باغ موزه نارنجستان کجاست؟
يكی از معروف ترين بناهای تاريخی شهر شيراز، باغ موزه نارنجستان قوام است. اين عمارت عظيم با داشتن 3500 متر متراژ، يكی از بزرگترين باغ های ايران نيز می باشد. باغ موزه نارنجستان متعلق به خانواده قوام الملک، يكی از حاكمان دوره قاجار بود. اين بنا در طی زمان های متمادی، دستخوش تغييرات و آسيب های زيادی بوده است. با ما همراه باشيد تا اين باغ جذاب و ديدنی را به شما معرفی كنيم.
تاریخچه باغ موزه نارنجستان
نسبت خاندان قوام الملک به حاج ابراهيم كلانتر، وزير كريم خان زند باز می گردد. در زمان حكومت لطفعلی خان زند، حاج ابراهيم به او خيانت می كند و موجب پايان دوره حكومت زنديه می شود.
بعد از مدتی خدمت برای آغا محمد خان، درباريان درباره حاج ابراهيم كلانتر بدگویی می كنند و در نهايت در زمان حکومت فتحعلی شاه، دستور کشتن كل خاندان او را صادر می شود. از كل خاندان او تنها يكی از پسرانش به نام علی اكبر به واسطه داشتن بيماری سل، از اعدام باز ماند و بعد ها بيماری او نيز بهبود پيدا كرد.
در سفری به صورت اتفاقی، فتحعلی شاه و علی اكبر يكديگر را ملاقات كرده و او به فتحعلی شاه درباره كشته شدن كل خاندانش صحبت می كند. فتحعلی شاه نيز از كردار خود پشيمان شده و او را مورد محبت و لطف خود قرار می دهد و ضمن دادن لقب قوام الملک، او را به ولايت در شيراز منصوب می كند.
پس از مرگ او علی محمد خان قوام الملک دوم یعنی پسر علی اکبر خان طرح ساختن بنای خانه کنونی را می دهد که نام اصلی اش خانه قوام الملک می باشد ولی عمر او كفاف نداده و از دنيا می رود و محمد خان قوام الملک سوم، پسر او، ساخت این بنا را ادامه می دهد. این خانه که قبلاً حمام گچینه و سه خانه اطرافش هم مربوط به آن بوده و اکنون این منازل جدا شده نام قدیمی اش اندرونی قوام یا خانه قوام می باشد.
نارنجستان قوام، بیرونی خانه قوام بوده است که از زیرزمین به خانه قوام راه داشته است و از آن برای کارهای دیوانی، اداری و همچنین پذیرایی از مهمان‌ها استفاده می کردند.
جالب است بدانيد كه به اين باغ و عمارت، به دليل فراوانی درختان نارنج، نارنجستان نيز گفته می شود. اين باغ در محله بالا و تقریباً در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی خان زند واقع شده است. پس از قوام الملک سال های پیشین به وسیلهٔ ابراهیم قوام تغییر كاربری انجام گرفته و به عنوان موزه و مرکزی برای فعالیت های هنری و فرهنگی به دانشگاه شیراز اهدا شد. دانشگاه شیراز این محل را به مؤسسه آسیایی واگذار نموده و مؤسسه آسیایی نيز تعميرات و نوسازی های مفصلی را انجام داده و از هنرمندان و صنعتگران شیرازی و اصفهانی و تهرانی نيز برای مرمت اين بنای ارزشمند دعوت به عمل آمد. هم اکنون در کتابخانه این مرکز مجموعه کتاب هایی که به وسیلهٔ پروفسور پوپ به دانشگاه شیراز اهدا شده نگهداری می شود.
معماری و پلان باغ موزه نارنجستان
مساحت این مجموعه ۳۵۰۰ متر مربع است و عمارت های آن که در دو ضلع شمالی و جنوبی قرار دارند، زیربنایی معادل ۹۴۰ متر مربع دارند. از دیگر بناهای موجود در این مجموعه می توان به حمام گچینه، حسینیه قوام، مکتب‌خانه قوام (خانه عراقی‌ها)، اندرونی قوام (منزل زینت‌الملوک)، دیوان خانه قوام (نارنجستان) و حمام اختصاصی قوام اشاره کرد. در گذشته بخش های ديگری نيز وجود داشت اما به دليل احداث خيابان لطفعلی خان، از بين رفتند.
این دو ساختمان توسط معماران و هنرمندان شیرازی با استفاده از هنر‌هایی از قبیل آیینه کاری، منبت کاری، نقش پردازی، آجرکاری، معرق کاری، حجاری، گچ بری، مقرنس کاری و... تزیین شده اند. با ورود از زیر ساختمان جنوبی و فروشگاه لوازم سنتی و تزیینی، به حياط اصلی كه به عمارت اصلي ختم می شود می رسيم. در اطراف اين حياط به صورت متقارن، درخت های نارنج كاشته شده است.
در سمت چپ قهوه خانه قرار دارد. در اطراف و پشت ایوان اتاق های کوچکی وجود دارند که با هنر اصيل آيينه كاری تزيين شده اند. سقف اتاق های مجاور بیشتر از جنس چوب با نقش و نگارهایی زیبا بر آن می باشد اما اتاق اصلی مجاور ایوان، آیینه كاری هایی دارد كه رنگ های منعکس شده از آنان جلوه زيبایی به اتاق داده است. سرتاسر اتاق اصلی و ایوان از آیینه کاری بی نظیر آن دوره پوشیده شده و جزئيات بسيار زيادی درون خود دارد. تالار اصلی عمارت كه به تالار آيینه يا شاه نشين معروف می باشد از طريق پنجره های ارسی شكل به ديگر اتاق ها مربوط شده است. تمامی ديوار ها پوشيده از آيينه بوده و با هنر آيينه كاری ايرانی تزيين شده اند. روی بخش بالایی شومینه ای از جنس سنگ مرمر یکپارچه، دو تصویر قرینه از قوام الملوک سوم حجاری شده است. ايوان مركزی دو ستون عظيم داشته كه در آن جا مراسم های مختلف مذهبی برگزار می شده است. وجود آیینه های بزرگ روی دیوار‌ها و سقف تالار و ایوان، ضمن تامين نور فضا، جلوه ای زيبا را به عمارت می بخشد. در جلوی ایوان، حوضی زیبا و بزرگ همراه با فواره ای وجود دارد و شكوهی ديگر را به نمايش می گذارد. در زیرزمین این بنا موزه‌ی اشیاء عتیقه ی نارنجستان قرار دارد که متشکل از مجموعه ی زیبا و ارزشمندی از ظروف، سکه ها، تابلو‌ها، کاشی کاری‌ها و... از دوره های مختلف تاریخی ایران است.
عمارت اصلی باغ نارنجستان
در ابتدای ورود شما به اين عمارت، شاهد دری بزرگ همراه با سردری عظيم و پر نقش و نگار خواهيد. سردر ورودی باغ نارنجستان قوام، تکه سنگی می باشد از جنس مرمر و به رنگ سرخ، که آیاتی از قرآن بر آن نوشته شده است.
در ورودی از جنس درخت ساج است كه منبت كاری های حرفه ای و بسيار زياد و با جزئياتی بر روی آن مشاهده می شود. از در که به قصد عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام رد می شويد، حتما به سقف نگاه كنيد چرا كه در اين هنگام شما شاهد هنری ديگر از دستان ايرانيان آن دوران خواهيد بود. از مقرنس کاری و آجر کاری و کاشی کاری و هر هنر و صنعت دیگری که فکرش را بکنید در این سقف بکار رفته است. بعد از گذر از اين هشتي به محوطه اصلي كه راه آن با درختان نارنج محصور است خواهيد رسيد كه در انتها به عمارت اصلی ختم می شود.
موقعیت جغرافیایی و آدرس موزه نارنجستان
این باغ از عمارات دوره قاجاریه شیراز است که در محله بالاکفت و در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی خان زند قرار دارد. این باغ عظيم در نقطه انتهایی و شرقی شهر قدیم و در جایی که در گذشته دروازه دولت، دروازه منذر و کل شیخ ابوذر واقع شده بودند، قرار دارد.
حمام های باغ نارنجستان قوام
حمام گچینه می شود گفت يكی از قديمی ترين حمام های شيراز است. این حمام در سال ۱۳۰۰ شمسی بنا شد. این حمام که جز مجموعه قوام می باشد در قديم از طريق تونلی به باغ نارنجستان متصل بوده است. در اكتشافات جديد، حمام خصوصی قوام نيز كه به اين حمام راه دارد، كشف شده است. سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۷۱ خورشیدی حمام گچینه را از خانم مسنی به نام همدم خریداری نموده است. حمام گچینه یکی از پنج حمام قدیمی معروف شیراز می باشد. دیگر حمام‌ها عبارتند از: حمام ریحان، حمام ایروانی، حمام شکوفه، حمام جامی هاشمی.
حسینیه باغ نارنجستان
حسينه باغ نارنجستان، امروزه تبديل به حوزه علميه شده است. برای اين حسينيه تلاش های بسياری در جهت بازسازی و مرمت آن انجام شد تا به شكلی ايمن و قابل استفاده درآيد.
خانه عرقی های باغ نارنجستان
در شرق عمارت نارنجستان نیز عمارت مکتب خانه واقع شده است. این بنا جز بناهای مجموعه قوام می باشد که ورودی آن رو به شمال است و درب آن از پشت نارنجستان قوام باز می شود. قسمت جنوبی این بنا به عنوان مطبخ خانه قوام مورد استفاده قرار می گرفته است. از قسمت های شمالی و غربی این بنا در مقاطعی به عنوان مکتب خانه قوام استفاده می شده و با گذشت زمان و سکنی گزیدن چند خانواده در این بنا از آن به عنوان محل عرقگیری استفاده می شده است و به همین دلیل این خانه را خانه عرقی‌ها ناميده اند. به علت گذشت زمان و عدم استفاده درست از آن و همينطور بي مسئوليتی يک عده، اين بنا آسيب جدی ای ديد و بعد ها توسط شهرداری شيراز مرمت و بازسازی شد. طرح بنای اين قسمت به شكل حياط مركزی می باشد. این بنا در حال حاضر با خریداری از سازمان مسکن و شهرسازی، به مالكيت دانشگاه شیراز درآمده است.
مکتب خانه باغ نارنجستان
سمت جنوبی عمارتی که از آن به عنوان خانه عرقی های باغ نارنجستان قوام شیراز یاد می شود، آشپزخانه اهل خانواده بوده است و قسمت غربی آن به مكتب خانه تعلق داشته است. در اثر گذر زمان، اين مكان كه در گذشته به عنوان محلی برای علم آموزی استفاده می شده است، به مكانی برای عرق گيری تغيير كاربری داد و در نهايت به علت استفاده مكرر از اين مكان، آسيب های بسيار جدی ای ديد. سال ها بعد، شهرداری شيراز در اين محدوده، مرمت ها و بازسازی های بسيار انجام داد.
