جشن مهرگان، شکرگزاری، جشن میتراکانا و جشن مهر اسامی مختلف مهمترین جشن باستانی پس از عید نوروز است. جشن مهرگان، یک جشنواره زرتشتی است که هر سال 195 روز بعد از سال تحویل یعنی اوایل پاییز برگزار می‌گردد. این جشن در گذشته ابتدای مهر و در حال حاضر 10 تا 16 مهر در برخی شهرهای ایران مانند یزد و کرمان و در میان زرتشتیان برگزار می‌گردد. این جشن هر سال با یک آداب و رسوم خاص برگزار می‌شود و تاریخچه دلنشین و خواندنی دارد. در ادامه به توضیح کامل تاریخچه و نحوه برگزاری مهرگان می‌پردازیم.
جشن مهرگان چیست؟ جشنی با قدمت 5000 ساله
به اعتقاد بسیاری از مورخان، جشن مهرگان در ایران باستان متعلق به آیین مهر یا میترائیسم است که بیش از 5000 سال قدمت دارد. قدمت این جشن به زمان پادشاهی فریدون در ایران بازمی‌گردد. پیشینه این جشن به هزاره دو پیش از میلاد مربوط است و قبل از شکل‌گیری تمدن هخامنشی، این جشن با نام مهرگان یغ‌بادی، یعنی یاد خدا و سپاس از و شناخته می‌شد.
عده‌ای معتقدند تاریخ برگزاری این جشن 1 مهر بود؛ اما باز هم اسناد دقیقی برای آن وجود ندارد. در دوره ایران باستان ایران دو فصل تابستان و زمستان را داشت؛ اما پس از دوره ساسانیان، به 4 فصل تبدیل شد که در ابتدای هر فصل یک جشن خاصی برگزار می‌گردید و جشن مهرگان نیز به مناسبت شروع پاییز برپا می‌شد. از این رو تاریخ برگزاری آن اول مهر بود؛ اما با نشستن فریدون بر تخت، تاریخ برگزاری مهرگان به 16 مهر تغییر یافت و در تقویم امروزی نیز 10 مهر است.
جشن مهرگان چه روزی است؟ تاریخ برگزاری این جشن باستانی
برخی از محققان می‌گویند این جشن باید دقیقا در روز اول پاییز یعنی 1 مهر برگزار گردد؛ اما در حقیقت تاریخ برگزاری جشن مهرگان، روز شانزدهم از هفتمین ماه تقویم زرتشتیان یعنی 16 مهر ماه است. اگرچه بیشتر شاعران و نویسندگان ایرانی مانند اسدی توسی تاریخ این جشن را در شعرهای خود به اول مهر نسبت دادند؛ اما این جشن هر سال از تاریخ 10 تا 16 مهر برگزار می‌گردد.
نحوه برگزاری جشن مهرگان از گذشته تاکنون
در گذشته بعد از طلوع روز اول، مردم به نزدیک‌ترین چشمه روستا می‌رفتند و شروع به خواندن دعا می‌کردند. همزمان با خواندن شعر جشن مهرگان به درب خانه‌های روستا می‌رفتند و مقداری آجیل می‌گرفتند. آجیل‌های جمع شده به نگهبان آتش هر معبد داده می‌شود تا از وی تشکر کنند و از او بخواهند یک سال دیگر هم از آتش به خوبی محافظت کند.
در گذشته تمامی اعضای یک خانواده جلوی آیینه عبادت می‌کردند و پس از آن نیز اطراف چشم خود را سرمه می‌کشیدند. جالب است بدانید سرمه در آن زمان نماد ماده‌ای خوش یمن و مبارک بود. در طول روز هر خانواده یک گوسفند یا مرغ قربانی و گوشت آن را روی سنگ کباب می‌کردند. این سه سنگ نماد گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک بود. در نهایت در پایان مراسم نیز پوست و چربی گوسفند یا مرغ را در آتش می‌انداختند تا شعله‌ها با قدرت بیشتری بسوزد.
امروز جشن مهرگان در یزد، کرمان، شیراز و اصفهان برگزار می‌گردد. در ابتدای ورود مهمانان با ظرف شیرینی و آیینه از آن‌ها استقبال می‌شود. مردم مقداری گلاب به صورت می‌زنند و هر کدام یک نقل در آتش می‌اندازند.
پس از ورود موبدان و موبدیاران در کنار خوان مهرگانی می‌نشینند و به نیایش اهورا مزدا می‌پردازند. همچنین سخنرانی‌هایی صورت می‌گیرد. گات‌خوانی و شعرخوانی و همچنین برگزاری مسابقات از جمله رسوم دیگر این مراسم است که در نهایت به برندگان جایزه اعطا میکنند. در نهایت در پایان جشن با خوراکی‌های خاص از مهمان‌ها پذیرایی می‌شود. در حال حاضر رسم قربانی کردن در این روز منسوخ شده است.
آداب و رسوم جشن مهرگان؛ از پوشیدن لباس ارغوانی تا جشن و شادی
برگزاری جشن مهرگان، به عنوان جشنی باستانی و کهن، با آداب و رسوم خاصی همراه است. در این جشن مردم لباس‌های خاصی بر تن میکنند، سفره‌ای زیبا می‌چینند و به جشن و شادی می‌پردازند. در ادامه در خصوص این آداب و رسوم دقیق‌تر توضیح می‌دهیم.
- پوشیدن لباس ارغوانی: ایرانی‌ها در این روز لباس ارغوانی به تن میکنند و در کنار آن "نبشته‌های شادباش" یا کارت تبریک به یک دیگر می‌دهند.
- سفره جشن مهرگان: سفره جشن مهرگان یکی از نمادهای این جشن است. مانند عید نوروز که سفره هفت سین پهن می‌کنیم در این جشن هم سفره‌های خاصی پهن می‌شود که در آن گل، میوه‌هایی مانند سنجد، انگور، سیب، انار، به، ترنج، انجیر، بادام، زالزالک، ازگیل، خرما و خرمالو، نان سیروک، شربت هئومه و شیر، شیرینی، گلاب، آتشدان، آجیل، آش هفت غله و آیینه قرار می‌دهند.
- جشن و شادی: پس از خوردن نان و شیرینی و شربت‌های مخصوص مردم دور هم جمع می‌شوند و آهنگ جشن مهرگان یا موسیقی دیگری می‌گذارند و جشن می‌گیرند. همزمان با این کار به رقص باستانی به نام آغشت می‌پردازند.
جالب است بدانید آتشدان نماد جشن مهرگان است که شعله‌های آن با گیاهانی مانند هوم که برافروخته می‌شود شعله‌ور می‌گردد. مردم دور این آتش‌دان‌ها جمع می‌شوند و دست یکدیگر به نشانه پیمان می‌فشارند.
ریشه‌یابی واژه مهرگان؛ چرا نام این جشن مهرگان است؟
واژه مهر در اوستایی Miora، در فارسی باستان و سانسکریت Mira و در زبان پهلوی Mitr خوانده می‌شود. کلمه مهر در این واژه نماد خدا، نام یک فرشته، نماد خورشید و هفتمین ماه تقویم ایرانی است. ریشه این کلمه، ترکیبی از واژه هند و ایرانی (میارا) است. در کلمه اوستا این واژه به صورت ایزد میترا بکار رفته است. به طور کلی مهر یا میترا در زبان فارسی به معمای روشنایی، دوستی، پیوستگی و محبت است. در نقش و نگارهایی که از زمان آیین میترائیسم به جای مانده است، می‌توان نوشته sol invictus را دید که به معنای خورشید همیشه پیروز است و به مهر یا میترا اشاره دارد.
جشن مهرگان؛ جشنی باستانی و مهم در میان زرتشتیان
جشن مهرگان به عنوان یک جشن مهم در ایران باستان بعد از عید نوروز شناخته می‌شد. در حال حاضر این جشن در شهرهای یزد، کرمان، اصفهان و شیراز در بین زرتشتیان رایج است و هر سال از تاریخ 10 تا 16 مهر ماه این جشن برگزار می‌گردد. در مطالبی که گفته شد در خصوص نحوه برگزاری و رسم و رسوم آن توضیحات لازم را ارائه دادیم. در نهایت اگر تجربه حضور در این جشن را داشته‌اید، در بخش ثبت دیدگاه تجربه خود را با ما به اشتراک بگذارید.
