس با زبان محلی دسترسی نداشتند و یکی از دلایل ابداع این زبان استفاده مردم از کتاب مقدس بود. با اینکه زبان ارمنی بین زبان‌های هند و اروپایی قرار گرفته است اما دسته جداگانه برای خود دارد و هیچ ارتباط نزدیکی با هیچ زبان دیگری ندارد این زبان مختص به ارمنی‌ها است و تنها همین افراد در بین زبان‌های دنیا به ارمنی سخن می‌گویند. الفبای ارمنی ۳۶ حرف اصلی دارد و در قرن دوازدهم دو حرف دیگر برای ورود کلمات خارجی به این الفبا اضافه شد در نهایت در این زبان ۳۱ صامت و ۷ مصوت وجود دارد. الفبای ارمنی علائم نگارشی متفاوتی نسبت به زبان‌های غربی دارد به گونه‌ای که نقطه یا ویرگول در زبان ارمنی به (در) زبان انگلیسی و (یا) فارسی شباهت دارد. مردم محلی خط خود را یک ویژگی افتخارآمیز می‌دانند و از آن به عنوان گنجینه فرهنگی یاد می‌کنند. به همین خاطر مردم محلی الفبای فارسی را به صورت تصاویر نگین‌دار یا تزیین شده با طلا به دیوار اتاق نشیمن آویزان می‌نمایند.
سخن پایانی
زبان ارمنستان با غنای لغات، تاریخ عریض و پیچیدگی‌های فونتیکی خود، یک جایگاه ویژه و جذاب را در میان زبان‌ها دارد. استفاده از این زبان، فرصتی برای درک فرهنگ و تاریخ ارمنستان و برقراری ارتباط با مردم این سرزمین است. با یادگیری زبان ارمنستان، شما مهارتی جدید کسب می‌کنید و به یک جامعه فرهنگی جدید و جذاب پیوند می‌خورید. همینطور با استفاده از این زبان می‌توانیم در کسب و کارها، تحقیقات علمی، سفرهای همراه با لحظه آخر و مذاکرات بین‌المللی، بهره‌وری بیشتری را از روابط با جامعه ارمنستان برداشت کنیم.
کریم توکلی 1402/05/16
